स्मृतिमा मंगलादेवी सिंहः महिला अधिकारका लागि लड्ने साहसी महिला

◊अच्युत रेग्मी

१० भदौ, काठमाडौं । नेपालको महिला अधिकार र जहानियाँ राणा शासनविरुद्धमा लड्न स्वर्गीय मंगलादेवी सिंहको महत्वपूर्ण योगदान रहेको छ । नेपाल महिला संघकी संस्थापक अध्यक्षसमेत रहेकी स्व सिंहले जहानिया राणा शासनको कठोर समयमा जोखिम उठाउँदै महिलाका हकहितका लागि देशभरका महिलालाई एकतावद्ध गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो । स्व सिंहको जन्म विस १९८१ मा काठमाडौंमा भएको हो । विस १९९७ असारमा गणेशमान सिंहसँग विवाह भए पनि १९९७ कात्तिकमा गणेशमान सिंह प्रजापरिषद्मा लागेको भन्दै जन्मकैदको सजाय भएपछि उनी जहानियाँ राणा शासन विरोधी आन्दोलनमा सक्रिय भएको थियो ।

नेपाली कांग्रेसकी नेत्री सुजाता कोइराला मंगलादेवी महिला आन्दोलनको क्रियाशील व्यक्तित्व भएको बताउछन् । मंगलादेवीको योगदानका कारण अहिले सरकार र पार्टीभित्र महिलाको एकतिहाइ अधिकार सुनिश्चित भएको उनको भनाइ थियो । “देशभर भएको सशस्त्र क्रान्तिमा मंगलादेवी, दिव्या कोइराला, सुष्मा कोइराला, नलिनी उपाध्याय, इन्दिरा आचार्य, नोना कोइरालालगायत जेल पर्दा मैले उनलाई जेलमा भेटेको थिए, उनी साहसी महिला थिइन्”, उनी भन्छिन् ।

मंगलादेवी विसं २००४ मा भूमिगत सङ्गठनका रुपमा नेपाल महिला संघको स्थापना गरेर अध्यक्ष हुनुभएको थियो । विसं २००५ मा पद्मशमशेरले गरेको सुधारप्रति असन्तोष प्रकट गर्दै उनी जुलुस लिएर राणाको दरबार पुगेको थियो । विसं २००७ को सशस्त्र क्रान्तिमा उनले ठूलो भूमिका निर्वाह गरेको थियो । नेपाल महिला संघकी अध्यक्ष उमा रेग्मी नेपालको प्रजातन्त्र स्थापनामा मंगलादेवीको ठूलो योगदान रहेको बताउछिन् । “निर्वाचनमा महिलालाई भोट दिने अधिकार, महिलालाई शिक्षा दिने अधिकार उहाँकै योगदानबाट सम्भव भएको हो”, उनी भन्छिन् ।

उनलाई विसं २०१७ मा संसदीय व्यवस्थाको अपहरण भएपछि विरोध गर्दा पक्राउ गरी पाँच वर्ष कैद गरिएको थियो । उनी विसं २०२५ पछि आठ वर्ष प्रवासमा रहेकी थिइन् । मङ्गलादेवी विसं २०४२ मा सत्याग्रह र विसं २०४६ को आन्दोलनमा पनि सक्रिय रहेकी थिइन् । विसं २०४८ प्रतिनिधिसभा निर्वाचनमा उनी पराजित भइन् । उनले ‘नारी सङ्घर्षका पाइलाहरु’ नामक संस्मरणात्मक पुस्तकसमेत प्रकाशन गरेकी छिन् । सिंहको निधन विसं २०५३ भदौ १० गते भएको थियो ।

कांग्रेसका पूर्वमहामन्त्री प्रकाशमान सिंह उनका छोरा छन् । मङ्गलादेवीको स्मृति दिवसकै अवसर पारेर आज नेपाल महिला संघ केन्द्रीय समितिले धापासीस्थित केन्द्रीय कार्यालयमा रहेको प्रतिमामा माल्यार्पण गर्ने गरेको छ । यस्तै उहाँको स्मृति दिवसको अवसर पारेर देशभर नेपाल महिला संघले विभिन्न कार्यक्रम गर्ने अध्यक्ष रेग्मीले जानकारी दिए ।

मङ्गलादेवीको शालिकमा माल्यार्पण

नेपाली कांग्रेसको भ्रातृ संस्था नेपाल महिला सङ्घका संस्थापक अध्यक्ष मङ्गलादेवीको २६ औँ स्मृति दिवसका अवसरमा उहाँको शोभाभगवतीस्थित शालिकमा माल्यापर्ण कार्यक्रम आयोजना गरिएको छ । नेपाल महिला सङ्घ काठमाडौँको आयोजनामा आज आयोजना गरिएको कार्यक्रममा कांग्रेस नेता प्रकाशमानलगायत नेताले शालिकमा माल्यार्पण गरे ।

माल्यार्पणपछि कांग्रेस नेता प्रकाशमानले नेपालको महिलामुक्ति आन्दोलन र महिला अधिकारका लागि आवाज उठाउने महिलानेत्री उनले भएको बताए । महिलालाई सङ्गठित बनाउन मङ्गलादेवीको महत्वपूर्ण योगदान रहेको उनको भनाइ थियो । “नेपालमा एकतन्त्रीय राणाशासन फाल्ने कुरामा होस् या प्रजातान्त्रिक तथा लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा होस् स्व मङ्गलादेवीको महत्वपूर्ण योगदान रहेको छ”, उनले भने ।

अर्को फरक प्रसङ्गमा उनले प्रजातान्त्रिक पार्टी कांग्रेसको महाधिवेशन समयमै निष्पक्ष र धाँधलीरहित तवरले हुनुपर्ने बताए । विधि, प्रक्रिया पूरा नगरेकाले अहिले कांग्रेसभित्रको क्रियाशील सदस्यतामा विवाद देखिएको उनको भनाइ थियो । उनले संविधानमा नै महिलालाई ३३ प्रतिशत अधिकारको सुनिश्चित गरेकाले पार्टीले पनि ३३ प्रतिशत अधिकार सुनिश्चित गरेको उल्लेख गरे । पार्टीलाई संस्थागतरुपमा अगाडि बढाउनका लागि महिलाले विवेकसम्मत ढङ्गले मताधिकार प्रयोग गर्नुपर्ने उनको भनाइ थियो ।

कार्यक्रममा पूर्वमन्त्री एवं सांसद राजेन्द्रकुमार केसी, कांग्रेस काठमाडौँका सभापति सबुज बानिँया, काठमाडौँ महानगरपालिकाका उपप्रमुख हरिप्रभा खड्गी, नेपाल महिला संघ काठमाडौंका सभापति विष्णुदेवी पुडासैनीलगायतको सहभागिता थियो ।