एक गिलास दूधमा स्वास्थ्यको के-के लुकेको छ ?

दूध यस्तो खाद्य वस्तु हो जुन संसारका प्रायः सबै देशमा पाइन्छ । आज दुधबाट बनेको दही, दही र पनीर मात्र नभएर अन्य धेरै खाद्यपदार्थ विश्वभर नै पाइन्छन् । दूध र यसका उत्पादनको महत्त्वबारे मानिसहरूलाई सचेत गराउन हरेक वर्ष जुन १ तारिखमा विश्व दूध दिवस मनाइन्छ। पहिलो विश्व दुग्ध दिवस सन् २००१ मा मनाइएको हो । विश्वका धेरै देशहरू यसमा भाग लिन्छन् र प्रत्येक वर्ष संख्या बढ्दै गएको छ।

जुन १ लाई किन रोजियो ?

विश्व दुग्ध दिवस पहिलो पटक सन् २००१ मा संयुक्त राष्ट्र संघको खाद्य तथा कृषि संगठन (FAO) द्वारा स्थापना गरिएको थियो। विश्वका धेरै देशहरूले यस मितिको वरिपरि राष्ट्रिय दूध दिवस मनाउने गर्थे, त्यसैले जुन 1 लाई विश्व दूध दिवसको लागि छनोट गरियो। FAO को आधिकारिक वेबसाइटका अनुसार, “दुग्ध दिवसले दूधमा ध्यान केन्द्रित गर्ने, दूध र दूध उद्योगसँग सम्बन्धित गतिविधिहरू प्रवर्द्धन गर्ने अवसर प्रदान गर्दछ। धेरै देशहरूले जुन 1 मा दूधलाई विश्वव्यापी खाद्यको रूपमा मान्यता दिन्छ। विश्व दूध दिवस मनाउने। विश्व दूध दिवस दुग्ध उद्योगसँग सम्बन्धित गतिविधिलाई प्रचारप्रसार गर्न राम्रो र प्रभावकारी काम गर्ने हो ।भारतले नोभेम्बर २६ मा दूध दिवस मनाउने गरेको छ ।

विश्व दूध दिवसको उद्देश्य

दूधको महत्वबारे जनतालाई सचेत गराउन विश्व दूध दिवसले प्रभावकारी क्रान्ति ल्याएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय दुग्ध महासंघले पनि दुधलाई स्वस्थ र नियन्त्रित खानाको महत्व बुझाउन विभिन्न विज्ञापन गतिविधि सुरु गरेको छ ।

दूध शरीरलाई चाहिने सबै पोषक तत्वहरूको धेरै राम्रो स्रोत हो, जसमा क्याल्सियम, म्याग्नेसियम, जिंक, फस्फोरस, आयोडिन, आइरन, पोटासियम, फोलेट, भिटामिन ए, भिटामिन डी, रिबोफ्लेभिन, भिटामिन बी १२, प्रोटीन, फ्याट आदि पाइन्छ। यो एक धेरै ऊर्जा युक्त आहार हो, जसले शरीरलाई तत्काल ऊर्जा दिन्छ। यसमा अत्यावश्यक र गैर-आवश्यक एमिनो एसिड र फ्याटी एसिडहरू, उच्च गुणस्तरको प्रोटिनहरू समावेश छन्। मानिसहरूलाई दूधको महत्त्व बुझाउन, विश्व दूध दिवस मनाउने ठूलो जनसंख्यालाई असर गर्छ।

दूध किन आवश्यक छ?

सबैको दैनिक जीवनमा दूधको विशेष महत्व छ । यो प्रोटीन र पोषक तत्वहरूले भरिएको छ, जुन जीवनको सबै चरणहरूमा वृद्धिको लागि आवश्यक छ। प्रत्येक व्यक्तिको लागि दिनमा कम्तीमा एक पटक दूध आवश्यक रहेको बताइन्छ । यो प्रमाणित तथ्य हो कि दैनिक एक गिलास दूध पिउनाले हाम्रो प्रतिरक्षा प्रणालीमा सुधार गर्छ र रोगहरु लाई टाढा राख्छ। यसका साथै दूधमा बेसार मिसाएर पिउनाले शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता पनि बढ्छ । विदेशमा सुनौलो दूधको नाममा बेसारको दूध निकै लोकप्रिय छ । यो उल्लेखनीय छ कि सादा दूध पिउनुको सट्टा, तपाइँ यसलाई दही, चीज, बटर, आइसक्रिम, पनीर वा स्वादयुक्त दूधको रूपमा अन्य तरिकामा आफ्नो आहारमा समावेश गर्न सक्नुहुन्छ। यो पनि पढ्नुहोस्: विश्व दूध दिवस 2022: विश्व दूध दिवस कहिले हुन्छ र दूधलाई अमृत किन भनिन्छ? विश्व दूध दिवसको इतिहास र उद्देश्य जान्नुहोस्!

भारतमा दूध दिवस

सन् २०१४ मा राष्ट्रिय दुग्ध विकास बोर्ड (NDDB), भारतीय दुग्ध संघ (IDA) र २२ राज्यस्तरीय दूध संघले मिलेर भारतलाई दूध उत्पादनमा आत्मनिर्भर बनाउने डा. वर्गीस कुरियनको जन्मदिन २६ नोभेम्बरमा मनाउने निर्णय गरे। । पहिलो राष्ट्रिय दुग्ध दिवस २६ नोभेम्बर २०१४ मा मनाइएको थियो र त्यसबेलादेखि हरेक वर्ष २६ नोभेम्बरमा भारतमा दूध दिवस मनाइन्छ। कुनै समय दुधको अभावमा परेको देशलाई विश्वको सबैभन्दा ठूलो दुग्ध उत्पादक राष्ट्र बनाउन डा वर्गीस कुरियनले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए । सन् १९७० मा भारतमा अपरेशन फ्लड नामक अभियान सुरु भएको थियो, जसलाई पछि श्वेत क्रान्ति भनियो। वर्गीस कुरियनलाई श्वेत क्रान्तिको पिता मानिन्छ।

भारत मा दूध उत्पादन

भारत विश्वको सबैभन्दा ठूलो दूध उत्पादक देशको रूपमा चिनिन्छ, विशेष गरी भैंसीको दूधमा। भारतीय बजारमा गाईको दूध, बाख्राको दूध र ऊँटको दूध जस्ता अन्य प्रकारका दूध पनि पाइन्छ जसको दैनिक उपभोग अत्यधिक मात्रामा हुने गरेको छ । आर्थिक वर्ष २०२०-२१ मा भारत सरकारले दूध प्रशोधन क्षमता ५३.५ मिलियन मेट्रिक टनबाट बढाएर सन् २०२५ सम्ममा १० करोड ८० लाख मेट्रिक टन पु¥याउने सुविधा उपलब्ध गराएको छ । भारतमा पछिल्लो ५ वर्षमा दूध उत्पादन ६.४ प्रतिशतले बढेको छ र सन् २०१४-१५ मा १४६.३ मिलियन मेट्रिक टनबाट बढेर २०१८-१९ मा १८७.७ मिलियन मेट्रिक टन पुगेको छ।