मकैको कोयाबाट गुडिया बनाउदै लक्ष्मी [ फाेटाेफिचर ]

२१ साउन, काठमाडाैं । पाटनको हाखा चुसिका नानी गल्ली सुरु हुने मोडको दुई घर पार गरेपछि पुगिन्छ, सिस्टर्स क्रियसन एण्ड क्याफे । मानिसहरूले यो क्याफेलाई मकैको कोयाबाट पुतली वा गुडिया बनाउने ठाउँको रुपमा पनि चिन्छन् ।

पहिला तीन दिदी बहिनीको संयुक्त प्रयासबाट सुरु भएको मकैको कोयाबाट गुडिया बनाउने कलालाई व्यावसायिक रुपमा अझै पनि निरन्तर चलाइरहेकी छिन् लक्ष्मी नकर्मीले । २० वर्षको हुँदा एक म्यागेजिनमा अमेरिकामा केही मानिसहरूले मकैको कोया 'कर्न हस्क' बाट गुडिया र विभिन्न कलाकृति बनाउने गरेको पढेकी लक्ष्मीले त्यहीबाट प्रेरित भएर आफ्ना दिदी बहिनीहरुसंग मिलेर यसको सुरुवात गरिन् ।

“नेपालमा सजिलै पनि पाइन्छ मकैको खोया र यसको सुत्ला पनि यत्तिकै फालिएको हुन्छ । मैले म्यागेजिनमा यसको उपयोग भएको देखेपछि हामी दिदीबहिनी मिलेर त्यसबाट गुडिया र विभिन्न आकृति बनाउन सुरु गर्यौं ।” लक्ष्मीले भनिन् ।

सुरुवाती दिनमा गुडिया बनाउँदा केही गल्ती भएको भए पनि उनले तिनै गल्तीबाट सिक्दै आफ्नो कलालाई निखार्दै ल्याइन् । मकैको सुत्ला र खोयाबाट गुडिया बनाउन थालेको ३ दशक भइसक्दा अहिले उनको कला निकै तिखारिएको छ ।

“मलाई सधैं नयाँ नयाँ कुरा परीक्षण गर्न मन पर्छ । मैले विशेषतः नेपाली जातजाती र तिनको भेषभुषालाई प्रतिबिम्बित गर्ने गरि गुडियाहरु बनाउने गरेको छु । कहिले काही ग्राहकहरूको अर्डर अनुसार पनि मैले बनाउने गरेको छु ।”

सुरुवाती समयमा ३ दिदी बहिनीले संयुक्त रुपमा सुरु गरेको भए पनि विवाह पश्चात उनले मात्रै यसलाई प्रत्यक्ष रुपमा निरन्तरता दिएकी छिन् । उनका २ दिदी बहिनी अप्रत्यक्ष रुपमा भए पनि उनको यस व्यवसायमा जोडिएका छन् ।

अहिले उनको यो व्यवसायमा ५ जना सहयोगी छन् । ती मध्ये अधिकांशले बोल्न र सुन्न सक्दैनन् । उनीहरू सबैलाई यही लक्ष्मीले नै तालिम दिएर दक्ष बनाएकी छिन् । “सुरुवाती समयमा त मलाई अलिक गाह्रो भएको थियो तर अहिले निकै सहज र छिटो छिटो काम गर्न सक्छु मैले पनि ।” विगत सात वर्षदेखि यही काम गर्दै आएकी संगिता सुनुवारले नयाँ पत्रिकालाई साङ्केतिक भाषामा बुझाइन् ।

यहाँ बन्ने गरेका गुडियाको मुख्य विशेषता भनेकै पुनः प्रयोग गर्न मिल्ने वस्तुको प्रयोग नै हो । काठको धुलो, मकैको खोया र सुत्ला, कपडा, लोक्ता कागज, तार लगायतका वस्तु प्रयोग गरेर गुडिया बनाउने गरिन्छ । यहाँ मुख्यतयाः जातीय भेषमा रहेका गुडियाहरु बन्ने गरेका छन् । जसलाई तयार गर्न एक जनालाई २ दिनसम्मको समय लाग्छ तर कार्य विभाजन गरेर काम गरिने हुँदा एक घण्टा भन्दा पनि कम समयमा एउटा सानो गुडिया तयार हुन्छ ।

“आफ्नो कला र संस्कृतिलाई कहिल्यै पनि मासिन वा हराएर जान नदिनको लागि जातीय भेषभुषालाई विशेष ग्राहयता दिएको छु । मैले सुरुवाती समयमा गुडिया बनाएर साथीहरूलाई गिफ्ट दिनको लागि लग्थें तर साथीहरुले सित्तैमा केही पनि लिन हुन्न भनेर केही रुपैंया दिन्थे । पछि विस्तारै मैले यसलाई व्यवसायकै रुपमा अघि बढाएँ ।” नकर्मीले भनिन् ।