देश निकालामा परेको तन्नेरी पुस्ता !
विनोद त्रिपाठी
माघ ५, २०८० शुक्रबार १२:२३:६
‘टुवेल्थ सकिएसी म त नेपाल बस्दिनँ । बाबा मामुले नि एग्री गर्नुभा'को छ । यहाँ बसेर जब नै पाईंदैन । सोसल क्रिटिसाइज छ यहाँ । बोरिङ छ नि लाइफ । अबोर्ड स्टडीमा जाने, उतै सेटल हुने हो म ।’ अहिले स्कुल कलेजका प्रायः तन्नेरीबीच हुने संवाद हो यो ।
११-१२ पढ्दै गरेकादेखि स्नातक वा स्नातकोत्तर गरिरहेका वा गरिसकेका युवा जमात विदेश जाने योजनामा दिनरात समय खर्च गरिरहेका छन् । विदेश पढ्ने स्वदेश फर्कने सोच अपवादमा मात्र छ । सबै जन्मदेश छोडेर परदेशमा बस्न चाहन्छन् । सबै तन्नरीको रहर हो, तेस्रो मुलुक । तेस्रो मुलुकका जुन क्षेत्रमा बस्न अनुकूल हुन्छ, त्यहाँ युवाहरूको मन डोरिएको छ । दक्षिण एसियाका देश बाहेक अन्यत्र जहाँ भएपनि यसरी नेपाली तन्नेरी आकर्षित हुनुको मुल कारण पैसा वा पढाई मात्र होइन । यदि पैसा कमाउने वाध्यताले युवाहरू विदेश गएका हुन् भन्ने बुझियो भने यो शतप्रतिशत अधुरो हुनेछ । यदि नेपाली विद्यार्थी पढ्नका लागि विदेश गएका हुन् भन्ने धारणा राखियो भने त्यो त झन गलत बुझाई हुनेछ । त्यसो भए, नेपाली तन्नेरी विदेश जानुको सम्पूर्ण बुझाई के हो त ? यो विषयमा संक्षिप्त चर्चा गरौं ।
नेपालमा समुदायतः मुलत दुई भागमा रहेका छन् । पहिलो मधेश-तराई समुदाय, दोस्रो हिमाल-पहाड समुदाय । यी दुई समुदायमा मधेश समुदायका तन्नेरीहरू एकाध बाहेक खासै तेस्रो मुलुकमा स्थानान्तरण छैनन् । बरु मधेशका युवाहरू पहाडी शहरहरूमा बाक्लिएका छन् । तर, पहाड र हिमाली क्षेत्रका युवा सोचमा समानता छ । यी युवाहरू सबै तेस्रो मुलुक गइसकेका छन् वा जाने तयारीमा जुटिरहेका छन् । हिमाली क्षेत्रका गाउँ रित्तिएका छन् । पहाडी गाउँहरू पातलिएका छन् । यो कुनै नेपालमै बसाईंसराइले भएर आएको परिवर्तन होइन । मधेश क्रमशः पहाड उक्लिरहेको छ । पहाड हिमाल तीव्र रुपले देश छोडिरहेको छ । यही विशाल अन्तर छ । यसले भविष्यमा आउन सक्ने जनसाँख्यीक उतारचढावको अर्को आलेखमा चर्चा गरौँला । अहिले यो आलेखमा कसरी समग्रमा नेपाली तन्नेरी पुस्तालाई पुरानो पुस्ताले विदेश धपाइरहेको छ भन्नेमा तथ्यहरू खोतल्ने प्रयास गर्नेछौंं ।
नेपाली युवाहरू विदेश पलायन हुनुका मुलतः तीन कारण रहेका छन् । यी कारण बाहेक अहिलेसम्म अन्य कुनै नयाँ कारणहरू देखा परेका छैनन् । यी तीन कारण निम्न बमोजिम रहेका छन् ।
पढाई र पैसा
विसं २०६२ सालमा पुरानो शिक्षा पद्धतिमा परिवर्तन गर्ने अवधारणा सुरु भयो । ०६३ सालमा आएको व्यवस्था परिवर्तनसँगै पाठ्यक्रम लगायत शिक्षाका धेरै पक्षमा फेरबदल गरियो । तर, बदलिएको शिक्षा प्रणालीले विद्यार्थीको गुणस्तरमा कुनै सुधार ल्याउन सकेन । यही अवधिमा विश्व डिजिटल युगमा प्रवेश गर्यो । संसारभरका ससाना सूचना,, जानकारी र घटनाहरू युवाहरूले सेल्फ रिसर्चमार्फत प्राप्त गर्न थाले । कुन देशमा के भइरहेको छ, विश्वको कुन स्थानमा कस्तो अवस्था छ, कुन देशमा पढेपछि सजिलै जागिर पाइन्छ, कुन देशमा भविष्य सुरक्षाको ग्यारेन्टी छ भन्ने अनगिन्ती विषयहरूमा शिक्षकको मात्र भर पर्नु परेन । युवाहरू आफैंले बुझ्ने गरि डिजिटलका माध्यमबाट धेरै देशका बारेमा अध्ययन गरेपछि हाम्रो देशको तौर तरिकाप्रति उनीहरूमा घृणा पैदा गराउन थाल्यो । उनीहरुलाई लाग्यो, ‘हाम्रो पढाई नै खतम पो रहेछ ।’ जव नपाईने पढाई, करियर नभएको देश !
पढाई सकेर जागिर पाउने कुनै ग्यारेन्टी छैन । पढेर मात्र के गर्नु, जागिर पाईंदैन भने । जागिर पाइन भने पढेको पैसा खर्च उठाउने कसरी ? करियर नै नबन्ने हो भने प्रमाणपत्र मात्र हातमा लिएर के गर्ने ? यसरी युवाहरुबीचमा भविष्यको चिन्ताले बहस छेड्यो । उनीहरूलाई नेपालभित्रको आउने दिनहरु अँध्यारो लाग्न थाल्यो । अनि विकल्प सुरु भयो । यो विकल्प भनेको विकसित मुलुक जाने । नेपालमा विदेश पढ्न जाने सर्वाधिक महत्वको अवधि हो विसं ०६० देखि ०७० को बीचको दशक । यो रफ्तार अहिलेसम्म रोकिएको छैन । झन उकालो लागिरहेको छ ।
सरकारी तथ्याङ्क हेर्यो भने विदेश जाने विद्यार्थीको संख्या कहाली लाग्दो छ । पछिल्लो दुई वर्षमा यो संख्या उकालो लागेर दोब्बर बृद्धि भएको छ । ९ महिनामा मात्रै विभिन्न ७२ देशमा पढ्न जान ६२ हजार बढीले नो अब्जेक्सन लेटर लिइसकेका छन् । सरकारले विद्यार्थीलाई विदेश जान रोक्न गत वर्ष चैतमा एउटा निर्देशिक ल्यायो । १२ कक्षा पास गरेपछि मात्र स्वीकृतिपत्र दिने । यसअघि हालको १० कक्षा अर्थात् एईई पास गरेपछि सोझै विदेशका शिक्षालयमा भर्ना पाइन्थ्यो । यति गर्दा पनि यो वर्ष दुई सय गुनाले विद्यार्थी विदेशी गइसकेका छन् ।
अर्को विषय हो, हाम्रो शैक्षिक क्यालेण्डरको सुस्त गति । हाम्रो शिक्षा पद्धतिमा न व्यवहारिक पक्ष छ न गुणस्तरीय छ । यसले पनि नेपाली विद्यार्थीलाई विदेश जान प्रेरित गरिरहेको छ ।
स्वतन्त्रता र सुरक्षा
पछिल्लो पटक नेपालमा जति छिटोछिटो राजनीतिक परिवर्तन भयो, त्यति नै समाज भययुक्त बन्दै गएको छ । ०४६ सालमा बहुदल आएपछि कांग्रेस र कम्युनिस्टबीचमा पानी बाराबार थियो । अर्मपर्मदेखि व्यक्ति सम्बन्धमा बोलचाल बन्दसम्मको अवस्था थियो । पछि केही मत्थर हुँदै गएको थियो । तर, जब ०६३ सालमा गणतन्त्र आयो अनि त समाजमा जात र धर्मका नाममा झन विभाजनको विकराल अवस्था सृजना भयो ।
जातीय क्लष्टर, समावेशीको नाममा मेघावी योग्य नागरिकहरूलाई राज्यको सेवा सुविधामा पढ्न र रोजगार पाउने अवसरबाट बन्चित गरियो । धनी परिवारको छोराछोरी छ, तर उ राज्यको सुचीकृत जातिमा छ भने उसैले सरकारी सेवा भरपुर पाउने अवस्था आयो । सरकारी कोटामा पढ्न पाउने उसैलाई अवसर मिल्दै गयो । क्षमतावान भएर पनि राज्यको सुचीकृति जातिमा नभएको गरिब परिवारको छोराछोरी यी सारा सुविधाबाट बन्चित हुनुपर्ने दुर्दशा आयो । यसले हजारौं युवायुवतीहरू निराश बन्दै गए अनि यो देशमा आफ्नो कुनै भविष्य नदेखेर विदेशिन थाले ।
अर्को पक्ष छ, धर्मका विषयहरू उधिनेर समाजलाई पक्ष विपक्षमा बाँडिएको छ । फरक धर्म वा कुनै धर्म नमान्ने व्यक्तिलाई घृणाको दृष्टिले हेर्न थालिएको छ । यसले युवायुवतीहरूमा यो मुलुकप्रति वैराग्य उत्पन्न गरिदिएको छ । धार्मिक जडताले शिक्षित युवायुवतीलाई यो देशमा रहने वातावरण दिँदैन । फलस्वरुप तन्नेरी वर्ग स्वतन्त्रता र सुरक्षित देश खोज्दै जाने क्रम निकै बढेको छ ।
युवा वर्गले चाहने भनेको व्यक्तिगत स्वतन्त्रता प्रमुख हो । युवतीहरूले खोज्ने स्वतन्त्रतासँगै सुरक्षा हो । नेपालको समाजमा धर्म, जात र अनेक अन्धविश्वासका चलनहरूका कारण यी सबै आवश्यकता खोसिन थालेको छ । यो विषय विकसित देश र नेपालको बारेमा वस्तुस्थितिको अन्तर तन्नेरी पुस्ताले मजाले बुझेको छ ।
सामाजिक संकुचन र लैंगिक भेदभाव
जब कुनै विद्यार्थी विमानस्थलमा आफ्ना बुवा आमासँग विछोडिन थाल्छ, उसले पहिलो वाक्यमा भनिहाल्छ, ‘मामु म छिट्टै फर्कन्छु ।’ छोराछोरी र बाबुआमाबीच विछोडिंदा हुने भावनात्मक तरंगले जुन वाक्यांश विमानस्थलमा पोखिएपनि अन्ततः वास्तविकता फरक हुन्छ । विदेश गइसकेपछि एकाध बाहेक नेपाल फर्कन खोज्दैनन् । किनकी उनीहरुलाई नेपालको अवस्था राम्रोसँग थाहा छ । विकसित देशको खुल्ला समाज, खुल्ला परिवेश, स्वतन्त्र विचरण, सुरक्षित जीवन र अनेकौं अवसरका कारण उनीहरुलाई नेपाल आउने कल्पनै गर्दैनन् । जब कुनै मुलुक भित्र ढुक्कको वातावरण हुँदैन, तब आँफु जन्मेर पनि मन दुखाएरै थातथलो छोड्नुपर्ने हुन्छ ।
हुन त यो कुरा नेपालको सबै समुदायमा लागु हुँदैन । लेखको सुरुमै भनिएको छ मधेश तराई क्षेत्रका समुदायका तन्नेरी अझै तेस्रो मुलुक बसाईं सर्ने देखिएका छैनन् । मधेशका अधिकांश खाडी लगायतका मुलुकमा रोजगारका लागि जान्छन् र उनीहरु जन्मघर नै फर्केर आउँछन् । फलस्वरुप मधेश समुदायका नेपालीको जनसंख्या नेपालमा चौतर्फी बाक्लिँदै गएको छ । यो विषयमा थप अर्को आलेखमा चर्चा गरौंला ।
हिमाल र पहाड समुदायका तन्नेरी भने तेस्रो मुलुकमा पढाई र रोजगारसँगै परिवारै सार्ने गरि जाने क्रम यति तीव्र छ कि अहिले कयौं गाउँहरू रित्तिएका छन् । यसका बहुकारण भएपनि सामाजिक संकुचन र लैंगिक भेदभाव पनि हो । किनकी, विकसित देशमा २० वर्ष नपुगेकी एउटा छोरी आफ्नै ढंगले पढ्न, काम गर्न र जीवन सेटल गर्न मजाले सक्छिन् । स्वतन्त्रता, सुरक्षा र अवसरका कारण विकसित देशमा छोराछोरीमा कुनै भेदभाव छैन । यही ढुक्कको वातावरणका कारण विकसित देशबाट जोकोहि तन्नेरी तुरुन्तै नेपाल फर्कन चाहन्नन् ।
अतः अहिले नेपाली युवायुवती पढाई र पैसा खोज्दै मात्र विदेशिएका होइनन् । राजनीति अस्थिरता, सामाजिक संकुचन, धार्मिक जडता, असुरक्षा, अवसरबाट बन्चित, अन्योल भविष्य, भद्रगोल करियर र असुरक्षित वातावरण मुल कारण हुन् । यो अवस्थामा व्यापक सुधार नभएसम्म नेपाली तन्नेरी विदेश बसाईं सर्न कदापी छोड्ने छैनन् । बेलैमा नागरिक तह, राजनीति दल र राज्यका शासकहरुले गम्भीर हुन आवश्यक छ ।
विनोद त्रिपाठी
लामो समय व्यवसायिक पत्रकारितामा डटेर लागेका पत्रकार त्रिपाठी विभिन्न मुलधारका राष्ट्रिय दैनिक, टेलिभिजन र अनलाइनहरुमा सम्पादकको भुमिका निर्वाह गरिसकेका छन् । हाल त्रिपाठी नेपालबहसका नियमित स्तम्भकार हुन् ।
लेखकबाट थपगठबन्धन दलका नेताहरुले त्रासद राजनीतिको खेती गर्न खोजेका हुन् ?
जेठ ५, २०८१ शनिबार
अवनतिको बाटो फेर्न लागेको राजनीति र सुरक्षा चासो
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
केपी ओलीले मदन भण्डारीका ‘हत्यारा’ लुकाएकै हुन् ?
जेठ ३, २०८१ बिहिबार
अवनतिको बाटो फेर्न लागेको राजनीति र सुरक्षा चासो
सुबोधकुमार अधिकारी
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
विद्यार्थी मृत फेला परेपछि आक्रोशित भिडद्वारा स्कुलमा आगलागी
नेपालबहस संवाददाता
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
तपाईको आजको राशीफल कस्तो छ ?
जेठ ६, २०८१ आइतबार
ट्राफिक प्रहरी जवानको हत्या आरोपमा ६ जना पक्राउ
जेठ ६, २०८१ आइतबार
हावाहुरीले उदयपुरमा करोडौँको क्षति
जेठ ६, २०८१ आइतबार
७५ प्रतिशत नागरिक उच्च गुणस्तरको खानेपानीको पहुँच बाहिर
जेठ ६, २०८१ आइतबार
बर्दियामा मृतावस्थामा पाटेबाघ फेला पर्यो
जेठ ६, २०८१ आइतबार
बर्दियामा मृतावस्थामा पाटेबाघ फेला प¥यो
जेठ ६, २०८१ आइतबार
कञ्चनपुरको न्यायिक समितिमा इजलास र जनशक्ति अभाव
जेठ ६, २०८१ आइतबार
बिआरआई कार्यान्वयन योजना अन्तिम चरणमा
जेठ ६, २०८१ आइतबार
संसदीय छानबिन समिति गठन नभएसम्म संसद् बैठकमा अवरोध जारी रहन्छ : कांग्रेस
जेठ ६, २०८१ आइतबार