नागरिक पहिलो अभियानकाे गैर दलीय राजनीतिक अभियान बारे

नागरिक पहिलो अभियान (People First Campaign) नेपाली धर्तीमा यो भन्दा पहिला कहिल्यै अभ्यासमा नआएको पृथक गैर दलीय राजनीतिक अभियान हो । हामी नेपालीहरू राणाहरूको पालामा रैती, राजाको पालामा प्रजा, बहुदल र गणतन्त्रमा मतदाता भयौँ । दलहरूको घोषणा पत्र तथा संविधानमा सार्वभौम भने पनि नागरिकलाई कुनै पनि प्रकारले सम्बोधन गरिएन । राजनीति अमुक दलका नेता तिनका परिवार, आसेपासे र कार्यकर्ताको जागिर बन्न पुग्यो । दै-दस्तुर, विभिन्न प्रकारको कर जरिवाना तिरिदिने र भोट हालेर राष्ट्र दोहनको वैधानिक लाइसेन्स दिने मात्र भयो ।

२०७९ मंसिर देखि देशका ६५ जिल्लाका विभिन्न गाउँ शहर घुमेर आम नागरिक सँग राष्ट्र, सरकार, दल, पुलिस प्रशासन, संसद, अदालत र विभिन्न संवैधानिक निकाय र सिङ्गो राजनीतिक व्यवस्था समेतका विषयमा छलफल अन्तरक्रिया तथा नागरिकका अपेक्षाकृत बारे केही निष्कर्ष निस्कियो । ती निष्कर्षहरुलाई मन्थन गरेर २०८० मंसिर ११-१२ मा काठमाडौं कोटेश्वरमा बसेको भेलाले मूल रुपमा नेपाली नागरिकको अपेक्षा दुई वटा मात्र रहेछन् ।
१ सबैको स्वाभिमान ।
२ सबैको समृद्धि ।

यी दुई अपेक्षा पूरा नहुनाका मूल पाँच समस्या तिनलाई समाधान गर्ने पनि पाँचै वटा समाधान छन् भन्ने तथ्य अभियानले पस्केको छ  । जसको नाम नागरिक पहिलो अभियान हो । यसलाई मार्ग दर्शन गर्ने, नागरिक पहिलो अभियानको घोषणा पत्र २०८०  जारी गर्यो । जसलाई हामीले विभिन्न माध्यमबाट नागरिकको बीचमा पुर्याएका छौं । घोषणा पत्रलाई लिएर देशभर व्यापक छलफल र अन्तरक्रिया गरेपश्चात चैत्र १७ र १८ गते चितवनमा बसेको भेला तथा बैठकबाट २० बुँदे नागरिक दावी पत्रलाई अनुमोदन र सार्वजनिक गरेका छौं ।

लुम्बिनी प्रदेशको हकमा हामीले आगामी जेठसम्म अभियानलाई नागरिकको पालिका तहसम्म पुर्याउन विभिन्न मितिमा विभिन्न स्थानहरूमा भेला, बहस छलफल र आन्दोलनका विषयवस्तुहरू बारे छलफल तय गरेका छौं । जस अनुसार जेठ ५ गते गुलरिया, ८ गते नेपालगञ्ज, १२ गते घोराही, १९ गते बुटवल र २६ गते बर्दघाटमा कार्यक्रमहरू हुनेछन् । यसै गरि कर्णाली बाहेकका सबै क्षेत्रमा हाम्रा अभियानहरू चलिरहेका छन् र निकट भविष्यमा कर्णालीमा पनि हाम्रो अभियान सुरु हुँदै छ ।

यो अभियानमा जोडिएका व्यक्ति/ व्यक्तित्वहरु ः
यो अभियानमा लागेका व्यक्तिहरू मंगलग्रहबाट बसाई सरेका आएकाहरु होइनौं । हाम्रा पृष्ठभूमि परिवर्तनकामी शक्तिहरू सँगैका थिए  । जुनसुकै संगठनमा भएपनि हामीले आम नागरिकको अधिकारका निमित्त जेल नेलसहितका संघर्षमा समर्पित थियौं र हाम्रो बिगत गौरवपूर्ण नै छ ।

जुन उद्देश्यका निमित्त राजनीतिमा लागेको हो, ती उद्देश्यमा पार्टीहरू नअडेको तथा तय गरेको उद्देश्य विपरीत हिँडेकाले हामीले राजनीतिलाई नागरिकको अधिकार र मुलुकको समृद्धितर्फ डोर्याउने मार्ग तय गरेका हौं । प्रजातन्त्र, धर्मनिरपेक्षताबारे, संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र मासेर राजतन्त्र या अरु कुनै निरंकुश व्यवस्था फर्कनु पर्छ भन्दैनौँ । विगतमा भएका राजनीतिक परिवर्तन र ती परिवर्तनहरुमा बलिदान गर्ने महान शहीद तथा नेतृत्वकर्ताहरूमा हाम्रो पूर्ण निष्ठा र सम्मान छ ।

वैकल्पिक राजनीतिको अभ्यासः
विद्यमान ठूला पार्टी र तिनैका पृष्ठपोषक नयाँ पार्टीमा ठाउँ नपाएर सत्ता स्वार्थको माखे साङ्लो निर्माण गर्ने हेतुले हामीले यो अभिभारा सुरु गरेका होइनौं । मुलुकलाई समृद्धिको यात्रामा लग्ने पवित्र नारा दिएर प्राप्त गरेको झण्डै दुई तिहाईको जनादेश सत्ताको भागबण्डा, गुटबन्दी र गैर संवैधानिक हर्कतका कारण निस्प्रभावी रहन गयो । राजनीतिक स्थिरता र विकासको जनचाहना माथि तुषारापात भएकोले अघिल्लो स्थानीय, प्रदेश र संघीय संसदको चुनावमा नेपाली नागरिकहरूको एउटा हिस्सा पुराना राजनीतिक दल र तिनका क्रियाकलापले मुलुक अगाडि बढ्न सक्दैन भन्ने कुराको संकेत मताधिकारकै माध्यमबाट पनि  गरेका छन् ।

विगतमा भएका वैकल्पिक राजनीतिक अभ्यासहरूले परिणाम दिन सकेनन् । स्व. उज्वल थापा र त्यस भन्दा अघि पनि यस्तो अभ्यास सुरु त भयो तर नेपाली जनताले पत्याएन भनौं या ठूलो त्याग, बलिदान, जेल नेल र यातना सहेर आएका ठूला पार्टीहरूले केही त गर्लान् भन्ने भ्रम छरिरहे । घरी वाम एकता भन्ने घरी प्रजातान्त्रिक एकता भन्ने, कैले खानका निमित्त जुटे भाग नमिल्दा फुटे यो क्रम जारी नै छ । स्थानीय तह चुनावमा केही शहरहरूमा जनताले ठूला पार्टीहरूलाई दण्ड दिए। नयाँ भनिएकाहरु कुनै बिगतको अँध्यारो फर्काउनेमा लागे त कुनै पुरानाहरु कै पद चापमा सत्तालिप्सामा देखिए ।

नागरिक पहिलो अभियानका मूलभुत मान्यताहरुः
१.राजनीतिक दलहरूमा पूर्ण आन्तरिक लोकतन्त्रको निमित्त प्राथमिक निर्वाचन कानुन निर्माण गरि दलहरूको नेतृत्व सदस्यहरूबाट प्रत्यक्ष निर्वाचित गर्ने व्यवस्था हुनु पर्ने ।
२.दलहरूले उठाउने अपारदर्शी चन्दाको कारण भ्रष्टाचार , राजनीतिको खरिदबिक्री, राजनीतिको अपराधिकरण तथा अपराधको राजनीतिकरण भएकोले त्यसलाई सुव्यवस्थित गर्न उपयुक्त प्रणाली विकास गरिनु पर्ने ।
३.संविधानमा प्रत्यक्ष निर्वाचित राष्ट्रप्रमुखको व्यवस्था तथा संसद बाहिरबाट मन्त्रिमण्डल गठन ।
४. भ्रष्टाचारको छानबिन तथा कारबाही गर्न जनलोकपाल गठन  ।  
५.भ्रष्ट सेवा निवृत्त कर्मचारीहरूद्वारा सञ्चालित अख्तियारको खारेजी ।
६.सरकारी,  गैरसरकारी निकाय, उद्योग, प्रतिष्ठान, विद्यालय कलेज जस्ता कुनै पनि निकायमा पार्टी पिच्छेका संघ संगठनहरु खारेज गर्नु पर्ने, व्यक्तिले नेतृत्व गर्ने साझा र स्वतन्त्र ट्रेड युनियनको व्यवस्था गर्ने ।

७.७७ जिल्लामा रहेका जिल्ला संरचना खारेजी तथा पालिका स्तरमा गृह, परराष्ट्र,भूमि व्यवस्था लगायतका सेवाहरुको उपलब्धता ।
८.विद्यमान प्रदेशसभाको सट्टा सबै पालिकाका निर्वाचित प्रमुख तथा उपप्रमुखहरू सम्मिलित बर्षमा दुईपटक बस्ने प्रदेश सभा तथा प्रत्यक्ष निर्वाचित मुख्यमन्त्री र उनैले बनाउने सानो आकारको संघ तथा स्थानीय तह बीचको समन्वयकारी प्रदेश सरकार ।
९.नागरिकको शिक्षा, स्वास्थ्य र रोजगारी जस्ता कुरा संविधानले सुनिश्चित गरेको छ, त्यो उपलब्ध हुनु पर्छ । खास गरेर कुनै पनि नागरिक बिरामी भएपछि उपचार पहिला हुनु पर्छ । अस्पतालहरूमा धरौटी राखेर मात्र उपचार हुने पद्धतिको अन्त हुनु पर्छ ।
१०.दलहरू आफ्ना घोषणापत्र र मूल्य मान्यताहरु अनुरूप चल्नु पर्छ । चुनाव अघि गरेको गठबन्धन छोडेर सत्ता स्वार्थको लेनदेनमा संलग्न हुने राजनीतिको घृणित खेल बन्द हुनु
पर्छ ।
११.संसार भरका देश सँग सौहाद्र सम्बन्ध बनाउने परराष्ट्र नीति हुनु पर्छ । छिमेकी देशहरूको सुरक्षा संवेदनशीलता र उनीहरुको चासोको सम्मान गर्दै कुनै पनि विदेशी शक्तिसँग नझुक्ने र अनावश्यक रुपमा नभुक्ने नीति अवलम्बन गरिनु पर्छ भन्ने जस्ता कुराहरू हामीले नागरिक दावी पत्रमा उल्लेख गरेका हौं ।

अभियानले राजनीतिक दलको स्वरूप ग्रहण गर्न सक्छ ?
हामीले यो अभियान सञ्चालन गर्दा विद्यमान राजनीतिक व्यवस्था र संविधान कार्यान्वयनमा भएका त्रुटिहरुलाई सच्याएर या परिमार्जन गरेर जानु पर्छ भनेका छौं । राजतन्त्र फर्काउने या निरंकुशतातर्फ फर्किन चाहनेहरु बाहेक सबैलाई हाम्रो अभियानको ढोका खुला छ ।

दलहरू अमुक नेताका प्राइभेट लिमिटेड कम्पनी जस्ता भइरहे भने एउटा वास्तविक वैकल्पिक राजनीतिक शक्ति आवश्यक हुन सक्छ । यस विषयमा स्वतन्त्र व्यक्ति तथा हिजो देखि नै वास्तविक रुपमा वैकल्पिक राजनीतिको निमित्त क्रियाशील समूहहरूसँग हामी संवादमै छौं । खास गरेर गत संसदीय चुनावमा हामीले पनि स्वतन्त्र व्यक्ति तथा रास्वपाहरु विकल्प हुन सक्छन् भनेर भोट उनीहरुलाई प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष भोट हाल्यौँ, भोट माग्यौँ । संसदमा चौथो शक्तिको रुपमा आएको रास्वपाले पुरानै दलहरू सँग मिलेर वैकल्पिक राजनीतिका प्रति घात गर्यो ।

अहिले रास्वपा भित्रको ठूलो शक्ति नेतृत्वको रबैयासँग असहमत छ । यो परिस्थितिमा हाम्रो अभियानले एउटा राजनीतिक दलको स्वरूप ग्रहण गरि हाल्यो भने पनि अभियानलाई दीर्घकालीन रुपमा राजनीतिलाई निष्पक्ष र स्वतन्त्र रुपमा खबरदारी गरिरहने समूहका रुपमा रहिरहन सक्छौं । किनकि आज देशमा कुनै स्वतन्त्र नागरिक समाज, उपभोक्ता मञ्च जस्ता संस्थाहरू छैनन् । हरेक व्यक्ति तथा संस्थाहरू विद्यमान राजनीतिक दलहरूको संक्रमणमा पारिएका हुनाले स्वतन्त्र निकायको खाँचोलाई पूरा गर्न हामी कुनै दलमा आबद्ध नभईकन नागरिक अधिकारका निमित्त रहिरहने स्वतन्त्रता पनि हुनेछ।

अन्तमा
हाम्रो अभियानले लुम्बिनी प्रदेशका पाँचवटा जिल्लामा वर्तमान समसामयिक राजनीतिका विषयमा नागरिक दायित्व बारे बुद्धिजीवीहरु सँग अन्तरक्रिया गर्दै छौं । राजनीतिलाई भ्रष्टाचार, मानव तस्करी, राजनीतिको अपराधीकरण,अपराधको राजनीतिकरण गर्नेहरूलाई कतै प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष हजुर हाम्रो सहयोग त भएको छैन ? कतै हामी जानी नजानी आफ्नो सन्ततिहरुको भविष्यलाई अन्धकार तिर धकेलिरहेका त छैनौं ?

यस्ता बिषयहरु बारे बहस र छलफल गरौं ।  गलत पार्टी, गलत विचार र गलत संगतबाट मुक्त हौं  । कुनै न कुनै उद्यममा लागेर बाँकी समय नागरिकको हितमा प्रयोग गरौं  । खराबहरूलाई त्याग्न नसक्ने, हरेक चुनावमा भोट हालेर पटक पटक मौका दिने अनि मुलुक बनेन भनेर टाउको पिट्ने मूर्खता हाम्रो पनि भएको छ नि ।