सिंहदरवार नै सबै थोक हो भन्ने मानसिकताले संविधान र संघीय संरचनामाथि दबाब : नेता कोइराला

३ असोज, काठमाडौं । नेपाली कांग्रेसका वरिष्ठ नेता डा. शेखर कोइरालाले देशमा संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र लागु भए पनि संस्कारजन्य रुपमा एकात्मक राज्यको सोच र सिंहदरबार नै सबै थोक हो भन्ने मानसिकताबाट नेताहरु मुक्त हुन नहुँदा आज संविधान र संघीय संरचनामाथि दबाब बढेको बताएका छन् । ९ औँ संविधान दिवसको अवसरमा शुभकामना सन्देश दिँदै उनले नेपालको संविधानलाई सुधार्ने र परिमार्जन गर्ने बहस यही कारणले छलफलमा रहेको बताएका छन् ।  

आदरणीय दाजुभाई तथा दिदीवहिनीहरु, 
हामीले संविधान दिवस मनाउन थालेको आज ८ वर्ष पूरा भएको छ । यस पुनीत अवसरमा देशभित्र र बाहिर बसेका सम्पूर्ण नेपाली दाजुभाई दिदीवहिनीहरुलाई म शुभकामना र बधाई दिन चाहन्छु । 
नेपालको वर्तमान संविधान निर्माण प्रक्रिया आज भन्दा सात दशक अगाडि शुरु भएको थियो । जनप्रतिनिधिद्वारा देशको संविधान निर्माण गर्ने परिकल्पना सर्वप्रथम नेपाली कांग्रेसको नेतृत्वमा यस पार्टीका मूर्धन्य नेता एवं महामानव वीपी कोइरालाबाट भएको थियो । अनेकन् आरोह अवरोह खेप्दै लोकतान्त्रिक आन्दोलनलाई अगाडि बढाउने क्रममा रत्तिभर पनि विचलित नभई संघर्ष र बलिदानलाई स्विकारेर कांग्रेस कार्यकर्ता, नेता, समर्थक, शुभेच्छुक र आम नेपालीले इतिहासको विभिन्न कालखण्डमा गरेको त्याग अतुलनीय छ । अग्रज पुस्ताको त्यो गौरव गाथा सदा नेपाली जनताको मानसपटलमा अमर रहिरहनेछ । 
वर्तमान संविधानले नेपाली जनताका कैयन् सपनाहरुलाई सम्बोधन गरेको छ । राज्यको भूमिका र सीमा मात्र होइन व्यक्तिको अधिकार र कर्तव्यलाई पनि संविधानले परिभाषित गरेको छ । आज दक्षिण एशियामा मात्र होइन विश्वमै नेपालको संविधानले देशको विविधतालाई सम्बोधन गर्न सकेको भनी प्रशंसित पनि छ । 
नागरिकको सम्प्रभूत्तालाई मुलमन्त्र ठानेर निर्माण भएको वर्तमान संविधानको राजनीतिक आयातनले ऐन, कानुन निर्माण र नीतिगत निणर्य लिने ठाउँमा सामाजिक रुपले वञ्चना परेका सबै समूहको प्रतिनिधित्व हुनु सामान्य कुरा होइन । त्यस्तै महिलाहरूको राजनीतिक प्रतिनिधित्व राज्यको संरचनामा तल देखि माथिसम्म अनिवार्य गर्नाले आधा जनसंख्या भएको यो समूह राष्ट्र निर्माणको प्रकृयामा सहभागी हुने व्यवस्थाको सुनिश्चितता भएको छ ।
संविधान गतिशील दस्तावेज हो । जसरी समाज गतिशील हुन्छ र समाजमा उठ्ने मुद्धाहरु पनि समय सापेक्ष फरक(फरक हुन्छन् । यसरी गतिशील समाजका मुद्धालाई संविधानले सम्बोधन गर्न जरुरी हुन्छ । आज नेपालको संविधानलाई सुधार्ने र परिमार्जन गर्ने वहस यही कारणले छलफलमा छ । 
नौ वर्ष अगाडि जारी भएको संविधानलाई इमान्दारीपूर्वक लागु गर्न यस कालखण्डमा सत्तामा बसेका नेताहरूले खास ध्यान पुर्याएनन् । देशमा संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र लागु भए पनि संस्कारजन्य रुपमा हामीमा एकात्मक राज्यको सोच र सिंहदरबार नै सबै थोक हो भन्ने मानसिकताबाट हामी मुक्त हुन सकेनौं । यही कारण हो आज संविधानमाथि दबाब छ, यही कारण आज संघीय संरचनामाथि दबाब छ ।   
राज्यको नयाँ संरचना निर्माण पछि उत्पन्न कानुनी जटिलताहरूलाई सम्बोधन गर्न ऐन कानुनहरू जुन तीब्रताका साथ निर्माण गर्नुपर्थ्यो हामी त्यसमा चुक्यौँ । कैयन् कानुनहरू समयमा बनेनन्, कैयन अझै बनेका छैनन । एकातिर राज्य संरचनालाई अगाडि बढाउने ऐन कानुनहरूको अभाव भयो भने अर्कोतिर संविधानको आफू अनुकूल व्याख्या गर्ने राजनीतिक नेतृत्वको सोचले आम मानिसमा संविधानप्रति निराशा छायो । सरकार र राजनीतिक दलहरूले नेपालको सुन्दर भविष्य संविधानको जगबाट मात्र निर्माण गर्न सकिन्छ भन्ने हेक्का राख्न नसक्दा देशमा सामाजिक न्याय, आर्थिक वृद्धि सुशासनका कुराहरू केवल गफ र भाषणमा मात्रै सीमित भएको आरोप यतिखेर नागरिकबाट आइरहेको छ । 
संविधानतः सबै नेपाली नागरिक समान छन भन्ने कुरा व्यवहारमा नदेखिँदा राज्यमाथि आम मानिसको भरोसा र विश्वास संकटमा परेको छ । कार्यकारीमा बस्ने नेतृत्वको शक्तिको असीमित चाहनाले संविधानको मूल मर्म “शक्ति पृथकीकरणको सिद्धान्त” लाई नै चोट पुग्न गयो । आज नेपालका संवैधानिक निकायहरूको गरिमा र भूमिकामाथि आम नेपालीले प्रश्न उठाएका छन भने यसको पछाडि कार्यकारीबाट गरिने “मिचाहा प्रवृति” जिम्मेवार छ । राज्य संचालनका यस्ता निकायहरूमा सक्षम, योग्य र इमान्दार मानिसहरूलाई पन्छाएर “आफ्नो मान्छे” भर्ना गर्ने सामन्तवादी सोचबाट हामी कहिले मुक्त हुने ?
नेपालको संविधान करिब ३ करोड नेपालीमा समर्पित छ । यही संविधानको जगबाट नेपाल राष्ट्रलाई समृद्धशाली बनाउन सकिन्छ । विधिको शासन, जनताप्रति उत्तरदायी शासक र प्रशासक, सुशासन, दण्डहिनताको अन्त्य र पारदर्शिता यी संविधानका मर्म हुन । नेपाल र नेपालीको भविष्य यिनै संविधानका मूल मर्मप्रति समर्पित भएर अगाडि बढ्दा मात्र संभव छ । 
भारतका संविधान निर्माणकर्ता बाबा साहेब अम्बेडकरले भनेझै “संविधान जतिसुकै राम्रो बनाए पनि त्यसलाई कार्यान्वयन गर्ने इमान्दार नहुँदा त्यो निरर्थक हुन्छ” । आजको नेपालमा बाबा साहेबको भनाई सार्थक हुँदैछ भनी भन्नुपर्दा नरमाइलो लाग्छ ।  
अन्त्यमा, 
संविधानले नेपाल र नेपालीलाई राजनीतिक रुपले मात्र होइन भावनात्मक रुपले पनि जोडेको छ । यो सबै नेपालीको साझा दस्तावेज मात्र होइन “साझा उपलब्धि र भविष्य” पनि हो । आज संविधान दिवसको दिन म सम्पूर्ण दाजुभाई तथा दिदीवहिनीहरुलाई विनम्रताका साथ अनुरोध गर्दछु, हामी जुनसुकै राजनीतिक दल, वाद, समुदाय वा क्षेत्रको भए पनि देश वा विदेश बसेका छौं भने पनि यो संविधान मार्फत आफ्नो र देशको भविष्य निर्माण गरौँ । यसका कमी कमजोरीलाई समय सापेक्ष परिमार्जन र सुधार गर्दै राष्ट्र हितमा अघि बढौँ । आजको दिन जनताबाटै संविधान निर्माण हुनुपर्छ भनी सफलता पाएको दिन भएकोले यसक्रममा शहादत प्राप्त गर्ने नेपालीहरूलाई सम्झौँ  । तिनलाई श्रद्धा सुमन अर्पण गरौँ । जय नेपाल ।