गुटमै रुमल्लिएको कांग्रेस

काठमाडौं । निश्चित छ, कांग्रेस पाँच वर्षका लागि प्रतिपक्षी बेञ्चमै बस्ने हो । झण्डै दुईतिहाईको समर्थन पाएको नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी नेतृत्वको सरकार विस्थापन गरी कांग्रेस सत्तामा आउने कुनै संभावना अहिलेलाई देखिएको छैन । त्यसैले कांगे्रसको भूमिका र कर्तव्य लगभग परिभाषित छ – प्रतिपक्षीय कित्तामा बस्ने ।

तर व्यवहार हेर्दा कांग्रेस प्रतिपक्षमा बसेको कुनै अनुभूति हुन सक्दैन । लामो समय सत्तामै ढलीमली गरेका नेताहरु नै अहिले नेतृत्वमा छन् । त्यसैले उनीहरु भदौमा आँखा फुटेको गोरु जस्ता लाग्छन् । जताततै हरियो मात्रै देख्ने ।

परिस्थितिले कांग्रेस पार्टी सभापति पनि उनैलाई बनाएको छ । तर देउवा कुनैपनि भूमिकामा सुयोग्य देखिएनन् । चाहे संसदीय फाँटमा होस् या सडक आन्दोलनमा नै । अझ पार्टी संगठनको कुरा गर्ने हो भने देउवाको उपस्थिति कतै देखिंदैन । भगवान भरोसे संगठनबाट चलेको छ कांग्रेस ।

कांग्रेस पार्टीको नेतृत्व गर्ने प्राय सबै सत्ताको चास्नीमा डुबेका नै देखिन्छन् । त्यसैले प्रतिपक्षीय भूमिकाबारे धेरै जानकार नभएरै पो हो की यो देशले सशक्त र प्रभावकारी प्रतिपक्ष पाएन । शेरबहादुर देउवा चार पटकसम्म देशको प्रधानमन्त्री बनेका नेता हुन् । परिस्थितिले कांग्रेस पार्टी सभापति पनि उनैलाई बनाएको छ । तर देउवा कुनैपनि भूमिकामा सुयोग्य देखिएनन् । चाहे संसदीय फाँटमा होस् या सडक आन्दोलनमा नै । अझ पार्टी संगठनको कुरा गर्ने हो भने देउवाको उपस्थिति कतै देखिंदैन । भगवान भरोसे संगठनबाट चलेको छ कांग्रेस ।

आश्चर्य त कस्तो भने केपी शर्मा ओली सरकारले गर्ने निर्णय विवादमा पर्दा देउवाको संलग्नता कुनै न कुनै रुपमा जोडिने गर्छ। पार्टी भित्र र बाहिर सबैतिर कांग्रेसप्रति प्रश्न उठ्ने गरेको छ । तर यसको जवाफ दिने कोही छैन । कुनै पनि विषयमा सामुयिकता देखिन्न । देउवाको एकल निर्णय नै पार्टीले शिरोधार्य गर्नुपर्ने अवस्था छ ।

मूल नेतृत्व नै हावादारी भएको पार्टीमा सैद्धान्तिक बहसको कल्पना गर्नु नै मूर्खता हुने छ । देउवामा सैद्धान्तिक र वैचारिक ज्ञानको सर्वथा अभाव छ । भुत्ते नेतृत्वले विचारको खेती गर्ने सम्भावना नै रहेन । जबसम्म नेतृत्व सक्षम हुँदैन तल्लो तहको कार्यकर्ता तेज बन्ने अवस्थै हुँदैन ।

दुई महिनाअघि सुरु भएको जागरण अभियान हात्ती आयो हात्ती आयो फुस्सा भएको छ । अभियानमा समेत नेताहरु गुट बलियो बनाउनमै रमाए । पार्टी सभापति देउवा नै एउटा गुट चलाउँछन् । सग्लो कांग्रेस खोज्न देशैभरि टर्च लाइट बाल्नु पर्ने अवस्था छ । यस्तो नेतृत्वले जनतामा नयाँ आशा र संभावनाको सञ्चार गर्ला भनेर पत्याउने आधार छैन ।

खै सिद्धान्त ?

नेपाली कांग्रेस भित्र सिद्धान्त र विचार मरेतुल्य छ । सैद्धान्तिक बहस संस्थागत रुपमा कहिल्यै भएको थाहा छैन । कांग्रेसको सिद्धान्त र विचार के हो भन्ने कुरा देउवालगायत धेरै केन्द्रीय नेताहरुलाई थाहा छैन । मूल नेतृत्व नै हावादारी भएको पार्टीमा सैद्धान्तिक बहसको कल्पना गर्नु नै मूर्खता हुने छ । देउवामा सैद्धान्तिक र वैचारिक ज्ञानको सर्वथा अभाव छ । भुत्ते नेतृत्वले विचारको खेती गर्ने सम्भावना नै रहेन । जबसम्म नेतृत्व सक्षम हुँदैन तल्लो तहको कार्यकर्ता तेज बन्ने अवस्थै हुँदैन ।

इमान्दार भएर भन्नुपर्दा संघीयता, गणतन्त्र र समाजवादका विषयमा १० मिनेट बोल्न सक्ने ल्याकत देउवामा छैन । बीपी विचारका कुरा नेताहरुले धेरै गर्छन् । तर के हो बीपी विचार ? देउवा मात्र होइन धेरैजना वरिष्ठ नेताहरु जानकार छैनन् । बीपीले भन्ने गरेको राष्ट्रियता र राजतन्त्रबीचको के तादत्म्यता के हो , त्यसबारे कांग्रेसका धेरै वरिष्ठ नेताहरु अनभिज्ञ नै छन् ।
बीपी सधैं कम्युनिष्टसँगको एकताको विपक्षमा थिए । साथै उनले नेपाल जस्तो सानो मुलुक संघीयता र धर्मनिरपेक्षताबाट सधैं पृथक रहनुपर्ने धारणा राख्थे । तर कालान्तरमा उनकै कनिष्ठ भाई गिरिजाप्रसादले बीपीको भावना लत्याए । राजा ज्ञानेन्द्र शाहको उत्ताउलोपनलाई साईजमा ल्याउने नाममा गिरिजाले गम्भिर त्रुटी गरेकै हो । त्यसैको परिणाम आज देश र जनताले भोग्नु परेको छ ।

त्यसैले अहिले देउवालगायत रामचन्द्र पौडेल र कृष्णप्रसाद सिटौलाले गुट बनाएका छन् । पछिल्लो अवस्थामा कोइरालाहरुले पनि छुट्टै गुट निर्माण गर्न थालेका छन् । यसरी हेर्दा यतिबेला कांग्रेस भित्र चारवटा गुट सक्रिय रहेको देखिन्छ । मान्छेहरुले भन्न थालेका छन् , चार ताराको अर्थ चार गुटको राजनीति हो कि ?

गुटको राजनीति

कांग्रेस भनेकै गुटहरुको झुण्ड भएको छ । गुटमा नलागे कुनै पनि नेता कार्यकर्ताले अवसर नपाउने अवस्था छ । पार्टी सभापति आफैं एउटा गुटको संरक्षकको भूमिकामा छन् । उनैले अरु भुरेटाकुरेलाई गुटमा लाग्न सु¥याउने काम गरेका छन् । गुट उपगुटलाई मात्रै देउवाले संवोधन गर्न थालेपछि कार्यकर्तामा त्यही सोच विकसित भएको छ ।

त्यसैले अहिले देउवालगायत रामचन्द्र पौडेल र कृष्णप्रसाद सिटौलाले गुट बनाएका छन् । पछिल्लो अवस्थामा कोइरालाहरुले पनि छुट्टै गुट निर्माण गर्न थालेका छन् । यसरी हेर्दा यतिबेला कांग्रेस भित्र चारवटा गुट सक्रिय रहेको देखिन्छ । मान्छेहरुले भन्न थालेका छन् , चार ताराको अर्थ चार गुटको राजनीति हो कि ?

कमजोर नेतृत्व

देउवा पार्टी सभापति बनेपछि कांग्रेस इतिहासमै सर्वाधिक कमजोर देखिएको छ । गिरिजाप्रसाद कोइराला रहुञ्जेल गलत निर्णय नै गरेपनि कांग्रेसका लागि अनुकुल बनाउने ल्याकत राख्थे । जसले गर्दा कांग्रेस कुनै न कुनै रुपले सत्ताको केन्द्रमा रहन्थ्यो । साथै उनलाई राष्ट्रिय – अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा समेत चासोका साथ हेर्ने गरिन्थ्यो । तर देउवाको उँचाई त्यस्तो रहेन । उनी समग्र कांग्रेस पार्टीको नेता बन्नै सकेनन् ।

सासु प्रतिभा राणालाई जापानको राजदूतमा टिकाउन उनी चूप बस्छन् । उनकै सिफारिशमा राजदूत बनाइएका कतिपयलाई ओली सरकारले प्रतिशोध साँधेर फिर्ता बोलाउँदा एक शव्द बाल्दैनन् । अर्का वरिष्ठ नेता पौडेलको हविगत पनि उस्तै छ । सानो छाती भएका उनी कांग्रेस पार्टीका आम कार्यकर्ताबाट अनुमोदित हुनै सकेनन् । महामन्त्री डा.सशांक कोइराला पनि कोठे राजनीतिमै बढी रमाएको देखियो ।

बाघको शैलीमा आक्रमण गर्न सक्ने नेतृत्व अहिले कांग्रेसका लागि आवश्यक छ । तर सबै कमजोर छन् । संसद् र सडकमा केही युवा नेताहरुको उपस्थिति बलियो देखिन्छ । जस्तो विश्वप्रकाश शर्मा, गगन थापा, चन्द्र भण्डारी, धनराज गुरुङ र गुरुराज घिमिरेले मात्रै सिंगो कांग्रेस धान्ने अवस्था छैन ।

पद नै अभिष्ट

विभिन्न समस्याले मरिच चाउरिए झैं शिथिल बन्न पुगेको नेपाली कांग्रेस पार्टीको १४ औं महाधिवेशन गर्ने तयारीमा जुटेको छ । फेरि पनि पद पाउने नेताहरुको चाहना छ । काममा भुत्लो झार्न नसकेपनि बुढो गोरुले कोरली ओगटे झैं पद चाहिएको छ नेताहरुलाई । तर उसका गतिविधिप्रति दुनियाँले खासै चासो राखेको छैन । गत असार ९ गतेदेखि पार्टी केन्द्रीय कार्यसमिति वैठक महाधिवेशनका विषयमा छलफल गरिरहेको छ ।

बेलाबेला अर्जुननरसिंह केसी र प्रकाशमान सिंहले पनि यो गुटलाई चलायमान बनाउने प्रयत्न गर्ने गरेका छन् । यही क्रममा आज मंगलबार विहान प्रकाशमानले चाक्सीबारीस्थित आफ्नो निवासमा गुटको भेला गरेका छन् । त्यहाँ पनि जारी केन्द्रीय कार्यसमिति वैठकमा प्रवेश भएको अन्तरिम संरचना गठनको विषयबारे छलफल भयो ।

पार्टी कब्जा गर्नुपर्छ भन्ने सोचबाट ग्रस्त नेताहरु गुटगत राजनीतिमै प्रफुल्लित छन् । एकातिर कार्यसमिति वैठक जारी छ, अर्कातिर विभिन्न गुटका नेता स्वार्थसिद्ध गर्ने रणनीति तयार गर्दै छन् । सभापति देउवा निवासमा साँझ विहान एउटा गुट आफ्नो स्वार्थ पूरा गर्न जुटिरहेको हुन्छ । अर्कातिर वरिष्ठ नेता पौडेल पनि गुट बनाएर मात्रै सफल हुने विश्वासका साथ त्यही सिको गरिरहेका छन् । बोहराटारस्थिति उनको निवास पनि गुटको राजनीति गर्ने थलो बनेको छ ।

बेलाबेला अर्जुननरसिंह केसी र प्रकाशमान सिंहले पनि यो गुटलाई चलायमान बनाउने प्रयत्न गर्ने गरेका छन् । यही क्रममा आज मंगलबार विहान प्रकाशमानले चाक्सीबारीस्थित आफ्नो निवासमा गुटको भेला गरेका छन् । त्यहाँ पनि जारी केन्द्रीय कार्यसमिति वैठकमा प्रवेश भएको अन्तरिम संरचना गठनको विषयबारे छलफल भयो ।

संस्थापन पक्ष पार्टीको अन्तरिम संरचना बनाएर महाधिवेशन प्रक्रियामा प्रवेश गर्न चाहन्छ । इतर पक्ष भने महाधिवेशनको मिति पहिला तोकेर कार्यतालिका बनाउने पक्षमा रहेको छ । अर्कातिर तेस्रो धारको उपमा पाएको सिटौला गुट चाहिं विधानमा उल्लेखित प्रावधान अुनरुप संक्रमणकालिन व्यवस्था अनुसार संरचना बनाउँ भन्छ ।  तीनै पक्षको तर्क गुट बलियो बनाउनेमै केन्द्रित छ । यस्तो अवस्थामा नेपाली कांग्रेस फेरि बौरिएला भन्ने सोच्नु आफैंमा हाँस्यास्पद लाग्छ ।

अब के गर्ने ?

कांग्रेसलाई पुनर्जागृत गर्ने हो भने नयाँ शिराबाटै चलाउने नेतृत्व छान्नु पर्छ । आगामी १४ औं महाधिवेशनले अहिलेको चुनौती सामना गर्न सक्ने डाइनामिक नेतृत्व दिन सक्नुपर्छ । साथै सैद्धान्तिक र वैचारिक रुपमा पनि कांग्रेसले अलग धारको नेतृत्व लिनु पर्ने हुन्छ । खासगरी संघीयता, गणतन्त्र र धर्मनिरपेक्षताबारे पुनर्विचार गर्ने नीति लिइनु पर्छ ।

महाधिवेशनले यी मुद्धामा स्पष्ट धार लियो भने एकपटक फेरि कांग्रेस बौरिने छ । साथै बदलिएको परिवेश बमोजिमका चुनौती सामना गर्न सक्ने क्षमता भएको मानिस नेतृत्वमा आउनु पर्छ । अर्काे महत्वपूर्ण पक्ष भनेको समग्र कांग्रेसलाई माया र सम्मान गर्ने नेतृत्वले मात्र कांग्रेसलाई रुपान्तरण गर्न सक्छ ।