बामदेव माहात्मय

काठमाडौं । बामदेव गौतम समकालिन राजनीतिका चतूर खेलाडी मात्र नभई सत्ता गठजोडका माहिर पात्र पनि हुन् । ०४६ सालको आन्दोलनपछि नेपाली राजनीतिलाई नयाँ धारमा हिंडाउने अभियानका महत्वपूर्ण खेलाडी बामदेवको चर्चा अहिले फेरि चुलिएको छ ।

गएको निर्वाचनमा बर्दियाबाट उम्मेदवार बनेका बामदेव मात्र यस्ता अभागी नेता बने जो नेकपाका शीर्ष नेतामा हरुवाको उपमा पाए । सधैं सत्ता र चर्चाको केन्द्रमा बस्न रुचाउने बामदेव चुनाव हारेपनि आफ्नो पहिचान कायम राख्न भने सफलै रहे । बामदेवलाई बुझ्न थोरै इतिहासको पाना पल्टाउँदा राम्रो ।

बामदेवको डिजाइनमा पहिलो पटक जनआन्दोनबाट अस्वीकृत पूर्वपञ्चहरुलाई प्रधानमन्त्री पद किस्तीमा राखेर पेश गर्ने परम्परा थालियो । बामदेवले लोकेन्द्रबहादुर चन्दलाई प्रधानमन्त्री बनाएर आफू उप तथा गृह मन्त्रीको जिम्मेवारीमा बसे । त्यसपछि त नेपाली राजनीतिमा हुने नहुने सबै थिति बेथितिको सुरुआत भयो ।

०४६ को जनआन्दोलनको सफलतापछि सम्पन्न निर्वाचनमा नेपाली कांग्रेसले स्पष्ट बहुमत पायो । ०४८ मा कांग्रेसका महामन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाको नेतृत्वमा सरकार बन्यो । तर संसद् अधिवेशन सुरु हुने बित्तिकै तत्कालिन एमालेले आन्दोलनको ज्वारभाटा उराल्यो ।

संंसद् अवरुद्ध गर्ने मात्र नभई सडकका रेलिङ र भौतिक संरचना भत्काउने काम हुन थाल्यो । निजामती कर्मचारी उचालेर देशव्यापी आन्दोलन गरियो । यसको सूत्रधार थिए बामदेव । बामदेवलाई थाहा थियो – सत्तामा नगएसम्म केही हुनेवाला छैन । कांग्रेसको बहुमतको सरकार भएकाले सत्ता हत्याउने अनुकुल अवस्था थिएन ।

तर वामदेव भने निरन्तर सत्ता प्राप्त गर्ने अभियानमा खटिएका थिए । कांग्रेस भित्रको ३६ र ७४ को विभाजनलाई मलजल गर्ने काम बामदेवले थाले । कांग्रेसकै ३६ से समूहलाई उचाल्ने र सकेको सहयोग गर्ने काम बामदेवमार्फत एमालेले गरेको थियो । यसका लागि बामदेवले विराटनगरका उमेश गिरीलाई प्रयोग गरे । कोइराला निवास निकट उनी कालान्तरमा कोइरालाकै धमिरा बने ।

त्यसैको बलमा संसद्मा पेश भएको सरकारको नीति तथा कार्यक्रम असफल गरियो । बाध्य भएर गिरिजाप्रसादले संसद् विघटन गरी मध्यावधि चुनावको घोषणा गरे । हो , बामदेवले चाहेकै त्यही थियो । नभन्दै मध्यावधि चुनावमा कांग्रेस भित्रको विभाजनले एमाले सबैभन्दा ठूलो पार्टीका रुपमा उदायो । त्यसपछि मनमोहन अधिकारीको नेतृत्वमा एमालेले अल्पमतको सरकार बनायो । उपप्रधान तथा रक्षामन्त्रीको जिम्मेवारी पार्टी महासचिव रहेका माधवकुमार नेपाललाई दिइयो । बामदेव सरकारमा गएनन् । उनी कार्यवाहक महासचिवको जिम्मेवारी सम्हाल्न पुगे ।

यसपछि त बामदेव एमाले भित्र मात्र होइन बाहिर समेत शक्तिकेन्द्र बने । पार्टीमा उनकै हालीमुहाली भयो । त्यसताकाको एमाले पार्टी निर्णय अनुसार मात्र चल्थ्यो । अर्थात बामदेव जे निर्णय गर्थे , त्यही हुन्थ्यो ।  मनमोहन त देखावटी कार्यकारी मात्र थिए । वास्तविक कार्यकारीको भूमिकामा बामदेव पुगे । यसैबीच कांग्रेसले एमाले विरुद्ध संसद्मा अविश्वास प्रस्ताव दर्ता ग¥यो । लगत्तै मनमोहनले संसद् विघटनको सिफारिश गरे । राजा वीरेन्द्रले स्वीकार गरे ।

त्यसविरुद्ध कांग्रेस सर्वाेच्च अदालत गयो । सर्वाेच्चले एमालेको अत्पमत सरकारले गरेको विघटन गैर संवैधानिक भन्दै खारेज गरिदियो । त्यो घटनाले एमाले अझै आक्रोशित बन्यो । ससंद् नै वहिष्कार गर्नेसम्मको धम्की दियो । साथै सडक आन्दोलनका नाममा तोडफोड र आतंक मच्चाउने काम ग¥यो ।

बामदेव पनि फुरुङ भएका छन् । उनले आफू निकटहरुको भेला गराई अब पुनः ओलीलाई साथ दिने जनाउ दिइसके । एकैछिनमा फुरुङ्ग अनि छिनमै आक्रोशित हुने केटाकेटी स्वभावका बामदेवलाई अझै खुशी पार्न ओली गुट लागिरहेको छ । आगामी मंसिरमा हुन गईरहेको उपनिर्वाचनमा कास्कीबाट लड्न ओलीले ललिपप दिईसकेका छन् ।

अब बामदेवको भूमिका अझै थपियो । कांग्रेसका तर्फबाट प्रधानमन्त्री बनेका शेरबहादुर देउवा नेतृत्वको सरकार गिराउन उनको खेल डरलाग्दो हुन थाल्यो । देउवाको कार्यशैली उत्ताउलो र एकांकी बन्न लागेपछि गिरिजा स्वयं असन्तुष्ट थिए । त्यसको भरपूर फाइदा बामदेवले उठाए । उही उमेश गिरी प्रयोग गरी देउवा विरुद्धको अविश्वास प्रस्तावका बेला दुई जना कांग्रेसी सांसद् अनुपस्थित गराइयो । यो काम गर्न एमालेले बामदेवमार्फत दशौं करोड रुपैयाँ लगानी ग¥यो । बामदेवको शव्दकोषमा अनैतिकता र सदाचार भन्ने शव्दै रहेन ।

सांसद् खरिदबिक्रीको इतिहास नै रचियो । सांसद्लाई भेडाबाख्रा जस्तो थुन्ने , अश्लिल चलचित्र देखाउने जस्ता कुकृत्य गरिए । सांसद् लुकाउन बैंकक लैजाने संस्कार बामदेवले नै सुरु गरे । बामदेवको डिजाइनमा पहिलो पटक जनआन्दोनबाट अस्वीकृत पूर्वपञ्चहरुलाई प्रधानमन्त्री पद किस्तीमा राखेर पेश गर्ने परम्परा थालियो । बामदेवले लोकेन्द्रबहादुर चन्दलाई प्रधानमन्त्री बनाएर आफू उप तथा गृह मन्त्रीको जिम्मेवारीमा बसे । त्यसपछि त नेपाली राजनीतिमा हुने नहुने सबै थिति बेथितिको सुरुआत भयो ।

उनले प्रहरी प्रशासनमा राजनीतिकरण सुरु गरे । त्रिभुवन विमानस्थलबाट खुलेआम सुनको तस्करी चलाए । यसैक्रममा उनको पार्टी र सरकारमा दादागिरी बढ्न थाल्यो । त्यसबाट केपी ओली , माधव नेपाल, प्रदीप नेपाल , ईश्वर पोखरेलहरु हच्किए । अनि बामदेवको प्वाँख काट्न लागे ।

बामदेव पनि कसैलाई किन पो टेर्थे । अति गरेपछि मैनाली दाजुभाईलाई साथमा लिएर एमाले नै फुटाली दिए । नेकपा माले गठन भयो । बामदेव गिरिजाप्रसाद कोइरालाको नेतृत्वमा गठित सरकारमा सामेल भए । त्यही सरकारले ०५६ सालमा आम निर्वाचन गरायो । नेपाली कांग्रेसले फेरि बहुमत पायो । एमाले दोस्रो शक्ति बन्यो । तर बामदेवको माले भने शून्यमा बिलायो । त्यसले बामदेवको छटपटाहट थपियो । अनि फेरि पुरानै घर फर्के एमालेकर्मी भएर । एमाले प्रवेशपछि उनको महत्वकांक्षा अझै चुलिएको छ ।

एमाले भित्र एउटा शक्तिका रुपमा रहेका बामदेवलाई प्रयोग गर्न जान्नेले धेरै फाइदा उठाए । त्यसरी फाइदा उठाउनेमा केपी ओली प्रमुख हुन् । उनले पार्टीको नवौं महाधिवेशनमा बामदेवको साथ र समर्थन लिएर माधव नेपाललाई पछारे । लगत्तै पार्टी संसदीय दलको चुनावमा पनि बामदेवकै आडमा ओलीले झलनाथ खनाललाई पराजित गरे । त्यसपछि ओलीको सबैभन्दा प्रिय र विश्वासिला पात्र बने बामदेव । तर पछिल्लो कालखण्डमा बामदेव धेरै चल्बलाउन थालेको अनुभूति ओली खेमाले ग¥यो । त्यसैको परिणाम स्वरुप देशैभर एमाले जित्दै गर्दा बामदेव भने बर्दियाबाट पछारिए ।

तर बामदेव जसरी पनि संसद् भित्र पस्न चाहन्थे । ओली भने बामदेवको संसद् प्रवेश आफ्ना लागि घातक हुने विश्वासमा रहे । त्यसैले गर्दा बामदेवले लाख कोशिश गर्दा पनि उनलाई उपनिर्वाचनमार्फत संसद् आउने बाटो खोलिएन । अनि बल्ल बामदेव ओलीसँग टाढिए ।

बामदेवको पछिल्लो गतिविधिले प्रचण्ड र माधवको भने टाउको दुख्न थालेको छ । बामदेवलाई कसरी ओलीबाट टाढै राख्ने भन्ने ध्याउन्नमा दुबै नेता रहेका छन् । यसबारे प्रचण्ड र नेपालबीच दुई चरण गम्भिर छलफल भइसकेको छ ।

ओलीलाई तह लगाउन उनले कहिले प्रचण्डसँग त कहिले माधव नेपालसँग उठबस बढाए । ओली पनि सबैतिरबाट चौतर्फी आक्रमण हुन थालेपछि प्रतिरक्षात्मक भूमिकामा पुगे । मूर्ख स्वभावका बामदेवलाई फकाउन गाह्रो छैन भन्ने राम्रो जानकारी ओली पक्षलाई थियो । अनि उनको समूह त्यही अभियानमा लाग्यो ।

पार्टीको शक्तिशाली विभागका रुपमा रहेको संगठन विभागको नेतृत्व नै सुम्पिन तयार भए । बामदेव पनि फुरुङ भएका छन् । उनले आफू निकटहरुको भेला गराई अब पुनः ओलीलाई साथ दिने जनाउ दिइसके । एकैछिनमा फुरुङ्ग अनि छिनमै आक्रोशित हुने केटाकेटी स्वभावका बामदेवलाई अझै खुशी पार्न ओली गुट लागिरहेको छ । आगामी मंसिरमा हुन गईरहेको उपनिर्वाचनमा कास्कीबाट लड्न ओलीले ललिपप दिईसकेका छन् ।

दिवंगत रविन्द्र अधिकारीको रिक्त सांसद् पदका लागि त्यहाँ उप निर्वाचन गर्न मिति तय भइसकेको छ । बामदेवले अहिले हरियो झण्डा नदेखाएको भए पनि उनको स्वभाव अनुसार अन्ततः स्वीकार्ने विश्वास ओली पक्षधरको रहेको छ । बामदेवको पछिल्लो गतिविधिले प्रचण्ड र माधवको भने टाउको दुख्न थालेको छ । बामदेवलाई कसरी ओलीबाट टाढै राख्ने भन्ने ध्याउन्नमा दुबै नेता रहेका छन् । यसबारे प्रचण्ड र नेपालबीच दुई चरण गम्भिर छलफल भइसकेको छ । के गर्ने भन्नेबारे अहिल्यै निश्कर्षमा भने पुगेको अवस्था छैन ।

प्रधानमन्त्री ओली भोलि सोमबार सिंगापुरबाट फर्केपछि कस्तो रणनीति बनाउँछन् , सोही अनुसार अघि बढ्ने सोचमा प्रचण्ड र नेपाल रहेका छन् ।