भारतीय अर्थतन्त्रमा आएकाे मन्दीले नेपाललाई पर्न सक्ने असरहरू

मनाेज ज्ञवाली

भारतले ५ बर्ष भित्र अर्थतन्त्रको आकार पाँच ट्रीलीयन डलर बनाउने लक्ष्य लिए सँग-सँगै अर्थतन्त्र झनै ओरालो लागेको छ । यो लक्ष्य प्राप्त गर्न औसतमा भारतीय अर्थतन्त्रले बर्षेनी ९ प्रतिशतको बृद्धि हाँसिल गर्नुपर्ने हुन्छ तर भारतीय अर्थतन्त्रको बृद्धिदर घटेर छ बर्ष कै न्युनबिन्दु ५ प्रतिशतमा आईसकेको छ।

हुन त विश्व अर्थतन्त्रको बृद्धिदर पनि २ बर्ष पहिला ३.८ प्रतिशत रहेकोमा गतबर्ष ३.६ प्रतिशत रह्यो भने २०१९ मा ३.२ प्रतिशतमा झर्ने अनुमान छ । भारतीय अर्थ विश्लेषकहरुले यस्तो मन्दीको प्रमुख कारण नोटबन्दी र हतार-हतार लागू गरिएको जीएसटी (GST) हो भनेर विश्लेषण गरिरहेका छन । समस्यासँग जुध्दै गर्दा रिजर्व बैंक अफ इन्डिया (RBI) ले सरकारलाई २५ अर्ब डलर दिएको छ । लगानी र व्यापारलाई सहायता होस् भनेर RBI ले ११० Basis Point ब्याजदर घटाईसकेको छ । तर अर्थत्न्त्र खस्किँदो मोड मै छ र आउदो २/३ महिना अझै चुनौतीपुर्ण अनि निर्णायक हुने ठहर छ।

भारतबाट विदेशी लगानी विस्तारै फिर्ता जाँदै गरेको अवस्था छ र सरकारले यसलाई बँचाईराख्न FDI मा लगाउने करका दरहरु समेत घटाएको छ तर FDI घट्ने क्रम जारी छ। अटाेमाेवाइल, विलासिताका सामानहरू, घरजग्गा र उत्पादन जस्ता आठवटा क्षेत्रहरूमा अत्याधिक मन्दी छाएको छ । अटाेमाेवाइलकाे व्यापार ५० प्रतिशतसम्मले घटेको छ ।  Core Sector  हरुको वृद्धिदर त घटेर २.१ प्रतिशतमा आईपुगेको छ।

Prale-G  जस्तो ८७ बर्षदेखि चलेको बिस्कुट फ्याक्ट्री बन्द हुने घोषणा गरिएको छ। मारूती-सुजुकीले उत्पादन बन्द गरेको छ भने भारतमा ८ वटा Core Sector मा पुरै मन्दी छाएको छ। उधोगधन्दाहरु बन्द हुँदा लाखौंले रोजगारी गुमाउने चिन्ता एकातिर छ भने सरकारको राजश्व संकलनको लक्ष्य  One Trillion ले नपुग्ने प्रक्षेपण छ । मन्दी र व्यापारमा समस्याले गर्दा बैकहरुको खराब कर्जा अनुपात (NPA) ९ प्रतिशतले नाघेको छ । सरकारले यसको व्यवस्थापन गर्न थप पूँजीसमेत लगानी गरेर १० वटा PSB हरुलाई एक आपसमा मर्ज गर्ने घोषणा गरिसकेको छ।

भारतीय मुद्राको अबमुल्यन बर्षकै उच्च भएर १ अमेरिकी डलर बराबर ७२.४० भा.रू पुगेकाे छ । पूँजी बजारकै हालत पनि राम्रो छैन । Sensex ८०० बिन्दुले बर्षकै ठूलो बिन्दुले सवाट्टै झर्ने स्थितीले लगानीकर्ताहरु हतास भएको स्थिती देखिन्छ ।

यसरी भारतीय अर्थतन्त्र र विदेशी अर्थतन्त्रमा आएको मन्दीको प्रभाव नेपालमा निम्नानुसार पर्ने देखिन्छः

१. विश्वबजारसँगै छिमेकी बजारमा उधोगधन्दाहरु बन्द हुँदा लाखौंले रोजगारी गुमाउछन जसमा नेपालीहरु पनि पर्दछन। एकातिर बेरोजगार भई नेपाल फर्किने नेपालीको रोजगार व्यवस्थापन गर्नसक्ने क्षमता नेपालमा छैन भने अर्कोतर्फ रेमिट्यान्सले धानेको अर्थतन्त्रमा धेरै ठूलो असर पर्छ।

२. भारतीय मुद्रा कमजोर हुँनासाथ नेपाली मुद्रापनि कमजोर भएको छ। यसले आयातको लागत बढेर मुद्रास्फिति झन चर्कैर जान्छ । गत बर्ष नै रु ६७ अरब ४० करोड रहेको BOP Deficit अझै बढेर जान्छ (जुन BOP 2074-75 मा रु ९६ अरब बचतमा थियो)। सुनको मुल्य दिनानुदिन बढेको जस्तै अन्य आयातको मुल्य बढेर जाँदा अर्थतन्त्रमा नकारात्मक असर पर्छ । हाल विदेशी मुद्रा सञ्चिती घटेर असार मसान्त २०७६ मा रु १०३८ अरब ९२ करोड रहेको र ७.८ महिना हाराहारी आयात धान्न सक्ने अवस्थामा पुगेको छ । यसैले नेपाललाई अझै गाह्रो हुन सक्छ। ।

३. हामी Visit Nepal 2020 को तयारीमा छौं । ३५ लाख पर्यटक पुर्याउने लक्ष्य छ (आ.ब. २०७५/७६ मा यो संख्या १२,३८,५९७ रहेको थियो)। सोही अनुसारको सपनामा होटेल र अरु क्षेत्रमा लगानी बढेको देखिन्छ तर कमजोर अर्थतन्त्रका कारण पर्यटकको संख्या उल्लेख्य रुपमा घट्छ । यसले गर्दा सोचेको लक्ष्य पुगाउन गाह्रो हुने देखिन्छ।

४. हामीले भर्खरै लगानी सम्मेलन गर्याैं । प्रतिबद्धता अनुसार लगानी आउँदैन भन्ने सबैलाई थाहा भएपनि पूर्वाधार विकास र उत्पादन क्षेत्रमा केही लगानी आएर समृद्ध नेपाल बन्छ भन्ने सपना देखेका हामी नेपालीलाई यो आर्थिक मन्दीले अझै निराश तुल्याउने देखिन्छ ।

५. भारतीय रुपैयासँग नेपाली रुपैयाको दर स्थिर गरिएको कारण भारतीय मुद्राको अवमूल्यनसँगै नेपाली रुपैँया आफैँ कमजोर हुने स्थिती यथावत छ भने भारतीय मुद्रा मजबुत हुँदा नेपाली रुपैया बिनाकारण मजबुत हुन्छ। नेपाली मुद्राको विनिमय दर अझ भनौं भारतीय मुद्रा विनिमय दरको छायाँ मात्रै हो । यो अवस्थाले नेपाली रुपैयाँको Value पनि कमजोर भारतीय अर्थतन्त्रसँगै कमजोर हुँदैछ, कही ‘पयाउरा र बाघले पुच्छर बाधेर हिँडेको दोस्ती’ जस्तै नहोस। चनाखो हुनु जरुरी छ।

भारतीय अर्थतन्त्र जहाँ हामी आफ्नो व्यापारको ६७ प्रतिशत हाराहारी व्यापार गर्छों, यसको अवस्था राम्रो देखिँदैन भने आफ्नै देशको अवस्था पनि उत्साहजनक देखिँदैन। देश संघियतामा गएसँगै स्थानीय कर, प्रादेशिक कर र संघीय करका नाममा अनेकौँ करहरु व्यवसायमा थपिएका छन्। बैंकको चर्को ब्याजदर घटेको छैन। सरकारको व्यवसायलाई कुनै उत्प्रेरणा छैन । बैकहरुमा व्यवसायिक कर्जा लिन आउने ग्राहकहरुको संख्या उल्लेख्य रुपमा घटेको छ। हामी आयात घटाएर BPO बचत देखाउने योजना गर्छौं तर व्यापारीहरु निराश भएर उत्पादन नै घटे BPO घाटा भएको हिसाब गर्न बिर्सिन्छौं । यसरी व्यवसायिक स्थिती निराशातर्फ उन्मुख भईरहेको बेला छिमेकी अर्थतन्त्रमा समेत आएको यो मन्दीले नेपाललाई अझै गाह्रो हुने अवस्थालाई मध्यनजर गर्दे समाधानका उपायहरुमा समय मै छलफल र योजना बनाउन जरुरी देखिन्छ।

ज्ञवाली ज्याेती विकास बैंकका वर्तमान सीईओ हुन् ।

जय होस, शुभ होस ।।
जय पशुपतिनाथ ।।