गढीमाईको बलीप्रथा : नेपाललाई भारतबाट आह्वान्
नेपालबहस संवाददाता
कात्तिक ७, २०७६ शुक्रबार १:१६:१२
नेपालको छिमेकी तथा हितैषी भएको र त्यहाँका जनतालाई जानेको तथा मानेको नाताले नोभेम्बर महिनाको अन्त्यमा हुने गढीमाई पर्वमा जनावरको हत्या गर्ने प्रथा त्याग्नुहुन म तपाईहरू सबैसँग आग्रह गर्दछु ।
गढीमाई मेला प्रत्येक पाँच वर्षमा (नेपालको) बारा जिल्लास्थित बरियारपुरमा लाग्ने गर्दछ र सो मेला आउँदो मंसिरमा लाग्दछ । मेला भन्ने शब्दले उल्लाहसमय हुनुपर्ने जनाउँछ । एउटा यस्तो घटना, जहाँ तपाई आफ्ना छोराछोरीलाई देखाउन लैजानु हुन्छ । एउटा यस्तो उपलक्ष्य, जहाँ तपाई आफ्ना परिवार र विश्वलाई मायाँ दर्शाउनु हुन्छ र त्यसवापत माया पाउनुहुन्छ ।
आयोजकहरूले के घोषणा गरेका छन् भने संसारमा सबैभन्दा बढी पशुबली दिइएको रेकर्ड कायम गर्ने उनीहरूको लक्ष्य छ । ४८ घण्टाको अवधिमा पाँचलाख जनावरहरू त्यहाँ गिँडिने छन्— त्यो भनेको प्रत्येक सेकेण्डमा एकभन्दा बढी जनावरको हत्या गर्ने ! त्यस्ता सज्जन मानिसहरू बसेको मुलुकमा यस्तो रेकर्ड बनाउने कति उदेकलाग्दो कुरा हो !
तर गढीमाई मेला हाम्रा अगाडि दैत्यका रुपमा भयावह देखिने गर्दछ, जसको अँध्यारो पक्षले यो उपमहाद्विपलाई नै रङमग्याएको छ । यो कसको चाहना हो ? पेशेवर पुजारीहरू, जो मारिएका जनावर र अन्य अथाह रुपबाट थुप्रै रकम कमाउँछन्, गाईबस्तु ब्यापारीहरू, मैले उल्लेख गर्नैपर्छ, जसले ती जनावर मार्नका लागि भारतबाट नेपालतर्फ चोरी पैठारी गर्दछन्, अवैध धन्धामा लागेका मानिसहरू र रक्सी बिक्रेताहरू नै महाबली प्रथाका पक्षपाती हुन् । यो मेला संसारभरि नै हिंसात्मक असभ्यताको विगत सबुतका रुपमा प्रचारित छ (हरेक ५ वर्षको अन्तरालमा यो वर्ष लाग्ने गढीमाई मेलामा पशुबली नचढाउन स्थानीय सरकारले लेखेको पत्र आयोजक समितिका सदस्यहरूले बुझ्न मानेनन्–सं.) ।
आयोजकहरूले के घोषणा गरेका छन् भने संसारमा सबैभन्दा बढी पशुबली दिइएको रेकर्ड कायम गर्ने उनीहरूको लक्ष्य छ । ४८ घण्टाको अवधिमा पाँचलाख जनावरहरू त्यहाँ गिँडिने छन्— त्यो भनेको प्रत्येक सेकेण्डमा एकभन्दा बढी जनावरको हत्या गर्ने ! त्यस्ता सज्जन मानिसहरू बसेको मुलुकमा यस्तो रेकर्ड बनाउने कति उदेकलाग्दो कुरा हो ! सयौँ बिगाह जमिन ती जनावरको रगतमा डुब्दछ र दलदल बन्दछ, जहाँ मानिसहरू उभिन्छन्, रगतको गन्ध कयौँ किलोमिटर परसम्म पुगेको हुन्छ, र महिनौँ दिनसम्म रहिरहन्छ । ती जनावरहरू पीडाले कराउँदै भौँतारिएर दौडिन्छन्, महिला र बालबालिकाका लुगाहरू त्यही रगतमा लतपतिएका हुन्छन्,……यदि पृथ्वीमा कतै नरक छ भने त्यो यही गढीमाईमा नाङ्गो रुपले देख्न सकिन्छ ।
देवी गढीमाईले आफैँमाथि यस्तो अपमानजनक काम होस भन्ने चाहेकी छैनन्, न त उनी यातनाकी देवी भएको देखिन नै चाहन्छिन् । उनलाई बली चढाइएका राँगा, सुँगुर, बोका, भेडा, कुखुरा, मुसा, खरायो र परेवाका मलमूत्र रगतमा छोपिएको हुनेछ । यो कुप्रथामा २० हजार राँगाको हत्या पर्दछ जसको कृषिमा आधारित अर्थतन्त्रमा यति ठूलो महत्व छ कि तिनीहरूको बलीबाट दशकौँसम्म नोक्सानी महसुस भइरहन्छ र यस्तो संहारले राँगाको मूल्य ह्वात्तै पाँचसय प्रतिशत बढेर जानेछ ।
गढीमाईले प्रायः भारतीयहरूलाई लक्षित गरेको हुन्छ । बलीका अधिकांश जनावर भारतबाट अबैध रुपमा लगिन्छ, साथसाथै मेला भर्नेमा अधिकांशतः सीमाना पार गरेर जाने भारतीयहरू नै हुनेगर्छन् । नेपालले यस्तो गतिविधिको आयोजना गर्नु कति दुःखलाग्दो सन्दर्भ हो ! जब कि भारतमा कतिपय जनावरको बलिदानलाई प्रतिबन्ध लगाइसकिएको छ र बाँकीका बारेमा हरेक वर्ष सवाल र समस्याका रुपमा आवाज उठाएर दबाब सृजना गरिन्छ ।
पूजारीले एउटा ‘दूरदृष्टि’को रचना गरे, जसमा देवीले भनेको कथा हाल्न थालियो कि यदि आफुलाई जनावर चढाइएन भने कतिपय प्रकोपका घटना घट्नेछन् । यो अन्धविश्वासलाई सुनियोजित ढङ्गले फैलाइयो । पशुबली नदिएका कारणले गाउँहरूमा भयावह घटना भएका अनगिन्ती किंवदन्ती पूजारीसँग छन् ।
यो कुनै धार्मिक मेला होइन । राँगा–बोकाहरूलाई सीमातिर धपाउन थालिएको छ । बगरेहरूसँग कामको कुरा भइसकेको छ र ट्रकवालाहरूसँग ताजा मासु र हड्डीको ढुवानीका लागि बन्दोबस्त मिलाइसकिएको छ । छाला,कलकत्ता वा चेन्नईका ठेकेदारहरूलाई बेचिसकिएको छ जसले यी माललाई जुत्ता बनाउन पु¥याउने छन् । रक्सी, फुल र खाद्य पदार्थका बिक्रेताहरूलाई ठेकेदारी दिइसकिएको छ । यसप्रकार गढीमाईलाई छाला र मासु ब्यापारका रुपमा झारिसकिएको छ । परमेश्वरलाई प्रसन्न बनाउने बहानाको खास्टोभित्र यो मेला जनावरका छाला, हड्डी र मासुको खेलका रुपमा चलाइदै छ । गढीमाई सबै जनावरको बली चढाइने अनौठोपनको मेला हो, तर यसलाई ब्यापारिक स्वार्थमा धकेलिँदैछ ।
यसको अर्थशास्त्र यस्तो छ :-
परापूर्वकालमा गढीमाईस्थित गाउँका पूजारीलाई गाउँबाटै खुवाउने र हेरबिचार गर्ने गरिन्थ्यो । पूजारीले मूर्तीमा चढाइएका पूmल, फल र नगदलाई आफ्नो अतिरिक्त आम्दानी बनाउने गर्दथे । समयक्रममा चढाइने बस्तुमा कुनै परिवर्तन आएन, तर गाउँबाट पूजारीलाई हेरबिचार गर्न छाडियो । घर खर्च चलाउन उनले मन्दिरको नजिकै पूmल र खाद्य पदार्थका पसल खोल्न उत्प्रेरित गरे, ता कि मन्दिरमा चढाइएका फल र फूल, पसलले बारम्बार बेच्ने र मन्दिरमा चढाइने अनन्त चक्र चलिरहोस् । तर पर्वका अवसरमा मात्र चल्ने भएका कारण पसलबाट दैनिक आम्दानी हुन्छ भनी पूजारी आश्वस्त हुन सकेनन् । तब उनले आफुसहित कर्जादाता साहु र बगरेलाई मिलाएर त्रि–नर समुह बनाए । त्यसपछि के हुने ?
पूजारीले एउटा ‘दूरदृष्टि’को रचना गरे, जसमा देवीले भनेको कथा हाल्न थालियो कि यदि आफुलाई जनावर चढाइएन भने कतिपय प्रकोपका घटना घट्नेछन् । यो अन्धविश्वासलाई सुनियोजित ढङ्गले फैलाइयो । पशुबली नदिएका कारणले गाउँहरूमा भयावह घटना भएका अनगिन्ती किंवदन्ती पूजारीसँग छन् ।
गाउँलेहरू साहुबाट पशुबली दिने पैसा ऋण काढ्दछन् । ऋणवापत जग्गा, जिन्सी वा अन्नबाली साहुलाई बुझाइन्छ । बली दिइएका जनावरको एक भाग पूजारीलाई दिइन्छ, पूजारीले त्यो, बगरेलाई बेच्छन् । मन्दिरको वरिपरि नै बलीको मासुकासाथ मदिराको उपभोग गरेर अवैध रक्सीको ब्यापारबाट मालामाल हुने काम हुन्छ । भविष्यवाणी गरिएको प्रकोपको घटना भएन भने त्यो बली चढाएका कारण नभएको अर्थ लगाउने र यदि घटना भयो भने बली पर्याप्त भएन भनी बली बढाउनुपर्छ भन्ने ।
यो पशुबली महिलाहरू माथिको हमला पनि हो । देवताहरू सादा, शालिन, उदार र शान्त छन् । देवीहरू भने रक्तपिपासु, हिंसात्मक र क्रुर छन् र रगतबाट मात्र शान्त हुन्छन् । महिलाहरू स्वभावैले पापी हुन्छन् र उनीहरूलाई नियन्त्रणमा राख्नुपर्छ भन्ने मान्यता बनाइन्छ । महिलाहरू चेहरा र व्यवहारबाटै तर्सिएका देखिन्छन् ।
छोटो समयमै यो प्रवृत्ति गाउँको परम्परा नै बन्नगयो । पूजारी र साहुहरूले यस (परम्परा) लाई बढावा दिए, किनकि यसबाट उनीहरूको आम्दानी बढ्ने भयो । ऋणमा परेका गाउँलेहरू चाहिँ झन् गरिब हुनथाले । अध्ययनहरूबाट के देखिन्छ भने पशुबलीले ठूलो संख्यामा गाउँलेहरू साहुको दामासाहीमा पर्न पुग्छन् । (आसामीको) जग्गा जमिन्दार कहाँ पुग्छ भने जग्गावाला चाहिँ जमिन्दारको खेताला हुन्छ ।
गाउँको अर्थव्यवस्था भद्रगोल हुनेमात्र होइन, परन्तु यसबाट सामन्त र अर्ध रजौटाहरूको शक्ति र सामथ्र्य पनि बढ्न थाल्दछ, जो यस अन्धविश्वासलाई हतियारको रुपमा उपयोग गर्छन् । भारतमा हुने सबै पशुबलीमा पूर्वरजौटाको पकड रहेको छ, जसले साहुको सहयोगमा जनावर–हत्यालाई बढावा दिने गर्छन् । चुनावको समयमा यो गठबन्धनले चुनावको स्वभावलाई समेत प्रभाव पार्नेगर्छ, जहाँ गाउँलेहरूलाई ऋणमा पारेको छ । पशुबलीले सामाजिक तनाव सृजना गर्दै जातीय विभाजनलाई सशक्त बनाउँछ । अतः पशुबली आर्थिक र सामाजिक क्षतिको कारक भएको छ ।
यो पशुबली महिलाहरू माथिको हमला पनि हो । देवताहरू सादा, शालिन, उदार र शान्त छन् । देवीहरू भने रक्तपिपासु, हिंसात्मक र क्रुर छन् र रगतबाट मात्र शान्त हुन्छन् । महिलाहरू स्वभावैले पापी हुन्छन् र उनीहरूलाई नियन्त्रणमा राख्नुपर्छ भन्ने मान्यता बनाइन्छ । महिलाहरू चेहरा र व्यवहारबाटै तर्सिएका देखिन्छन् । महिलाहरूलाई दमनमा राख्ने कारणका लागि यस्तो छवि सृजना गरिएको थियो । हो नि, आमाले जन्माउँछिन् अनि पालनपोषण गर्छिन्, उनले राम्रो प्रतिष्ठा नपाउने ? पशुबलीको पक्ष लिनु भनेको महिला भेदभाव र महिलाहरू खराब हुन्छन् भन्ने मिथकलाई निरन्तरता दिनु हो ।
यस्ता कतिपय चलन र परम्पराको अब अवसान हुनैपर्छ । उदाहरणहरू इतिहासभरि भेटिन्छन, कमारा प्रथा, सार्वजनिक फाँसी, बोक्सी दहन, जातिभेद, सती, नरबली, महिला वा दलितलाई मन्दिर प्रवेशमा निषेध इत्यादि । मानव प्राणी नयाँ परिस्थिति अनुकूल भिज्दै जाने जीवतत्व हो । माथि वर्णित चलनहरू हराउँदा मानव जातिलाई कुनै क्षति भएको छैन । भयावह पशुबलीको अन्त्यबाट कुनै क्षति नहुने कुरा पनि त्यही प्रकारले विश्वासका साथ भन्न सकिन्छ । पशुबलीबाट हिन्दूत्वको हितमा हुने केही छैन, जुन पृथ्वीका सबै जीवहरूसँग यथासम्भव सम्बन्ध राख्ने उदार तथा आदर्शवादी धर्म हो ।
भारतीय वैज्ञानिक डा. कृष्णका शब्दमा, “पशुबली क्रुर, घृणित र पुरातन चलन हो । रक्तपातपूर्ण बलीले देख्नेलाई पनि बर्बर बनाउँछ र ठीक वा बेठीकका बीच अन्योल खडा गरिदिन्छ । यदि कुनै मानिसले पशुबलीको समर्थन गर्छ भने, अर्काले नारी तथा बालबालिकाको हत्या वा नरबलीको समर्थन गर्नसक्छ । सभ्य समाजले यस्ता कुरालाई कसरी छुट दिनसक्छ ? सबै धर्म तथा संस्कृति कुत्सित प्रचलनलाई पन्छाएर मात्र उन्नत हुन्छन् । मानव चेतनाको स्वाभाविक विकासका लागि पशुबलीलाई हटाउनु तथा अस्वीकृत गर्नुपर्दछ ।”
धर्म भनेको मान्यतामा आधारित र आदर्शमय हुनुपर्छ । पशुबली क्रुर र घृणित कार्यबाहेक केही होइन । यसले हामीलाई क्षुद्र, कठोर र अज्ञानी साबित गर्दछ । मैले तपाईहरू (नेपाल) का सम्माननीय राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री तथा अन्य धेरै मन्त्रीज्यूहरूलाई र विश्वका सयौं महानुभावहरूलाई समेत यसबारेमा लेखेकी छु । नयाँ नेपालले विश्वसमक्ष कुन प्रकारको छवि प्रस्तुत गर्ने हो, अन्तिम निर्णय त तपाईहरूले नै गर्ने हो ।
(मनेका गान्धी स्व.सञ्जय गान्धीकी पत्नी, भारतीय राजनीतिज्ञ, पशु–अधिकारकर्मी, वातावरणवादी तथा पूर्व पत्रकार हुन् ।) अनु.—चमगौ ।
नेपालबहस संवाददाता
नेपालबहस डटकमको अंग्रेजी संस्करणका साथै अनलाइन टीभी पनि सञ्चालित छ । फेसबुक र ट्वीटरमार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ । नेपालबहसमा प्रकाशित कुनै सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई [email protected] मा पठाउनु होला । धन्यवाद ।
लेखकबाट थपछिन्नमस्ता जयन्ती किन मनाइन्छ, यसको महत्व के छ ?
बैशाख ३१, २०८१ सोमबार
आगामी साउन महिनाभर पशुपति परिसरमा कोटिहोम महायज्ञ हुने
बैशाख ३०, २०८१ आइतबार
के भयो जब शनिदेवले हनुमान जीलाई भेटे, किन मागे शनिले माफी ?
बैशाख २९, २०८१ शनिबार
अवनतिको बाटो फेर्न लागेको राजनीति र सुरक्षा चासो
सुबोधकुमार अधिकारी
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
विद्यार्थी मृत फेला परेपछि आक्रोशित भिडद्वारा स्कुलमा आगलागी
नेपालबहस संवाददाता
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
सुनको मूल्यमा गिरावट, तोलाको कति ?
नेपालबहस संवाददाता
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
विद्यार्थी मृत फेला परेपछि आक्रोशित भिडद्वारा स्कुलमा आगलागी
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
देशभर गर्मी बढेको बढ्यै, अधिकतम तापक्रम ४० डिग्रीमाथि
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
बालमन्दिर जग्गा हिनामिना आरोपीलाई पक्राउ नगर्न दबाब, अधिकांश भारततर्फ फरार
जेठ ४, २०८१ शुक्रबार
मकवानपुरको ठिंगनमा कार दुर्घटना हुँदा २ जनाको मृत्यु
जेठ ५, २०८१ शनिबार
वैदेशिक रोजगारीमा भएको ठगीलाई सरकारले हेर्नुपर्छः देउवा
जेठ ५, २०८१ शनिबार
समिति गठन गर्ने कुरामा प्रधानमन्त्रीको दोहोरो चरित्र
जेठ ५, २०८१ शनिबार
पिस कोर स्वयंसेवकको पहिलो समूहले लियाे शपथग्रहण
जेठ ५, २०८१ शनिबार
जनकपुरमा सवारी दुर्घटनामा पत्रकार रोहिताको मृत्यु
जेठ ५, २०८१ शनिबार
बालुवाटार छलफलबाट समिति गठन हुने आश्वासन लिएर फर्कियो कांग्रेस
जेठ ५, २०८१ शनिबार