कम्युनिष्ट शासनमा गरिब जनताको चुल्हो नबल्ने संकेत

(१) काठमाडौंका जनतामा महँगीको हाहाकार, मूल्यवृद्धिले गरिब जनता बाँच्नै नसक्ने अवस्थामा
(२) औद्यागिक क्षेत्र कोमामा जाने संकेत, औद्योगिक कच्चापदार्थ र मेशिनरीको आयातमा भारी गिरावट
(३) विप्रेषणमा भारी गिरावट :- मुलुक धान्न विदेशी मूद्राको चरमसंकट पर्ने संकेत

६ मंसिर,काठमाडौं । नेपाल राष्ट्र बैंकले हालै मुलुकको तीन महिनाको आर्थिक स्थितिको तस्वीर सार्वजनिक गरेको छ । यो तस्वीरले मुलुक आर्थिक संकटको डरलाग्दो खाडलतर्फ गईरहेको संकेत गरेको छ । विशेष गरी विप्रेषणको आप्रवाहमा कमी आएसँगै यसले मागमा कमी ल्याउने र मागमा कमी आउँदा औद्योगिक उत्पादनमा मन्दी आउने र अर्थतन्त्र कुचक्रमा फस्ने देखिएको छ ।

निर्यात बढे पनि त्यो बृद्धि केवल पाम आयलले गर्दा संभव भएको हो । तर पामआयल नेपालमा उत्पादन हुदैन । तस्करी भएर भारततर्फ जाने हो । किनकी हामी सरकार संरक्षित तस्करी धन्दा चलाइरहेका छौं । अर्लैची र चिया बाहेक सबै बस्तुको निर्यात घटेको छ । भारतले पाम आयाल आयातमा कडाई गरेको दिन नेपालको निर्यातको अधोगति कल्पना गरे भन्दा पनि खराब हुने देखिएको छ ।

उपभोक्ता मुद्रास्फीति
२०७६ असोजमा वार्षिक बिन्दुगत उपभोक्ता मुद्रास्फीति ६.२१ प्रतिशत रहेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही महिनामा यस्तो मुद्रास्फीति ४.६८ प्रतिशत रहेको थियो । समीक्षा महिनामा खाद्य तथा पेय पदार्थ समूहको मुद्रास्फीति ७.०४ प्रतिशत र गैर–खाद्य तथा सेवा समूहको मुद्रास्फीति ५.५५ प्रतिशत रहेको छ । समीक्षा महिनामा खाद्य तथा पेय पदार्थ समूह अन्तर्गत मुख्यतः तरकारी, मासु तथा माछा, फलफूल र मसला उपसमूहको मूल्य वृद्धि उच्च रहेको छ । त्यसैगरी, गैर–खाद्य तथा सेवा समूह अन्तर्गत मुख्यतः घरायसी उपयोगिताका वस्तु तथा सेवा, लुगा तथा जुत्ता र शिक्षा उपसमूहको मूल्य बढेको छ ।

समीक्षा महिनामा काठमाडौं उपत्यकामा ८.१४ प्रतिशत, तराईमा ५.७५ प्रतिशत, पहाडमा ४.८९ प्रतिशत र हिमालमा ५.११ प्रतिशत मुद्रास्फीति रहेको छ । २०७५ असोजमा यी क्षेत्रहरुमा क्रमशः ४.०४ प्रतिशत, ४.३४ प्रतिशत, ६.१० प्रतिशत र ४.२४ प्रतिशत मुद्रास्फीति रहेको थियो ।

समीक्षा महिनामा नेपालको वार्षिक बिन्दुगत उपभोक्ता मुद्रास्फीति ६.२१ प्रतिशत रहेकोमा भारतमा यस्तो (अक्टोबर महिनाको) मुद्रास्फीति ४.६२ प्रतिशत रहेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही महिनामा नेपाल र भारतको मुद्रास्फीति क्रमशः ४.६८ प्रतिशत र ३.३८ प्रतिशत रहेको थियो ।

थोक मुद्रास्फीति
२०७६ असोजमा वार्षिक बिन्दुगत थोक मुद्रास्फीति ५.१० प्रतिशत रहेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही महिनामा यस्तो मुद्रास्फीति ९.१७ प्रतिशत रहेको थियो । समीक्षा महिनामा खाद्य पदार्थ, यातायात उपकरण तथा पार्ट्स र टेक्सटाइल उपसमूहको थोक मूल्यबृद्धि उच्च रहेको छ । वृहत आर्थिक वर्गीकरणको आधारमा समीक्षा महिनामा उपभोग्य वस्तु, मध्यवर्ती वस्तु र पुँजीगत वस्तुको थोक मूल्यवृद्धि क्रमशः ११.९५ प्रतिशत, १.६१ प्रतिशत र २.४६ प्रतिशत रहेको छ । निर्माण सामाग्रीको थोक मूल्य भने २.४१ प्रतिशतले घटेको छ ।

तलव तथा ज्यालादर सूचकाङ्क

२०७६ असोजमा वार्षिक बिन्दुगत तलब तथा ज्यालादर सूचकाङ्क १२.०७ प्रतिशतले बढेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही महिनामा उक्त सूचकाङ्क ८.७३ प्रतिशतले बढेको थियो । समीक्षा महिनामा तलब सूचकाङ्क १३.५६ प्रतिशत र ज्यालादर सूचकाङ्क ११.६७ प्रतिशतले बढेको छ ।

बाह्य क्षेत्र वैदेशिक व्यापार

आर्थिक वर्ष २०७६-७७ को तीन महिनामा कुल वस्तु निर्यात १४.४ प्रतिशतले वृद्धि भई रु.२७ अर्ब १७ करोड पुगेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो निर्यात १६.१ प्रतिशतले वृद्धि भएको थियो । गन्तव्यका आधारमा भारततर्फ ३५.८ प्रतिशतले निर्यात वृद्धि भएको छ भने चीनतर्फको निर्यातमा १९.९ प्रतिशत र अन्य मुलुकतर्फ ११.७ प्रतिशतले कमी आएको छ । वस्तुगत आधारमा पाम तेल, अलैंची, आयुर्वेदिक औषधि, जुटका सामान, धागो (पोलिष्टर तथा अन्य) लगायतका वस्तुको निर्यात बढेको छ भने जस्तापाता, जुस, तयारी पोशाक, ऊनी गलैचा, तार लगायतका वस्तुहरुको निर्यात घटेको छ ।

आर्थिक वर्ष २०७६-७७ को तीन महिनामा कुल वस्तु आयात १०.३ प्रतिशतले घटेर रु.३३४ अर्ब ९५ करोड पुगेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो आयात ४३.६ प्रतिशतले बढेको थियो । वस्तु आयात गरिने मुलुकका आधारमा भारत तथा अन्य मुलुकबाट भएको आयात क्रमशः १२.२ प्रतिशत र १९.१ प्रतिशतले घटेको छ भने चीनबाट भएको आयात ११.६ प्रतिशतले बढेको छ । वस्तुगत आधारमा कच्चा पाम तेल, हटरोल सिट, अन्य मेसिनरी तथा पाटपुर्जा, विद्युतीय उपकरण, सोलार प्यानल लगायतका वस्तुको आयात बढेको छ भने हवाईजहाज तथा पार्टपुर्जा, एम.एस. बिलेट, पेट्रोलियम पदार्थ, सुन, यातायातका उपकरण तथा पार्टपुर्जा लगायतका वस्तुहरुको आयात घटेको छ ।

भन्सार नाकाका आधारमा निर्याततर्फ वीरगंज भन्सार कार्यालय, विराटनगर भन्सार कार्यालय, मेची भन्सार कार्यालय र कन्चनपुर भन्सार कार्यालय बाहेकका मुख्य भन्सार नाकाहरुबाट गरिएको निर्यातमा ह्रास आएको छ । आयाततर्फ सुख्खा बन्दरगाह भन्सार कार्यालय, मेची भन्सार कार्यालय, कन्चनपुर भन्सार कार्यालय र रसुवा भन्सार कार्यालय बाहेकका मुख्य भन्सार नाकाहरुबाट भएको आयातमा ह्रास आएको छ ।

आर्थिक वर्ष २०७६-७७ को तीन महिनासम्ममा कुल वस्तु व्यापार घाटा १२ प्रतिशतले संकुचन भई रु.३०७ अर्ब ७८ करोड रहेको छ । समीक्षा अवधिमा निर्यात–आयात अनुपात ८.१ प्रतिशत पुगेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा सो अनुपात ६.४ प्रतिशत रहेको थियो । निर्यात आयात मूल्य सूचकाङ्क २०७६ असोज महिनामा भन्सार तथ्याङ्कमा आधारित वार्षिक बिन्दुगत आधारमा निर्यातको एकाइ मूल्य सूचकाङ्क (Unit Value Index) ०.७ प्रतिशतले र आयात मूल्य सूचकाङ्क ४.९ प्रतिशतले घटेको छ । २०७५ असोज महिनामा वार्षिक बिन्दुगत आधारमा ११.४ प्रतिशतले घटेको व्यापारको शर्त (Terms of Trade) २०७६ असोज महिनामा ४.४ प्रतिशतले बढेको छ ।

सेवा व्यापार पनि घाटामा

समीक्षा अवधिमा खुद सेवा आय रु.६ अर्ब २७ करोडले घाटामा रहेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा खुद सेवा आय रु.१९ अर्ब ८१ करोडले घाटामा रहेको थियो ।

सेवा खाता अन्तर्गत भ्रमण आय समीक्षा अवधिमा १६.५ प्रतिशतले वृद्धि भई रु.१८ अर्ब २८ करोड पुगेको छ । अघिल्लो वर्ष यस्तो आय रु.१५ अर्ब ६९ करोड रहेको थियो । सेवा खाता अन्तर्गत समीक्षा अवधिमा भ्रमण व्यय २८.१ प्रतिशतले कमी आई रु.२१ अर्ब २१ करोड कायम भएको छ । यसमध्ये शिक्षातर्फको खर्च रु.१० अर्ब २४ करोड रहेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा भ्रमण व्यय रु.२९ अर्ब ५० करोड रहेको थियो ।

विप्रेषण आप्रवाह
समीक्षा अवधिमा विप्रेषण आप्रवाह ४.९ प्रतिशतले कमी आई रु.२३० अर्ब २४ करोड कायम भएको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा विप्रेषण आप्रवाह ३७.३ प्रतिशतले बढेको थियो । अमेरिकी डलरमा विप्रेषण आप्रवाह ४.६ प्रतिशतले कमी आएको छ । अघिल्लो वर्ष यस्तो आप्रवाह २४.५ प्रतिशतले बढेको थियो । समीक्षा अवधिमा खुद ट्रान्सफर प्राप्ति ३.७ प्रतिशतले कमी आई रु.२६० अर्ब ७७ करोड कायम भएको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो प्राप्ति ३३.४ प्रतिशतले बढेको थियो ।

अन्तिम श्रम स्वीकृति (संस्थागत तथा व्यक्तिगत–नयाँ र वैधानिकीकरण) का आधारमा वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीको संख्या समीक्षा अवधिमा ३.७ प्रतिशतले घटेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो संख्या ३४.८ प्रतिशतले घटेको थियो । पुनः श्रम स्वीकृतिका आधारमा वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीको संख्या समीक्षा अवधिमा ०.९ प्रतिशतले घटेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो संख्या ४.७ प्रतिशतले घटेको थियो ।

चालु खाता एवम् शोधनान्तर स्थिति

समीक्षा अवधिमा चालु खाता घाटा रु.२७ अर्ब १८ करोड रहेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो घाटा रु.८१ अर्ब ७४ करोड रहेको थियो । अमेरिकी डलरमा अघिल्लो वर्षको तीन महिनासम्ममा ७१ करोड ५० लाख रहेको चालु खाता घाटा समीक्षा अवधिमा २३ करोड ९९ लाख रहेको छ ।

समीक्षा अवधिमा शोधनान्तर स्थिति रु.१४ अर्ब ४३ करोडले बचतमा रहेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा शोधनान्तर स्थिति रु.३५ अर्ब ४२ करोडले घाटामा रहेको थियो । अमेरिकी डलरमा शोधनान्तर स्थिति अघिल्लो वर्षको तीन महिनासम्ममा ३१ करोड ६२ लाखले घाटामा रहेकोमा समीक्षा अवधिमा १२ करोड ७८ लाखले बचतमा रहेकोछ ।

समीक्षा अवधिमा पुँजीगत ट्रान्सफर रु.३ अर्ब ६८ करोड र प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी रु.४ अर्ब रहेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा पुँजीगत ट्रान्सफर रु.३ अर्ब ५५ करोड र प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी रु.१ अर्ब ५४ करोड रहेको थियो ।

विदेशी विनिमय सञ्चिति

कुल विदेशी विनिमय सञ्चिति २०७६ असार मसान्तको रु.१०३८ अर्ब ९२ करोडबाट ४.७ प्रतिशतले वृद्धि भई २०७६ असोज मसान्तमा रु.१०८७ अर्ब ७३ करोड पुगेको छ । अमेरिकी डलरमा यस्तो सञ्चिति २०७६ असार मसान्तमा ९ अर्ब ५० करोड रहेकोमा २०७६ असोज मसान्तमा ९ अर्ब ५४ करोड पुगेको छ ।

कुल विदेशी विनिमय सञ्चितिमध्ये नेपाल राष्ट्र बैंकमा रहेको सञ्चिति २०७६ असार मसान्तमा रु.९०२ अर्ब ४४ करोड रहेकोमा २०७६ असोज मसान्तमा रु.९४३ अर्ब ८३ करोड पुगेको छ । बैंक तथा वित्तीय संस्था (नेपाल राष्ट्र बैंकबाहेक) सँग रहेको विदेशी विनिमय सञ्चिति २०७६ असार मसान्तमा रु.१३६ अर्ब ४७ करोड रहेकोमा २०७६ असोज मसान्तमा रु.१४३ अर्ब ९० करोड पुगेको छ । २०७६ असोज मसान्तको कुल विदेशी विनिमय सञ्चितिमा भारतीय मुद्राको अंश २५.१ प्रतिशत रहेको छ ।

सञ्चिति पर्याप्तता सूचकहरू

आर्थिक वर्ष २०७६-७७ को तीन महिनासम्मको आयातलाई आधार मान्दा बैकिङ्ग क्षेत्रसँग रहेको विदेशी विनिमय सञ्चिति ९.८ महिनाको वस्तु आयात र ८.५ महिनाको वस्तु तथा सेवा आयात धान्न पर्याप्त रहने देखिन्छ । समीक्षा अवधिमा विदेशी विनिमय सञ्चितिको कुल गार्हस्थ्य उत्पादन, कुल आयात र विस्तृत मुद्राप्रदायसँगका अनुपातहरू क्रमशः ३१.४ प्रतिशत, ७१.१ प्रतिशत र २९.२ प्रतिशत रहेका छन् । २०७६ असार मसान्तमा यी अनुपातहरू क्रमशः ३०.० प्रतिशत, ६४.९ प्रतिशत र २९.० प्रतिशत रहेका थिए ।

मौद्रिक स्थिति मुद्राप्रदाय

आर्थिक वर्ष २०७६-७७ को तीन महिनामा विस्तृत मुद्राप्रदाय ३.२ प्रतिशतले बढेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा उक्त मुद्राप्रदाय ३.५ प्रतिशतले बढेको थियो । वार्षिक बिन्दुगत आधारमा २०७६ असोज मसान्तमा विस्तृत मुद्राप्रदाय १५.४ प्रतिशतले बढेको छ । घद्द. समीक्षा अवधिमा खुद वैदेशिक सम्पत्ति (विदेशी विनिमय मूल्याङ्कन नाफा÷नोक्सान समायोजित) रु.१४ अर्ब ४३ करोड (१.५ प्रतिशत) ले बढेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा उक्त सम्पत्ति रु.३५ अर्ब ४२ करोड (३.४ प्रतिशत) ले घटेको थियो ।

समीक्षा अवधिमा सञ्चित मुद्रा २.७ प्रतिशतले बढेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो मुद्रा १०.६ प्रतिशतले घटेको थियो । वार्षिक बिन्दुगत आधारमा २०७६ असोज मसान्तमा सञ्चित मुद्रा १३ प्रतिशतले बढेको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकको बैंकिङ्ग कार्यालय, सरकारी कारोबार गर्ने वाणिज्य बैंक तथा जिल्लास्थित ८१ वटै कोष तथा लेखा नियन्त्रक कार्यालय र भुक्तानी केन्दबाट प्राप्त विवरणको आधारमा तयार गरिएको ।

निक्षेप तथा कर्जा वृद्धिदर
निक्षेप
निजी क्षेत्र तर्फको कर्जा कुल आन्तरिक कर्जा समीक्षा अवधिमा कुल आन्तरिक कर्जा २ प्रतिशतले बढेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा उक्त कर्जा ४.४ प्रतिशतले बढेको थियो । वार्षिक बिन्दुगत आधारमा २०७६ असोज मसान्तमा यस्तो कर्जा १८.६ प्रतिशतले बढेको छ । समीक्षा अवधिमा मौद्रिक क्षेत्रको निजी क्षेत्रमाथिको दावी ४.४ प्रतिशतले बढेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो दावी ७.३ प्रतिशतले बढेको थियो ।

वार्षिक बिन्दुगत आधारमा २०७६ असोज मसान्तमा मौद्रिक क्षेत्रको निजी क्षेत्रमाथिको दावी १५.९ प्रतिशतले बढेको छ । निक्षेप परिचालन समीक्षा अवधिमा बैंक तथा वित्तीय संस्थामा रहेको निक्षेप ३ प्रतिशतले बढेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो निक्षेप २.४ प्रतिशतले बढेको थियो । वार्षिक बिन्दुगत आधारमा २०७६ असोज मसान्तमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको निक्षेप १८.६ प्रतिशतले बढेको छ ।

२०७६ असोज मसान्तमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको कुल निक्षेपमा चल्ती, बचत र मुद्दतीको अंश क्रमशः ८.२ प्रतिशत, ३३ प्रतिशत र ४७.८ प्रतिशत रहेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही महिनामा यस्तो अंश क्रमशः ८ प्रतिशत, ३५ प्रतिशत र ४६.२ प्रतिशत रहेको थियो । २०७६ असोज मसान्तमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको कुल निक्षेपमा संस्थागत निक्षेपको अंश ४४.८ प्रतिशत रहेको छ । २०७५ असोज मसान्तमा यस्तो निक्षेपको अंश ४३.८ प्रतिशत रहेको थियो ।

कर्जा प्रवाह

 समीक्षा अवधिमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट निजी क्षेत्रमा प्रवाहित कर्जा ४.३ प्रतिशतले बढेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो कर्जा ७.२ प्रतिशतले बढेको थियो । वार्षिक बिन्दुगत आधारमा २०७६ असोज मसान्तमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट निजी क्षेत्रतर्पm प्रवाहित कर्जा १६.२ प्रतिशतले बढेको छ ।

२०७६ असोज मसान्तमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको लगानीमा रहिरहेको कर्जामध्ये ६४.४ प्रतिशत कर्जा घरजग्गाको धितोमा र १३.७ प्रतिशत कर्जा चालु सम्पत्ति (कृषि तथा गैर–कृषिजन्य वस्तु) को धितोमा प्रवाह भएको छ । २०७५ असोज मसान्तमा यस्तो धितोमा प्रवाहित कर्जाको अनुपात क्रमशः ६३.१ प्रतिशत र १४.४ प्रतिशत रहेको थियो ।

समीक्षा अवधिमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको कृषि क्षेत्रतर्फको कर्जा २ प्रतिशत, औद्योगिक उत्पादन क्षेत्रतर्फको कर्जा ५.४ प्रतिशत, निर्माण क्षेत्रतर्फको कर्जा ४.४ प्रतिशत, यातायात, संचार तथा सार्वजनिक सेवा क्षेत्रतर्फको कर्जा ५.४ प्रतिशत र सेवा उद्योग क्षेत्रतर्फको कर्जा ६.३ प्रतिशतले बढेको छ ।

समीक्षा अवधिमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट प्रवाहित आवधिक कर्जा ७ प्रतिशत, ट्रष्ट रिसिट (आयात) कर्जा ८.९ प्रतिशत, डिमान्ड तथा चालु पँुजी कर्जा ६.२ प्रतिशत, रियल स्टेट कर्जा (व्यक्तिगत आवासीय घर कर्जा समेत) ४.८ प्रतिशत, हायर पर्चेज कर्जा ०.४ प्रतिशत र ओभरड्राफ्ट कर्जा १ प्रतिशतले बढेको छ भने मार्जिन प्रकृतिको कर्जा ०.२ प्रतिशतले घटेको छ ।