३० वर्षे सेवाहदको मारमा सशस्त्र प्रहरी सेवा
![इन्द्र रिजाल](
https://nepalbahas.prixacdn.net/media/albums/Indra_Rijal_MwZXtSM0ir.jpg
)
इन्द्र रिजाल
चैत २, २०७६ सोमबार ०:०:२२
![](https://nepalbahas.prixacdn.net/media/albums/APF_POLICE-e1584275364561_VK4FoSEqcb.jpg)
२ चैत्र, काठमाडौं । शान्तिसुरक्षा, तस्करी नियन्त्रण र मुलुकको सीमा रक्षामा सक्रिय सशस्त्र प्रहरी बलमा बेलाबेला राजनीतिक छायाँ पर्दा त्यसको नकारात्मक प्रभाव अनुभूत गर्न थालिएको छ । खासगरी सशस्त्र प्रहरी बलमा रहेका अधिकृतहरुको मनोबल खस्कने गरी राजनीतिक तहबाट हुने हस्तक्षेप र वृत्ति विकासका क्षेत्रमा गरिने भेदभावले ठूलो प्रभाव पार्न थालेको हो ।
अनिवार्य अवकाशका लागि ३० वर्षे सेवा हद कायम राखिंदा कतिपय क्षमतावान अधिकृत निराश भएर फर्कनु पर्ने बाध्यता छ । त्यसको प्रत्यक्ष असर सशस्त्र प्रहरीको पछिललो कामकारवाही र परिणामले समेत देखाउने गर्छ । गतवर्ष मात्र सशस्त्र प्रहरीको एआईजीबाट जबरजस्त सेवानिवृत्त भएका जानकीराज भट्टराई र सुबोधकुमार अधिकारी लगायतको पीडा कम मार्मिक छैन ।
सरकारले एआईजीको दरबन्दी कटौती गर्दा भट्टराई र अधिकारीसहितका पाँचजना होनहार अफिसरले समय नै नपुगी घर फर्कनु प¥यो । ५२ – ५५ वर्षको उमेरमा धेरै दक्षता, क्षमता र अनुभवले खारिएका प्रहरी अधिकृतले आफ्नो क्षमता प्रयोग गर्न नै पाएनन् । यो हाम्रो लागि ठूलो बिडम्बना हो – पूर्वएआईजी भट्टराईले नेपालबहस डटकमसँग भने ।
३० वर्षे सेवा हद राख्ने–नराख्ने बारे विगतदेखि नै धेरै चलखेल भए । तर यो विषयलाई केवल व्यक्तिगत फाइदा र घाटासँग मात्रै जोडेर हेर्ने प्रवृत्तिले गलत अभ्यास भइरहेको छ – अर्का एकजना बहालबाला डीआईजीले भने । एसएसपी भन्दा माथिका अफिसरहरु ३० वर्षे हटाउनु पर्छ भन्दै लबिङ गर्ने बाँकी हटाउनु हुँदैन भन्ने । मूल समस्या नै यही भएको छ । साथै प्रहरीलाई राजनीतिको एउटा गोटीका रुपमा प्रयोग गर्ने वातावरण बनाइनु पनि बिडम्बनापूर्ण भएको छ – उनले भने ।
३० वर्षे सेवा हदलाई न्यायिक ढंगले हेर्दा मात्र सही निकास आउन सक्ने उनको भनाई छ । उनी भन्छन् – यही अवस्था रहने हो भने अब धेरैको रोजाई प्रहरी अधिकृत हुने छैन । किनभने हाम्रो सांगठनिक ढाँचा पिरामिड शैलीको छ, निजामतीमा भने धेरै अवसर छ । सँगै शाखा अधिकृत भएको साथीले कुनै न कुनै मन्त्रालयको सचिव हुने संभावना प्रबल रहने तर प्रहरीको साथी भने एसपी वा एसएसपीबाटै घर जानुपर्ने अवस्था न्यायिक हुन सक्दैन – ती डीआईजीले भने ।
हाल चलिरहेको क्रम भंग भएन भने कमाण्डको श्रृंखला नै भत्कने उनको तर्क छ । उनी भन्छन् – ३० वर्षे सेवा हदले एकैपटक ठूलो लट अवकाश हुन्छन्, जसको प्रभाव संगठनको क्रमलाई नै पर्न जान्छ । लामो अनुभवले खारिएको व्यक्ति अवकाश हुने तर छोटो अनुभव भएकोले चाहिं संगठनको नेतृत्व गर्न पाउने ? यो त कुनै पनि दृष्टिले न्यायसंगत हुन सक्दैन – ती डीआईजीले भने ।
हुन पनि सशस्त्र र जनपदमा यस्तै अवस्था छ । ३० वर्षे सेवा हदका कारण महानिरीक्षक र उनका व्याची एकैपटक सेवानिवृत्त हुने अनि धेरै तलका अफिसर चाहिं चीफ हुने परम्परा नै बसिसकेको छ । हाल सशस्त्र प्रहरीमा एसएसपीदेखि आईजीपीसम्मको दर्जामा कुल ४५ जनाको दरबन्दी छ ।
सेना र जनपदबाट ल्याएर निर्माण गरिएको यो संगठनमा रहेका अधिकृतबाटै सबै पदमा एकैचोटी पदोन्नती गर्नुपर्दा कमाण्डको श्रृंखला नै टुट्ने अवस्था आईसकेको छ । जसले गर्दा भोलि एसपीबाट एकैचोटी आईजीपीमा सिफारिस गर्नुपर्ने अवस्था आउन सक्छ । त्यसैले ३० वर्षे सेवा हद अव्यवहारिक र अन्यायपूर्ण छ – उनी भन्छन् ।
कार्यसम्पादन र निर्णय क्षमता कमजोर
३० वर्षे सेवाहदले गर्दा उपल्लो तहका अनुभवी अफिसर रिटायर्ड हुने अवस्था आउँछ । त्यो ठाउँमा पुग्न बीचको तहमा अफिसर नै नहुने अवस्था रहन्छ । जसले गर्दा एसएसपी वा डीआईजीबाट एकैपटक आईजीपीमा बढुवा गर्नुपर्ने अवस्था आइलाग्छ । नेपाल प्रहरीको हकमा ४ पटक यस्तो अवस्था आईसकेको छ । यसबाट नेतृत्व तहमा पुग्नेको कार्य सम्पादन र निर्णय क्षमता नै कमजोर हुने प्रबल संभावना रहन्छ । जस्तो एसएसपीबाट एकैपटक आईजीपीमा बढुवा गर्नुपर्ने अवस्था आउँदा उसले डीआईजी र एआईजीको अनुभव नै गर्न पाउँदैन । त्यसले उसको कार्यसम्पादन र निर्णय क्षमता नै कमजोर हुनसक्छ । त्यसैले पनि ३० वर्षे सेवाहद गलत छ – नाम बताउन नचाहने ती अधिकृतले भने ।
वृत्ति विकासमा तगारो
०५९ सालमा गठन भएको सशस्त्र प्रहरीमा नेपाल प्रहरी र नेपाली सेनाबाट एकतह बढुवा गरी ल्याइएको थियो । त्यहाँ समायोजन हुने जनपद र सेनाका जवानदेखि अधिकृत तहसम्मले त्यो सुविधा पाएका थिए । त्यसैले शुरुका दिनमा सशस्त्र प्रहरीप्रतिको आकर्षण देखियो । धेरै सेना र जनपदका अधिकृत गए । तर केही समयपछि भने यो संगठनमा वृत्ति विकास ठप्पै रोकियो । सरकारको प्राथमिकतामा नपर्नु र संगठनभित्रकै नेतृत्वमा समेट्न सक्ने क्षमताको अभावका कारण अब अवस्था पुरानो जस्तो छैन ।
अहिले पनि ०६२ सालमा इन्सपेक्टरमा भर्ना भएका अफिसर सोही पदमा बस्न बाध्य पारिएका छन् । त्यो भन्दा पीडा के होला ? १२ वर्षसम्म बढुवा हुन नसकी रहेका इन्सपेक्टरको संख्या अहिले पनि एक सय ८५ रहेको छ । ३० वर्षे सेवा हदको व्यवस्था रहँदा ती मध्ये अधिकांश डिएसपी भन्दा माथि पुग्न सक्नेवाला छैनन् । यो भन्दा ठूलो अन्याय अरु के हुन्छ ?
अनावश्यक व्ययभार
३० वर्षे सेवा अवधिले गर्दा एकैपटक धेरै अफिसर रिटायर्ड हुन्छन् । जसले गर्दा अनुभवी जनशक्ति बाहिरिन्छ, तर उनीहरुलाई राज्यले पेन्सन लगायतका सेवा सुविधा भने उपलव्ध गराइरहनु पर्छ । साथै नयाँ जनशक्ति भर्नादेखि प्रशिक्षण दिंदा राज्यलाई थप व्ययभार परिरहेको छ । एक अध्ययन अनुसार राज्यले एउटा इन्सपेक्टर तहको जनशक्ति तयार गर्दा लगभग ५० लाख रुपैयाँ खर्च व्यहोर्नु पर्छ । तर पुराना जनशक्तिलाई थप पाँच वर्ष काममा लगाउन सकियो भने राज्यलाई अर्बाै खर्बाैं रुपैयाँ फाइदा पुग्न सक्थ्यो ।
इन्द्र रिजाल
इन्द्र रिजाल नेपालबहस डटकमका प्रधान सम्पादक हुन् । अर्थ राजनीतिक धारमा कलम चलाउने वरिष्ठ पत्रकार रिजालले आर्थिक, राजनीतिक तथा सामाजिक परिवेशका विषयवस्तुको यर्थाथमुखी चित्रण गर्छन् ।
लेखकबाट थपलय मिलेको तथ्य सागुरिएको - प्रहरी विधेयक
सुबोधकुमार अधिकारी
फागुन २, २०८१ शुक्रबार
पूर्वका नाकाबाट तस्करी बढ्योः माथि गलत रिपोर्टिङ गर्ने, तल लाइन मिलाउने
नेपालबहस संवाददाता
फागुन २, २०८१ शुक्रबार
नेकपा माओवादीभित्र नेतापिच्छे गुटः कमजोर वर्षमान, उदाए जनार्दन
नेपालबहस संवाददाता
फागुन ४, २०८१ आइतबार
नेपाल प्रहरीमा बढुवा भएका ७२ जना डीएसपीले दर्ज्यानी चिन्ह पाए, १४ जनाको सरुवा
फागुन ४, २०८१ आइतबार
७१ जना उपसचिवको सरुवाः नामावलीसहित
फागुन ४, २०८१ आइतबार
आईसीसी च्याम्पियन्स ट्रफी सुरु हुनुभन्दा अघि कराँचीको रंगशालाबाट भारतीय झण्डा गायब !
फागुन ५, २०८१ सोमबार
अमेरिकी सेनाको हवाई आक्रमणबाट आतंकवादी समूहका वरिष्ठ कमाण्डरको मृत्यु
फागुन ५, २०८१ सोमबार
नेपाल आइपुग्यो बालबालिकाको क्यान्सर उपचारमा प्रयोग हुने औषधिको पहिलो खेप
फागुन ५, २०८१ सोमबार
कञ्चनजङ्घा आधार शिविरमा साहसिक हाफ म्याराथन हुने
फागुन ५, २०८१ सोमबार
पूर्वराष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी बैंकक प्रस्थान
फागुन ५, २०८१ सोमबार
बेलुन पड्किएर घाइते भएका अर्थमन्त्री पौडेल अस्पतालबाट ‘डिस्चार्ज’
फागुन ५, २०८१ सोमबार
आईसीसी च्याम्पियन्स ट्रफी सुरु हुनुभन्दा अघि कराँचीको रंगशालाबाट भारतीय झण्डा गायब !
फागुन ५, २०८१ सोमबार
अमेरिकी सेनाको हवाई आक्रमणबाट आतंकवादी समूहका वरिष्ठ कमाण्डरको मृत्यु
फागुन ५, २०८१ सोमबार
नेपाल आइपुग्यो बालबालिकाको क्यान्सर उपचारमा प्रयोग हुने औषधिको पहिलो खेप
फागुन ५, २०८१ सोमबार
कञ्चनजङ्घा आधार शिविरमा साहसिक हाफ म्याराथन हुने
फागुन ५, २०८१ सोमबार
पूर्वराष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी बैंकक प्रस्थान
फागुन ५, २०८१ सोमबार
बेलुन पड्किएर घाइते भएका अर्थमन्त्री पौडेल अस्पतालबाट ‘डिस्चार्ज’
फागुन ५, २०८१ सोमबार
आईसीसी च्याम्पियन्स ट्रफी सुरु हुनुभन्दा अघि कराँचीको रंगशालाबाट भारतीय झण्डा गायब !
फागुन ५, २०८१ सोमबार
अमेरिकी सेनाको हवाई आक्रमणबाट आतंकवादी समूहका वरिष्ठ कमाण्डरको मृत्यु
फागुन ५, २०८१ सोमबार
नेपाल आइपुग्यो बालबालिकाको क्यान्सर उपचारमा प्रयोग हुने औषधिको पहिलो खेप
फागुन ५, २०८१ सोमबार
कञ्चनजङ्घा आधार शिविरमा साहसिक हाफ म्याराथन हुने
फागुन ५, २०८१ सोमबार