सभापतिमा दोहोरिन देउवाको जाल

४ चैत्र , काठमाडौं । नेपाली कांग्रेसको आसन्न चौधौं महाधिवेशनले कस्तो नेतृत्व देला ? धेरैको चासो र चिन्ताको विषय बनेको छ । कतिपयले वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाकै निरन्तरता हुने अनुमान लगाउने गरेका छन् भने कतिले चाहिं अब कांग्रेस जोगाउन नयाँ पुस्तामा नेतृत्व हस्तान्तरण हुने बहस छेडेका छन् ।

कांग्रेसको आगामी नेतृत्व हत्याउन होडबाजी सुरु भइसकेको छ । देउवाका अलावा वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेल, महामन्त्री डा. शशांक कोइराला र उनकै काकाका छोरा केन्द्रीय सदस्य डा. शेखर कोइराला पनि यो दौडमा होमिएका छन् । तर संस्थापन इतर पक्षमा एकजना मात्र उम्मेदवार नभएसम्म देउवालाई चुनौती दिन नसकिने अवस्था सबैलाई ज्ञात छ । त्यसैले अहिल्यै यो समूहबाट को अगाडि बढ्ला भनेर धेरै अनुमान लगाउन मुश्किल देखिन्छ ।

यस्तै गएको महाधिवेशनबाट पार्टीमा तेस्रो धारका रुपमा उदाएको कृष्णप्रसाद सिटौला पक्षको आफ्नै दाउ छ । उनी आफू उम्मेदवार नभएपनि कसलाई सहयोग गर्ने भन्नेमा बढी चिन्तित देखिएका छन् । सिटौलासँग युवा नेताहरु गगन थापा, प्रदीप पौडेल, शिवप्रसाद हुमागाईं उभिएकाले शक्ति बढेको अनुमान लगाउन सकिन्छ । त्यसैले उनको समूहले जसलाई सहयोग र समर्थन गर्छ, उसको पक्षमा जनमत बढ्ने अवस्था छ । त्यसैले उनको रणनीति पनि कोसँग मिल्दा बढी प्राप्ति हुन्छ भन्ने मै केन्द्रित देखिन्छ । तर तीनै पक्षमा देउवा नै शक्तिशाली र रणनीतिक रुपमा चतुर देखिएका छन् । जसरी भएपनि सभापतिमा निरन्तरता पाउनु पर्छ भन्ने एक सूत्रीय अभियानका साथ देउवा साम दाम दण्ड भेद नीति अख्तियार गर्न कस्सिएका छन् ।

ओली र देउवाबीच भएको यसबारेको सहमति अनुसार, राष्ट्रियसभामा सरकारको तर्फबाट गरिने मनोनयन संख्या ३ बाट बढाएर ९ पुर्याउने रहेको छ । बढाइने भनिएको नौ सिटमध्ये देउवालाई ३ सिट दिने । तीन जनालाई राष्ट्रियसभामा लैजान पाउने प्रस्ताव देउवाका निम्ति के खोज्छस् काना आँखो भए जस्तो बनेको छ ।

यहाँ देउवा कार्यकालको समीक्षा गरौं । गत तह्रौं महाधिबेशनबाट सभापति पदमा निर्वाचित देउवाको कार्यकाल ज्यादै विवादित रह्यो । उनको कार्यकालमा पार्टीले हरेक मोर्चामा असफलता मात्रै हात पारेको छ । उनकै नेतृत्वमा कांग्रेस गत निर्वाचनमा होमिएको थियो । तर ए्तिहासिक पराजयको सामना गर्नु प¥यो । संसद्मा कांग्रेसको उपस्थिति लज्जास्पद छ । देउवाले पराजयको जिम्मेवारी लिन मानेनन् । अर्थात, नेतृत्वले पराजयको नैतिक जिम्मेवारीसमेत स्वीकार नगर्दा कांग्रेसप्रतिको आकर्षणमा निराशा आएको छ ।

पार्टीले हरेक मोर्चामा सोचे अनुसारको सफलता प्राप्त गर्न सकेको छैन । तर नेतृत्वमा त्यसको न कुनै चिन्ता छ, न त भावी योजना नै । केवल आफू र आफ्नो गुटको प्रभाव विस्तार गर्न नै होडबाजी चलिरहेको छ । पार्टीलाई यस्तो निरीह बनाउने काम मूलतः नेतृत्वले गरेको हो । अर्थात सभापति देउवा पक्षले पार्टीलाई कुशलतापूर्वक सञ्चालन गर्न नसक्दाको दुष्परिणाम हो । तर यसमा उनको न कुनै पश्चताप छ ,न नयाँ रणनीति नै ।

०७४ को आम निर्वाचन हुँदा प्रधानमन्त्री पदमा देउवा नै थिए । उनको नेतृत्वमा भएको तीनै तहको निर्वाचन परिणाम निराशाजनक आएको थियो । जनताले केपी ओली र पुष्पकमल दाहालको गठबन्धनलाई भारी मत दिएको हो । त्यसैले गर्दा लगभग दुई तिहाईको संख्यामा यो गठबन्धनले सफलता पायो । तर जनमतको कदर गर्न ओली नेतृत्वको सरकार पूर्णतः बिफल भएको छ । जनता नेकपाको विकल्प खोज्दै छन् । तर विपक्षी दल जो वैकल्पिक सरकार दिनुपर्ने हैसियतमा रहनुपर्ने नेपाली कांग्रेस भने निरीह र जुम्सो अवस्थामा देखिएको छ । आखिर किन होला त ? गहिरो अनुसन्धान गर्दा देउवाको अकर्मण्यता र अदूरदर्शिता नै यसको कारक रहेको प्रष्ट हुन्छ । पार्टी सभापति देउवा शक्ति र पदका लागि जस्तोसुकै सम्झौता गर्न पछि पर्दैनन् भन्ने कुराको पुष्ट्याईं धेरै घटनाले गर्छ ।

तर अहिले भने उनको पछिल्लो दुई प्रकरणबारे मात्र यहाँ चर्चा गरौं ।

राष्ट्रिय सभाको मनोनित सदस्य ९ जना बनाउन देउवा र ओली बीच गोप्य सहमति

पहिलो घटना बढो रोचक तर अलोकतान्त्रिक प्रकृत्तिको छ । प्रधानमन्त्री केपी ओलीसँग उनले यस्तो सहमति गरेका रहेछन्, जो प्रजातन्त्रप्रति आस्थावान सबैको शीर निहुराउने खालको छ । अर्थात , राष्ट्रिय सभामा सरकारबाट मनोनयन गर्ने पद संख्या बढाउने सहमति । ओली सम्बद्ध नेकपाको सचिवालय बैठकले बामदेव गौतमलाई राष्ट्रियसभामा सरकारका तर्फबाट मनोनित गर्न निर्देश गरेपछि उनलाई ठूलै सकस भएको छ ।

अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडालाई हटाएर गौतमलाई ल्याउन दबाब बढ्दा सायद ओलीले यस्तो प्रस्ताव गरेको हुनुपर्छ । पार्टी नेतृत्वले दिएको तनाव शान्त गर्न ओलीले देउवाको साथ र साहारा खोजेकोे बुझियो । ओली र देउवाबीच भएको यसबारेको सहमति अनुसार, राष्ट्रियसभामा सरकारको तर्फबाट गरिने मनोनयन संख्या ३ बाट बढाएर ९ पुर्याउने रहेको छ । बढाइने भनिएको नौ सिटमध्ये देउवालाई ३ सिट दिने । तीन जनालाई राष्ट्रियसभामा लैजान पाउने प्रस्ताव देउवाका निम्ति के खोज्छस् काना आँखो भए जस्तो बनेको छ ।

आगामी महाधिवेशनमा जसरी भएपनि दोस्रो पटक निर्वाचित हुने देउवाको आकांक्षालाई ओली प्रस्ताव बरदान हुनसक्छ ।किनभने तीन जनालाई राष्ट्रियसभामा लैजान सक्दा त्यसको प्रत्यक्षलाभ पुग्ने बुझाई उनको रहेको छ । देउवा पद र पैसाका लागि जस्तोसुकै सम्झौता गर्न तयार हुन्छन् भन्ने कुराको यो उदाहरण आफैमा काफी छ । व्यक्ति वा पार्टीको समस्या फुकाउन संविधान संशोधन जस्तो संवेदनशील काम गर्न उनले सहमति जनाउनु भनेको संविधानलाई कागजको खोस्टो बराबर ठान्नु हो भनेर अथ्र्याउन सकिन्छ ।

देउवा र ओलीबीच भएको यो गोप्य सहमतिको खुलासा स्वयं ओलीले केही दिन अघि मात्रै कांग्रेस नेता डा. शेखर कोइरालालाई गरेका छन् । सचिवालय बैठकले गौतमलाई राष्ट्रियसभामा लैजान निर्देशन दिएपछि ओलीले आफूविरुद्ध घेराबन्दी गरिएको प्रतिक्रिया दिएका हुन् । साथै आफ्नो समस्या बुझिदिन भनेर देउवा विरोधी छवि बनाएका डा. शेखरलाई सरकारी निवासमै बोलाएर दुखेसो पोख्दै वातावरण नबिथोलिदिन आग्रह गरेका थिए ।

महाधिवेशन रोक्न देउवा सूर्यबहादुर थापा पुत्र एवं राप्रपा नेता सुनिलबहादुर थापालाई प्रयोग गर्न खोज्दैछन् । राप्रपासँग असन्तुष्ट थापा लामै समयअघि देखि नेपाली कांग्रेस प्रवेशको तयारीमा छन् । दुई चार चरण वार्ता समेत भइसकेको छ । तर देउवाले भने थापाको कांग्रेस प्रवेशलाई बलियो हतियारका रुपमा प्रयोग गर्न चाहेका छन् ।

देउवाको यो रणनीति पास भयो भने आगामी महाधिवेशनमा बल पुग्ने बुझाई प्रष्ट भएको छ । पार्टी पंक्तिमा उनलाई रोक्न तम्सिएकाहरुले यो प्रकरणलाई कसरी लिन्छन्, त्यो भने हेर्न बाँकी नै छ । देउवालाई अब सभापति बन्नबाट रोक्ने अभियानमा जुटेका युवा तथा प्रभावशाली नेताहरुले यो प्रकरणलाई कसरी लिन्छन् भनेर आगामी दिनमा स्पष्ट गर्लान् नै ।देउवा जसरी भएपनि दोस्रो कार्यकालका लागि सभापति बन्न चाहन्छन् । पार्टीको सभापति पद उनका निम्ति जीवनमरणको विषय बनेको छ । जसरी भएपनि सभापति बन्ने उनको दाउपेचकै परिणति हाे, ओलीसँगको पछिल्लो सम्झौता । कदाचित यति गर्दा पनि सभापति बन्ने सम्भावना देखिएन भने उनी महाधिवेशन नै नगर्ने दाउ खोज्दैछन् ।

यस्तो छ महाधिवेशन रोक्ने अर्को अस्त्र

उनको यो त भयो पहिलो रणनीति । पहिलो रणनीतिले काम गरेन भने उनी नेपाली कांग्रेसको चौधौं महाधिवेशन नै रोक्ने पक्षमा छन् । तर सितिमिति महाधिवेशन रोकिने अवस्था भने छैन । कुनै बहाना बनाउँदासमेत महाधिवेशन रोक्न सक्ने कारण पुष्टी गर्न सक्नेवाला छैनन् । तर कुनै उपाय नलागे उनले धेरैले कल्पनै नगरेको उपाय प्रयोग गर्ने तयारी रहेको देउवा निकट स्रोतको भनाई रहेको छ ।

महाधिवेशन रोक्न देउवा सूर्यबहादुर थापा पुत्र एवं राप्रपा नेता सुनिलबहादुर थापालाई प्रयोग गर्न खोज्दैछन् । राप्रपासँग असन्तुष्ट थापा लामै समयअघि देखि नेपाली कांग्रेस प्रवेशको तयारीमा छन् । दुई चार चरण वार्ता समेत भइसकेको छ । तर देउवाले भने थापाको कांग्रेस प्रवेशलाई बलियो हतियारका रुपमा प्रयोग गर्न चाहेका छन् । देउवाले तयार गरेको रणनीति अनुसार, चौधौं महाधिवेशन रोक्नका लागि थापालाई प्रयोग गर्न सकिन्छ । यसका लागि अबको केही दिनमा थापालगायत विष्णुविक्रम थापा तथा पूर्व राप्रपाका नेता कार्यकर्तासहित पार्टी गठन गर्न लगाउने योजनामा देउवा रहेको स्रोतको दावी छ ।

यसरी गठन भएको थापा नेतृत्वको पार्टीलाई पछि नेपाली कांग्रेसमा प्रवेश गराउने र केही समयका लागि महाधिवेशन टार्ने दाउमा देउवा रहेको बुझिएको छ । दुई पार्टी मर्ज भएपछि पुन सोही मितिबाट पाँच बर्षको अवधि गणना हुने संवैधानिक व्यवस्था रहेको छ । यसरी जालझेल गरेर भएपनि आफ्नो कार्यकाल लम्ब्याउने पक्षमा देउवा रहेको बुझिन्छ । तर देउवाको रणनीति अरु कांग्रेसी नेताले सहजै स्वीकार्ने अवस्था पनि देखिंदैन । देउवाले यस्तो रणनीति बनाउने बेला अब घर्किसकेको एकजना केन्द्रीय सदस्यले बताएका छन् । तर देउवा जसरी पनि दोस्रो कार्यकालका लागि सभापति बन्न चाहेको चाहिं प्रष्टै देखिएको उनले स्वीकार गरेका छन् ।

२०४६ सालको परिवर्तनपछिका लामो कालखण्ड नेपाली कांग्रेसकै वरिपरी शासन सत्ता चलेको हो । नेपाली जनताले पटक पटक नेपाली कांग्रेसलाई बहुमत दिएको पनि हो । तर कांग्रेस नेतृत्वले जनभावनाको कदर गर्न चुकेकै हो । परिणामतः गत आम निर्वाचनमा नेपाली कांग्रेसको लज्जास्पद पराजय भयो ।