नेपाल बैंकले यसरी झुक्यायाे लगानीकर्तालाई, राष्ट्र बैंकले कारवाही गर्ला ?

२९ बैशाख, काठमाडौं । नेपालकै जेठाे बैंकका रूपमा परिचित नेपाल बैंक लिमिटेडले गत २०७६ साल पौष २५ गते बैंकले आफ्नो वार्षिक साधारण सभा सम्पन्न गर्दै १५ प्रतिशत बोनस शेयर र १० प्रतिशत नगद लाभांशको प्रस्ताव पारित गरेको थियो । १५ प्रतिशत बोनस शेयरलाई पुँजीमा समायोजन हुँदा कम्पनीको चुक्ता पुँजी ११ अर्ब २८ करोड हुन्छ ।

तर नेपाल बैंकले तेश्रो त्रैमासको वित्तीय विवरणमा प्रतिशेयर आम्दानी निकाल्दा कम्पनीले बोनस शेयर भन्दा अघिको चुक्ता पुँजी ९ अर्ब ८१ करोडकै आधारमा निकालेको छ । जसले गर्दा प्रतिशेयर आम्दानी धेरै देखिएको छ । त्यतिधेरै चार्टर्ड एकाउन्टेन्टले जागीर खाएकाे त्यस बैंकमा उनीहरूले नजानेर यस्ताे गम्भीर गल्ती गरे वा नियतबस डाटा लुकाएर शेयरधनीलाई ठग्न खाेजिएकाे हाे ? गम्भीर प्रश्न खडा भएकाे छ ।  यसरी लगानीकर्तालाई बैंकले गलत सूचना दिएको छ । यसरी दिनदाहाडै ढाँटेको नेपाल बैंकलाई नेपाल राष्ट्र बैंकले कसरी र कस्तो कारवाही गर्ला, प्रतिक्षाको विषय बनेको छ ।

बैंकमा नेपाल सरकारको नाममा ५१ प्रतिशत शेयर स्वामित्व रहेको छ भने कर्मचारी संचय कोषको नाममा ३ दशमलव ६४ प्रतिशत शेयर स्वामितत्व रहेको छ । शुन्य दशमलव ५ प्रतिशत भन्दा धेरै शेयर स्वामित्व रहेका जम्मा ४ शेयरधनी रहेका छन् । नेपाल बैंकमा ५७ दशमलव ७३ प्रतिशत शेयर स्वामित्व ४ लगानीकर्तामा सिमित रहेको छ । सरकारको शेयर स्वामित्व धेरै भएको कारणले बैंकले अन्य बैंकको तुलनामा आक्रामक रुपमा बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सकेको छैन । सम्पत्ति र श्रोतको मामलामा नेपाल बैंक अन्य बैंक भन्दा धेरै माथि भएपनि बैंकले आफ्नो सम्पति र श्रोतलाई व्यवसायिक रूपमा उपयोग गर्न सकेको छैन ।

बैंकले बजारमा आक्रामक प्रस्तुति दिन नसकेपनि बैंकले आफ्ना कर्मचारीलाई भने राम्रो तलब भत्ता र सेवा सुविधा दिने गरेको छ । १ अर्ब ९९ करोड खुद मुनाफा गरेको बैंकले तलब शीर्षकमा मात्रै अत्याधिक १ अर्ब ७१ करोड खर्च गरेको छ ।

तेस्राे त्रैमासमा आइपुग्दा नेपाल बैंककाे वितरणयोग्य मुनाफा ऋणात्मक भएको छ । दशकौदेखि लगानीकर्ताको हात खाली राखेर आर्थिक वर्ष ०७५/७६ मा बल्ल थाेरै लाभांश दिएको बैंकको वितरणयोग्य मुनाफा ऋणात्मक हुँदा शेयरधनीले फेरी धोका पाउने सम्भावना  अधिक देखिएकाे हाे ।

यस बैंककाे संचालक समितिको अध्यक्षमा वासुदेव अधिकारी छन् । उनी नेपाल राष्ट्र बैंककाे कार्यकारी निर्देशकबाट सेवा निवृत भएपछि सरकारले सिधैं अध्यक्षमा नियुक्त गरेका पात्र हुन् ।  त्यस्तै संचालक समितिका अन्य सदस्यमा दीपेन्द्रविक्रम थापा, केदारप्रसाद पनेरु, गङ्गाप्रसाद ज्ञवाली, सावित्री रंजित श्रेष्ठ र ओमकृष्ण श्रेष्ठ छन् । त्यस्तै बैंक उच्च व्यवस्थापनमा प्रमुख कार्यकारी अधिकृतको रुपमा कृष्णबहादुर अधिकारी कार्यरत रहेका छन् । उनी साेही बैंकका क्याडर हुन् ।

कम्पनीको आर्थिक वर्ष ०७६/७७ को तेश्रो त्रैमास र आर्थिक वर्ष ०७५/७६ को तेश्रो त्रैमासलाई दाँजेर हेर्दा :

खुद ब्याज आम्दानीमा सामान्य वृद्धि :
बैंकको प्रमुख आम्दानीको श्रोतकाे रूपमा रहेको खुद ब्याज आम्दानीमा गिरावट आएको छ । बैंकले चालु आर्थिक वर्षको तेश्रो त्रैमासमा ४ अर्ब २१ करोड खुद व्याज आम्दानी गरेकोमा गत आर्थिक वर्षको तेश्रो त्रैमासमा कम्पनीले ४ अर्ब ७२ करोड खुद व्याज आम्दानी गरेको थियो । यसरी खुद व्याज आम्दानीमा ११ प्रतिशतको गिरावट आएको छ ।

खुद मुनाफामा गिरावट:
संचालन मुनाफा १५ प्रतिशतले घटेसँगै कम्पनीको खुद मुनाफा पनि ११ प्रतिशतले घटेको छ । गत आर्थिक वर्षको तेश्रो त्रैमासमा २ अर्ब २४ करोड खुद मुनाफा गरेको कम्पनीले अहिले भने १ अर्ब ९९ करोड मात्र खुद मुनाफा गरेको छ ।

जगेडा कोष वृद्धि हुँदै, संचित मुनाफा घट्दै :
कम्पनीको जगेडा कोषमा ६ प्रतिशतको वृद्धि भएको छ । गत आर्थिक वर्षको चौथो त्रैमासमा १३ अर्ब ३१ करोड रहेको जगेडा कोष अहिले १४ अर्ब १७ करोड पुगेको छ । तर संचित मुनाफा भने ३६ प्रतिशतले घट्दै १ अर्ब ८५ करोड मात्र रहेको छ ।

निक्षेप र कर्जा प्रवाहमा सामान्य वृद्धि :
बैंकले चालु आर्थिक वर्षको तेश्रो त्रैमास र अघिल्लो आर्थिक वर्षको चौथो त्रैमासलाई आधार मान्दा बैंकको निक्षेप संकलन ५ प्रतिशतले वृद्धि गर्न सफल भएको छ भने कर्जा प्रवाह १० प्रतिशतले मात्र वृद्धि गर्न सफल भएको छ । बैंकले चालु आर्थिक वर्षको तेश्रो त्रैमासमा १ खर्ब २२ अर्ब निक्षेप संकलन गरी १ खर्ब १ अर्ब कर्जा प्रवाह गरेको छ ।

प्रतिशेयर आम्दानी प्रकाशित भन्दा पनि कम हुने :
खुद मुनाफामा ठूलो गिरावट आएसँगै कम्पनीको प्रतिशेयर आम्दानी निकै कम भएको छ । कम्पनीको प्रकाशित वार्षिक प्रतिशेयर आम्दानी २७ रुपैंया १३ पैसा मात्र रहेको छ । तर बैंकले आर्थिक वर्ष ०७५/७६ मा दिएको १५ प्रतिशत बोनस शेयरलाई पुँजीमा समायोजन गर्दा कम्पनीको प्रतिशेयर आम्दानी अझै घट्ने देखिन्छ । कम्पनीले आर्थिक वर्ष ०७५/७७ को साधारण सभाबाट पारित गरेको १५ प्रतिशत बोनस शेयरलाई पुँजीमा समायोजन गर्दा कम्पनीको पुँजी ११ अर्ब २८ करोड हुन्छ । सो पुँजीलाई लिएर प्रतिशेयर आम्दानीलाई गणना गर्दा वार्षिक प्रतिशेयर आम्दानी जम्मा २३ रुपैया ५९ पैसा मात्र हुन्छ ।

खराब कर्जा घटाउन सफल:
गत वर्ष तेश्रो त्रैमासमा २ दशमलव ७१ प्रतिशत रहेको खराब कर्जा अहिले भने थोरै घटेर २ दशमलव ६४ प्रतिशत रहेको छ।

आधार व्याजदर बढ्यो :
धेरै बैंकले आधार व्याजदर घटाउन सफल भएको बेला नेपाल बैंकको आधार व्याजदर भने बढेको छ । कम्पनीको अहिले आधार व्याजदर ७ दशमलव ४९ प्रतिशत रहेको छ ।

स्प्रेडदर सन्तुलित :
राष्ट्र बैंकले २०७७ असार मसान्तसम्म ४ दशमलव ४० प्रतिशत गर्ने निर्देशनमा यस बैंकको स्प्रेडदर भने ४ दशमलव ४९ प्रतिशत छ । स्प्रेडमा ठूलो अन्तर राखेका बैंकलाई एकैपटक स्प्रेड घटाउँदा नाफामा असर पर्ने देखिन्छ तर नेपाल बैंकलाई भने सो समस्या छैन ।

वितरणयोग्य मुनाफा:
कम्पनीको तेश्रो त्रैमाससम्म वितरणयोग्य मुनाफा ६ करोड १९ लाख ऋणात्मक रहेको छ । त्यस्तै गत आर्थिक वर्षको तेश्रो त्रैमाससम्म कम्पनीको वितरण योग्य मुनाफा १ अर्ब ६२ करोड माथि थियो । यसरी वितरण योग्य मुनाफामा निकै ठुलो गिरावट आएको छ ।

निस्कर्ष:
नेपाल बैंकबाट लगानीकर्ताले दशकौंदेखि धोका पाउँदै आएका छन् । निकै धेरै श्रोत हुँदा पनि बैंकले आक्रामक व्यापर गर्न सकेको छैन । आधारभूत रुपमा बलियो किताबी मूल्य भन्दा पनि कम बजार मुल्य र धेरै अण्डरभ्यालुड शेयर हुँदा पनि लगानीकर्ताले बजारमा विश्वास गर्न सकेको छैनन् । यो पछाडीको मुख्य कारण भनेको बैंकको सरकारी पारा र लगानीकर्तालाई भविष्यमा आक्रामक व्यापार गर्दैन भनेर मनोविज्ञान बन्नु नै हाे ।