चर्चाको शिखरमा रहेका डा. शेखर कोइराला

♦ इन्द्र रिजाल

२७ साउन, काठमाडौं । पद र शक्ति नेपाली राजनीतिको सबैभन्दा ठूलो कमजोरी बन्न थालेको छ । त्यसैको परिणाम प्रमुख राजनीतिक दलहरुमा पन्पिएको हो । सत्तारुढ नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीभित्रको रडाको होस् वा प्रमुख प्रतिपक्षी दल नेपाली कांग्रेसमा देखापरेको मनपरितन्त्र, त्यसैको कारक हो ।

नेकपा अध्यक्षसमेत रहेका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली पार्टीका हरेक संरचनामा अल्पमतमा छन् । तर उनी कुनैपनि हालतमा पद त्याग नगर्ने ढिपी गरिरहेकै छन् । रमाइलो त के भने प्रधानमन्त्री ओलीको ढिपीका अगाडि बहुमत निरीह छ । अर्थात, ओलीलाई कारबाही गर्ने आँट नेकपाभित्र बहुमतको समेत छैन ।

त्यो कसरी सम्भव भएको होला त ? प्रश्न स्वभाविक छ । उत्तर खोज्दा पाइन्छ– ओलीसँग सत्ताको हतियार छ । सत्तामा भएकाले उनीसँग सरकारी र कतिपय अवस्थामा गैरसरकारी संयन्त्रकोसमेत दुरुपयोग गर्न सक्छन् । प्रधानमन्त्रीसमेत रहेका ओलीले चाहने हो भने अहिले संसद अधिवेशन नभएकाले जस्तोसुकै अध्यादेश ल्याएर राजनीतिक अभिष्ट पूरा गर्न सक्छन् । त्यसैले पार्टीभित्र बहुमतमा रहेका नेता त्रसित छन् । उनीहरुमा कतै ओलीले पार्टी विभाजनको अध्यादेश पो ल्याउलान् की वा संसद नै बिघटन पो गरिदेलान् कि ?

बहुमत नेताको आशंका पत्यारिलो छ । किनभने ओली सनकी स्वभावका छन् । उनले भनेको भएन भने जस्तोसुकै निर्णय लिन उनी तयार हुने उनको स्वभाव छ । कतै ओलीले त्यस्तै पो गरिुदेलान् की भन्ने भय र आशंकाले उनी बलियो बनेका हुन् । उता, नेपाली कांग्रेसको अवस्था पनि लगभग उस्तै छ । पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवा कार्यक्षमता र कुशलतामा ज्यादै कमजोर भएपनि पदप्रतिको आशक्ति अझै चुलिएको छ । आसन्न चौधौं महाधिवेशनमा फेरि सभापतिमा दोहरिन उनले साम, दाम, दण्ड र भेदको नीति अख्तियार गरेका छन् । देउवाले विधान विपरित भर्खरै गरेको विभाग गठन त्यसैको एउटा श्रृँखला मात्रै हो ।

देउवालाई कांग्रेस सभापति पदमा जसरी भएपनि दोहरिनुपरेको छ, चाहे जनता र आम कार्यकर्ताको भावना जस्तोसुकै होस् । त्यसैले गर्दा उनको तयारी विगतभन्दा डरलाग्दो छ । पार्टी सभापतिमा दोहरिन पाए कुनैपनि बेला प्रधानमन्त्री बन्ने उनको दाउ छ । नभए प्रतिपक्षी दलको नेता मात्रै हुँदासमेत चाहेको चीज पाउने अवस्था छ । त्यसैका लागि देउवाको चोचोमोचो बेलाबेला ओलीसँग मिल्ने गरेको छ ।

तर नेपाली कांग्रेसका आम कार्यकर्ता भने अब नेतृत्व परिवर्तनको अपेक्षामा रहेका छन् । कांग्रेस सम्बद्ध कार्यकर्ताहरु नेतृत्व पानी मरुवा भएको भन्दै देउवालाई धारे हात लगाएर गाली गरिरहेका भेटिन्छन् । सत्तारुढ नेकपाको सरकारले गरेका भ्रष्ट्राचार, बेथिति, अराजकता र अनियमितताका असंख्य काममा प्रमुख प्रतिपक्ष रुझेको बिरालो जस्तो भएको आरोप लागिरहेको छ । तर कार्यकर्ताको भावना विपरित महाधिवेशन प्रतिनिधिलाई प्रभावित पार्ने ल्याकत देउवासँग छ ।

नेपाली कांग्रेस मात्र होइन, आम प्रजातन्त्रवादी नेपालीको चाहना कांग्रेसले देशको अगुवाई गरोस् भन्ने रहेको छ । कम्युनिष्टलाई दुई तिहाई मत दिँदासमेत जनताको पक्षमा माखो नमारेको पीडापनि जनतामा रहेको छ । त्यसैले गर्दा आम नेपाली नै कम्युनिष्टको विकल्प खोज्ने पक्षमा देखिन्छ । तर विकल्पमा कांग्रेसलाई नयाँ सोच र अवधारणाका साथ हाँक्न सक्ने व्यक्तिको खोजी छ । त्यो क्षमता देउवामा छैन । देउवाबाट नेपाली जनताले धेरैपटक धोका पाएको इतिहास छ । त्यसैले नेपाली कांग्रेसमा विकल्पको खोजीमा आम नेपालीले आँखा तानिरहेको अवस्था छ ।

देउवाको विकल्प रामचन्द्र पौडेल हुन् त ? अहिलेको नयाँ पुस्ता सायद यसको पक्षमा समेत नहोला । देउवा भन्दा धेरै सैद्धान्तिक र नैतिकवान होलान् पौडेल, तर उनले पनि अहिलेको हाँकको सामना गर्न सक्ने हैसियत राख्दैनन् भन्ने आम कार्यकर्ताको बुझाई छ । आम नेपालीले खोजेको बिजुली गतिको सोच र अवधारणासहितको नेतृत्व पौडेलबाट पनि सम्भव नभएको बुझाई आम रुपमै रहेको छ ।

त्यसो भए कृष्णप्रसाद सिटौला होलान् त कांग्रेसको तारण हरण गर्ने नेता ? सिटौला एउटा छट्टु खेलाडी होलान् कांग्रेस भित्र । तर आम नेपालीको भावना र चाहनालाई बुझ्ने क्षमता उनमा पनि छैन । उनको योगदान पार्टी सभापति हुने तहसम्म भएको पनि छैन नेपाली कांग्रेसमा । स्वर्गीय गिरिजाप्रसाद कोइरालाले लिफ्ट लगाएर तानेका सिटौलाकै कारण माओवादीको जगजगी भएको बुझाई आम कार्यकर्तामा रहेको छ । गलत उद्देश्य र कमजोर नेतृत्व भएकैले सिटौला सानो शक्ति लिएर कांग्रेस राजनीतिमा हावी भएका हुन् । किनभने देउवा प्रवृत्ति भनेको व्यक्ति र गुट केन्द्रित राजनीतिमा रमाउने हो । त्यसैले मलजल गरेको सिटौला प्रवृत्तिबाट पनि कांग्रेसले समस्याको हल खोज्न सक्दैन ।

अब कांग्रेसमा दोस्रो तहकै नेताले नयाँ लहर ल्याउन सक्ने देखिएको छ । यद्यपि युवा पुस्ताका भनिएका नेताहरु भाषण गर्दा ठूला कुरा गर्छन् तर फिल्डमा उत्रन चाहिं खुट्टा कमाउँछन् । बरु बुढा नेताकै दौराको फेर समाएर आफू सुरक्षित हुन उनीहरु मरिहत्ते गर्छन् । यस्तो अवस्थामा कांग्रेसलाई नयाँ उचाईमा पुु¥याउन दोस्रो पुस्ताकै नेता आवश्यक देखिएको छ ।
कांग्रेसको पीडा र शक्ति बुझेको नेता नै लगाम हातमा लिन सक्षम हुन्छ । त्यसैले अहिले चर्चामा रहेका केही नेताहरु छन् जो वास्तवमै कांग्रेसलाई पुनजीवन दिन सक्षम हुन सक्लान् । ती मध्ये एक हुन् डा. शेखर कोइराला ।

नेपालमा क्रान्ति गर्ने कोइराला परिवारको तेस्रो पुस्ताका रुपमा देखापरेका डा. शेखर कोइराला अहिले भावी सभापतिका रुपमा आफूलाई स्थापित गर्न दौडधूप गरिरहेका छन् । पिताजी कृष्णप्रसाद कोइरालाका नाति तथा बीपी कोइरालाका भतिज डा. शेखर प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको गहिरो छाप परेको व्यक्तित्व हुन् । उनमा कोइराला परिवारको विरासत हाँक्ने क्षमता देखिएको छ । यद्यपि बीपीका कनिष्ठ सुपुत्र डा. शशांकले समेत सभापतिमा दावी गरेका छन् ।

तर दुई दाजुभाई मध्ये अहिले चाहिं कसले पार्टीको चुनौती सामना गर्न सक्छ भन्ने महत्वपूर्ण सवाल हो । त्यसमा निष्पक्ष ढंगले भन्नुपर्दा डा. शशांक महामन्त्रीको पदमा रहँदासमेत खासै भूमिका निर्वाह गर्न नसक्नेमै दरिएका छन् । यद्यपि उनको निष्ठा र भावनाप्रति कतैपनि शंका गर्ने ठाउँ छैन । उनी सरल स्वभावका छन् । तर यतिबेला कांग्रेसको नेतृत्व गर्ने कम्युष्टिहरुसँग पौंठाजोरी खेल्न सक्ने लडाका चाहिएको छ । आम कार्यकर्ताको भावना बुझेको र संरक्षण गर्ने खुबी भएको नेतृत्व अहिलेको आवश्यकता हो ।

डा. शेखरमा काका गिरिजाप्रसाद कोइरालाको गुण पनि देखिन्छ । कार्यकर्ताको मनोबल उठाउने र संरक्षण गर्ने उनको पनि स्वभाव रहेको छ । देश विदेशमा रहेका आम प्रजातन्त्रवादीको भावनासमेत शेखरप्रति नै ढल्केको पाइन्छ । विपक्षी दलका नेताहरु समेत अब डा. शेखर आएभने मात्र कम्युनिष्टहरुलाई केही चुनौती होला, नत्र देउवा भए त भाई नेकपाकै अवस्था हुन्छ भन्ने बुझाई रहेको छ । सायद यही कारण सत्तापक्षको सहयोग देउवाका लागि हुने वातावरण तयार गरिंदैछ ।

डा. शेखरको अर्काे खुबी भनेको आफू भित्रका सबैलाई मिलाउन सक्ने पनि देखिन्छ । चाहे रामचन्द्र पौडेल हुन् वा भाई डा. शशांक नै किन नहुुन् उनी सबैलाई समेटेर नै जान सक्ने तयारीमा रहेको पाइन्छ । डा. शेखरको अर्काे विशेषता भनेको सिटौलाको साथ र समर्थनसमेत लिन सक्ने हो । सिटौला पनि देउवासँग खुशी भएर लागेका होइनन, आफ्नो व्यक्तिगत स्वार्थ सिद्ध हुने देखेर मात्र हो । साथै, सिटौला डा. शेखरलाई बाहेक संस्थापन इतर पक्षका कसैलाई पनि सभापतिमा सहयोग नगर्ने पक्षमा स्पष्ट छन् ।

महत्वपूर्ण कुरा के पनि हो भने महाधिवेशनमा सभापति कसलाई बनाउने भन्ने सन्दर्भमा सिटौला पनि एउटा शक्ति चाहिं हो । त्यसैले पनि डा. शेखर यो पक्षका सशक्त र बलिया उम्मेदवार बन्न सक्छन् । देउवालाई हराउने हो भने संस्थापन इतर पक्षको साझा उम्मेदवार एउटा मात्र हुनै पर्छ । त्यो उम्मेदवार पौडेललाई बनाइयो भने सिटौलाको सहयोग देउवालाई हुने निश्चित छ । त्यसैले पौडेललाई भावी प्रधानमन्त्रीको रुपमा प्रस्तुत गर्ने गरी डा. शेखरलाई पार्टी सभापतिको एकल उम्मेदवार बनाउने वातावरण तयार गर्न जरुरी छ ।

देउवाका ज्यादति र अप्रजातान्त्रिक शैलीको सधैं विरोध गर्ने डा. शेखर काका गिरिजाप्रसाद जस्तै देशव्यापी दौडाहामा निस्केका छन् । उनले आम कार्यकर्ताको दुख र भावना बुझेका छन् । उनले कसैलाई काखापाखा नगरी नेपाली कांग्रेसका हरेक नेता कार्यकर्तालाई व्यवस्थापन गर्न सक्छन् भन्ने भावना राखेका छन् । त्यसैले पनि अबको महाधिवेशनमा डा. शेखर सबैभन्दा बलिया र भरपर्दा उम्मेदवार हुनसक्ने देखिन्छ ।