बौरेला त कांग्रेस ?
नेपालबहस संवाददाता
भदौ ६, २०७७ शनिबार १८:५६:२८
अधिवक्ता, गणेश केसी
कोरोना भाइरस संक्रमणको ग्राफ बढेसँगै प्रमुख प्रतिपक्षीदल नेपाली कांग्रेसको बहुप्रक्षित १४ औं महाधिवेशेन फेरि समयमै नहोला की भन्ने शंसय खडा भएको छ । गएको असार २२ गते केन्द्रीय कार्यसमितिले आगामी फागुनमै महाधिवेशन गर्ने निर्णय गरेपछि चर्चाको शिखरमा पुगेको महाधिवेशन संक्रमणको फैलावट बढेपछि भने ओझेलमा परेको देखिन्छ । यद्यपि संस्थापन र असन्तुष्ट पक्षले भने समयमै महाधिवेशन हुने विश्वास गरेका छन् ।
नेपालको राजनीतिक इतिहासमा लामो कालखण्डसम्म मियो पार्टीको भूमिका निर्वाह गरेको नेपाली कांग्रेसको हैसियत गत आम निर्वाचन पछि भने खुम्चिएको छ । यतिबेलाको अवस्था भन्नुपर्दा कांग्रेसले पुरानो विरासत गुमाएको छ । उ यतिबेला देशको मीयो पार्टीका रुपमा छैन, यद्यपि मुलकको शासनसत्ता भने नेपाली कांग्रेसले स्थापनाकालमै तय गरेको सिद्धान्त , विचार तथा मार्गचित्र अनुसार नै अघि बढेको छ । पार्टीले उठाएको सिद्धान्त र विचारमा राष्ट्रिय सहमति हुनु , संविधान पनि त्यही अनुसार बन्नु आफैंमा गौरवको विषय हो । तर संविधान बनेपछिको पहिलो निर्वाचनमा करारी हार हुनु सामान्य कुरा होइन । यस्ता घटना विश्वको लोकतान्त्रिक इतिहासमा विरलै पाइन्छन् ।
सिधा अर्थमा भन्नुपर्दा नेपाली कांग्रेसले जस्तो खालको शासन व्यवस्थाका लागि आवज उठाएको हो , त्यसलाई जनताले साथ दिए तर शासनसत्ता संचालन गर्ने मामिलामा जनताले पत्याएनन् । यसको मुख्य कारण हो:–‘नेपाली कांग्रेसका नेतृत्वप्रति जनतामा बढ्दो अविश्वास ।’ जनताले पार्टीलाई पत्याए, आन्दोलनमा साथ पनि दिए, तर नेताहरुलाई पत्याएनन्, चुनावमा भोट दिएनन् । गुदी कुरा यही हो । पार्टी ठीक, सिद्धान्त असल तर नेता खराब भन्ने आम जनताको ठम्याई रह्यो ।
त्यसैले आम नागरिकको चाहना भनेको पाको र विश्वासिलो कांग्रेसले नेतृत्व परिवर्तन गरोस् भन्ने देखिन्छ । नेतृत्व परिवर्तन गर्ने भनेको महाधिबशेनले हो । काबु बाहिरको परिस्थिति उत्पन्न भएन भने आगामी फागुन ७ देखि १० गते भित्र नेपाली कांग्रेसको १४ औं महाधिबशेन हुन्छ ।
महाधिवेशनले ‘साविकको नेतृत्वलाई नै निरन्तरता दियो भने काँग्रेसको हैसियत अझै दारुण हुने बुझाई युवा पंक्तिमा रहेको छ । पुरानै अनुहारको निरन्तरतामा जनताले काँग्रेसलाई फेरि पनि भोट दिनेवाला छैन । नेतृत्व परिवर्तन अपरिहार्य रहेको भन्दै युवा नेताहरुले संयुक्त विज्ञाप्ति निकालेका छन् । युवाहरुको छुट्टै प्यानल बन्ने उद्घोष उनीहरुले गरेका छन् । उनीहरुको भनाई छ –‘ कुल जनसंख्यामा ६० प्रतिशत भन्दा बढी युवाहरु छन् , त्यसैले नेपाली कांग्रेसको नेतृत्व पनि युवाहरुले नै गर्नुपर्छ । ’ तर उनीहरुको यो उद्घोषले खासै तरंग ल्याउन सकेको भने देखिन्न । पाका उमेरका नेताहरुले पद ओगटेर राखेका कारण मात्रै नेपाली कांग्रेसलाई जनताले भोट नदिएका हुन् त ? भन्ने प्रश्न पनि त्यति नै पेचिलो छ । नेपाली कांग्रेसले अघि सार्नुपर्ने धेरै एजेण्डामध्येको एउटा एजेण्डा मात्रै हो उमेर । धेरै एजेण्डा थाँति छन् । काँग्रेसले स्थापनाकालदेखि नै उठाउँदै आएको मूल अजेण्डा नै अहिले ओझेलमा परेको छ । जसको बुँदागत समीक्षा गरिनु सान्दर्भिक हुन्छ ।
राष्ट्रियता : नेपाल राष्ट्रियताको मामलामा सधैं अब्बल छ । इतिहासमा कसैको गुलाम नभई स्वाधिन राष्ट्रको हैसियत बनाएको विश्वका बिरलै मुलुकमा नेपाल दर्ज भएको छ । यो शक्तिलाई काँग्रेसले भजाउन सक्नुपर्छ । हाम्रो राष्ट्रियताको बल अहिले सैन्य शक्ति होइन । चीन र भारत जस्तो विशाल र बलिया छिमेकीले घेरिएको देशको राष्ट्रियता सैनिक बलबाट मात्रै मजवुत बनाउन सकिन्न भन्ने मान्यता नेपाली कांग्रेसको हो भन्ने जनबुझाई रहँदै आएको छ । राष्ट्रियता बलियो बनाउनका लागि विधि निर्माण र कार्यान्वयन प्रक्रियामा सवै वर्ग , समुदाय र भौगोलिक क्षेत्रका जनताको प्रतिनिधित्व हुने गरी शासनसत्ता संचालन गर्नु पर्छ भन्ने मान्यता हो । बीपी कोइरालाले २०१५ सालमा गठन गरेको मन्त्रिपरिषदमा प्रतिनिधित्व भएका नामहरु यसका उदाहरण हुन् । जहाँ डडेलधुराकी द्वारिकादेवी ठकुरानी थिइन् , मुस्ताङका योगेन्द्रमान शेरचन थिए , दाङका परशुनारायण चौधरी थिए , काठमाडौंका गणेशमान सिंह थिए , जनकपुरका रामनारायण मिश्र थिए , पाँचथरका प्रेमराज आङदेम्वे थिए , खोटाङका दिवान सिंह राई थिए । अर्थात सिंगो नेपालको प्रतिनिधित्व थियो । तर २०४८ सालयता नेपाली कांग्रेसले सरकार निर्माण गर्दा मन्त्रिपरिषदमा सिंगो नेपालको प्रतिनिधित्व भयो त ?
प्रजातन्त्र : राजतन्त्र खारेजीसँगै प्रजातन्त्रलाई लोकतन्त्र भन्न थालिएको छ । शाव्दिक अर्थ करिव करिव उही भए पनि लोकतन्त्रको अर्थ अली फराकिलो हुन्छ । लोकतन्त्रको प्रयोग विश्वका विभिन्न मुलुकहरुले विभिन्न रुपमा गर्दै आएका छन् । तर नेपाली कांग्रेसले बहुलवादमा आधारित संसदीय व्यवस्थालाई समुन्नत लोकतान्त्रिक प्रणाली मानेको छ । बहुलबादको अर्थ हो सबै विचारको कदर । बहुलबादको मर्म भनेको सामुहिक नेतृत्व तथा सामुहिक निर्णय हो । तत्कालिन राजा महेन्द्र र नेपाली काँग्रेस पार्टीबीचको विवाद पनि यही हो ।
नेपाली कांग्रेसले दल प्रधानको विषयमा अडान लियो , राजा महेन्द्रले व्याक्ति प्रधानको विषयमा अडान लिए । यही अडानका कारण वीपी र महेन्द्रबीच टकराव भएको थियो । व्याक्ति प्रधान रहने निर्दलीय व्यवस्थाको खिलापमा नेपाली कांग्रेस ३० वर्षसम्म नथाकी लडिरह्यो । आखिर जित नेपाली कांग्रेसकै भयो । तर २०४६ साललगत्तै नेपाली कांग्रेसका नेताहरुमा व्याक्तिबादी चिन्तन हाबी भयो । जसरी राजा महेन्द्रले एक्लै मुलुक चलाउने धृष्टता गरेका थिए त्यसैगरी नेपाली कांग्रेसका नेताहरुमा पनि एक्लै पार्टी र सरकार चलाउने धृष्टता पालायो । असहमत पक्षलाई समाप्त पार्ने अभियानमा नेतृत्व लाग्यो । बहुलबादको सिद्धान्तलाई धोती लगाइयो । अहिलेसम्म नेपाली कांग्रेसभित्र देखिएको द्वन्द्व भनेकै पार्टी सभापतिमा पलाएको अधिनायकवादी चरित्र हो । कृष्णप्रसाद भट्टराई र सुशील कोइरालाबाहेक पार्टी सभापतिहरुको प्रयत्न बहुलवादको खिलापमा र अधिनायकको प्रयत्नमा केन्द्रित रहेको अनुभूति जनताले गरे । आफ्नै पार्टी भित्र अधिनायकवाद लादिरहेका नेताहरुले बहुलवादको संस्थागत विकास गर्लान् त ? भन्ने शंका जनताले गरेका छन् ।
समाजवादः समाजवादको परिभाषालाई वीपी कोइरालाले सटिक उदाहरणका साथ प्रस्तुत गरेका छन् । पहिलो , राष्ट्रिय योजना आयोगको कार्यालयमा राजाको तस्वीरसँगै हलो जोतिरहेको किसानको तस्वीर पनि झुण्याउने , हामीले बनाएको योजनाले हलोजोतिरहेको किसानलाई के के राहत दिन्छ ? भन्ने कुरा दिमागमा राखिरहने । दोस्रो, हरेक नेपालीको घरमा कम्तिमा एउटा दुहुनो गाई होस् , एकहल गोरु होउन् , बिरामी परेको बेला उपचार गर्नसक्ने र छोराछोरी पढाउने हैसियत होस् ।’ आज भन्दा ६५ वर्ष अघि वीपी कोइरालाले दिएको मार्गदर्शन हो यो । जनताको आधारभूत आवश्यकता पूर्तिको सुनिश्चितता राज्यले नै गरिदिनु नै नेपाली कांग्रेसले अवलम्वन गरेको समाजवादको परिभाषा हो भन्ने जनबुझाई छ । अहिलेको संविधानमा पनि समाजवादलाई राज्यको लक्षका रुपमै उल्लेख गरिएको छ । तर समाजवादको लक्ष्य
कार्यान्वयनमा कांग्रेस कतिको इमान्दार देखियो त भन्ने प्रश्न नागरिक तहबाट गरिन थालेको छ । २०४८ सालमा गठन भएको नेपाली कांग्रेसको बहुमतको सरकार तीन वर्ष मात्रै टिक्यो । तीन वर्षको यो अवधिमा पुँजीवाद र शहरी बिकासलाई बढवा दिने बाहेक ग्रामीण जनताको जीवनस्तर परिवर्तनका लागि खासै काम गर्न सकेन । बरु नेपाली कांग्रेसको असफलता पछि २०५१ सालको मध्यावधि निर्वाचनमार्फत सत्तामा आएको तत्कालिन एमालेको अल्पमतको सरकारले , सामाजिक सुरक्षा भत्ता र आफ्नो गाउँ आँफै बनाउँ भन्ने अवधारणा ल्यायो । समाजवादको लक्ष्य प्राप्तीका लागि काँग्रेस फेरि पनि चुक्यो ।
अहिले त समाजवादको सिद्धान्तमा पनि कांग्रेस भित्र फरक मत देखिन थालिसकेको छ । समाजवाद भनेको कम्युनिष्टहरुको मार्गदर्शन हो भन्ने बुझाइ नेपाली कांग्रेसमा हावी भएको अनुभूति हुन थालेको छ ।
यसैगरी संघीयता र धर्मनिरपेक्षताका सन्दर्भमा पनि नेपाली कांग्रेसप्रति जनता ढुक्क हुन नसकेकको अवस्था यथार्थ हो । नारामा मात्र देखिने तर व्याबहारमा नहुने प्रवृत्ति कम्युनिष्टको हो । तर काँग्रेसमा पनि त्यही रोगले घर गरेकोछ । संघीयता र धर्मनिरपेक्षताका सन्दर्भमा नेपाली कांग्रेसमा बिवाद छ । तर यी बिवाद निरुपणका लागि व्यवस्थित उपाय अवम्वन गर्न पार्टीका नेताहरु चुकेका छन् । महाधिबशेन तथा आधिकारिक मञ्चमा यी विवादलाई कसैले एजेण्डा बनाएको देखिन्न । तर सार्वजनिक खपतका लागि भने नेताहरुले यस्ता विवादलाई आफ्नो अनुकल छताछुल्ल पार्ने गरेका छन् ।
२०४६ सालको परिर्वतनपछि नेपाली कांग्रेसका ६ वटा महाधिबशेन सम्पन्न भइसकेकाछन् । तर कुनै पनि महाधिबशेनमा बैचारिक पक्षलाई एजेण्डाका रुपमा अघि बढाइएको छैन । विचारप्रधान नभएर व्याक्तिप्रधान पार्टीका रुपमा नेपाली कांग्रेस अघि बढेकोछ । अर्थात, पार्टी सभापतिको दिमागमा जे कुरा खेल्यो , त्यही नै कांग्रेस पार्टीको विचार र सिद्धान्त हुन पुगेको छ । आसन्न १४ औं महाधिबशेनका क्रममा उमेदवारी घोषणा गर्ने लहर सुरु भएको छ । सभापति तथा अन्यपदमा उमेदवार घोषणा गरेका मध्ये केही अपवादबाहेक सबैजसोले लामो समयसम्म सत्ताको स्वाद चाखिसकेका छन् । प्रधानमन्त्री हुँदा वा मन्त्री हुँदा पार्टीले अंगिकार गरेको सिद्धान्तलाई बलियो बनाउन सिन्कोसमेत नभाँचेका नेताहरु नै अहिले सभापति तथा अन्यपदका आकांक्षीका रुपमा अघि सरेका छन् । पार्टी भित्रको चुनाव जित्ने यिनीहरुले नै हो । तर फेरिपनि जनताले नरुचाएका नेताहरुको कव्जामा नेपाली कांग्रेस गयो भने ,राजनीतिक मियोको रुपमा स्थापित भएको विगतको साख फर्केला त ? यो प्रश्नमा कांग्रेसका महाधिबशेन प्रतिनिधिहरु गम्भीर होलान् त ?
नेपालबहस संवाददाता
नेपालबहस डटकमको अंग्रेजी संस्करणका साथै अनलाइन टिभी पनि सञ्चालित छ । फेसबुक र ट्वीटरमार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ । नेपालबहसमा प्रकाशित कुनै सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई [email protected] मा पठाउनु होला । धन्यवाद ।
लेखकबाट थपओली नेतृत्वमा एक मात्रै उपप्रधानमन्त्री हुने कुराले विष्णु पौडेल तनावमा
असार २०, २०८१ बिहिबार
सुरक्षा सल्लाहकारको नाममा हुने गतिविधि शंकास्पद, नगरकोटको कार्यक्रम अन्योलमा
असार २०, २०८१ बिहिबार
प्रचण्ड सरकारलाई एक महिनाः काम चलाउन कि कमाउन ?
असार १८, २०८१ मंगलबार
एकीकृत समाजवादीले घोषणा गरेका ९३ जना केन्द्रीय सदस्यभित्र अटाएनन् प्रेम आले
नेपालबहस संवाददाता
असार २१, २०८१ शुक्रबार
भान्छा कोठामा पसेको बिषालु गोमन सर्प
नेपालबहस संवाददाता
असार २१, २०८१ शुक्रबार
ओली नेतृत्वमा एक मात्रै उपप्रधानमन्त्री हुने कुराले विष्णु पौडेल तनावमा
नेपालबहस संवाददाता
असार २०, २०८१ बिहिबार
पोर्चुगललाई हराउँदै फ्रान्स युरोकपको सेमिफाइनलमा
असार २२, २०८१ शनिबार
देशभर बाढीपहिरोले ठाउँठाउँमा सडक अवरुद्ध
असार २२, २०८१ शनिबार
गण्डकी, लुम्बिनी, कर्णाली र सुदुरपश्चिम प्रदेशमा आज अति भारी वर्षा हुने
असार २३, २०८१ आइतबार
सेती नदीमा बाढीः ६० घरपरिवार सुरक्षित स्थानमा
असार २३, २०८१ आइतबार
इङल्याण्ड युरोकपको सेमिफाइनलमा
असार २३, २०८१ आइतबार
देशभर बाढी, पहिरो र डुबानमा परी ८ जनाको मृत्यु, ६ बेपत्ता
असार २२, २०८१ शनिबार
पुराणेषु नेपालविषयकंः रचनागर्भ नियाल्दै नेपालका पुण्यक्षेत्रको भ्रमण गर्दा
असार २२, २०८१ शनिबार
काठमाडौं डुबानबारे बालेनको प्रश्न : केपी ओलीज्यू भोटको राजनीति सँधै गरिरहने हो ?
असार २२, २०८१ शनिबार