सिद्धान्त कांग्रेसको सत्ता नेकपाको किन ?

९ भदौ, काठमाडौं । नेपाली राजनीतिक इतिहासको हरेक कालखण्डमा नेपाली कांग्रेसले नेतृत्वदायी भूमिका खेल्दै आएको छ । चाहे राणा शासनविरुद्ध होस् वा शाही शासनको विरोधमा नै किन नहोस् । नेपाली जनतालाई लोकतान्त्रिक अधिकारबाट सुसज्जित तुल्याउन कांग्रेस नेतृत्वले निर्वाह गरेको भूमिका सधैं स्तुत्य र आदरणीय मानिन्छ । उसैले लिएको सिद्धान्त बमोजिमको शासकीय प्रणाली स्थापित छ । नेपाली जनताको संविधान बनाउने चाहनालाई मूर्तता दिने कामसमेत कांग्रेस नेतृत्वले नै गरेको हो । तर त्यही पार्टीलाई नयाँ नेपाल बनाउने दायित्व चाहिं जनताले किन दिएनन् ? अथवा शासन चलाउने कामका लागि कांग्रेस किन पत्यारिलो भएन ? यक्ष प्रश्न हो ।

००७ सालपछि स्थापना भएको प्रजातन्त्र नेपाली जनताको हक अधिकार स्थापना गर्ने कोशेढुंगा थियो । राणाशासन विरुद्ध आन्दोलनमा होमिएका नेताहरुले यस अवधिमा धेरै काम गर्न भ्याए । खासगरी ०१५ सालमा भएको आम निर्वाचनबाट सत्तामा आएका पहिलो जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री बीपी कोइरालाले आर्थिक उन्नतिका लागि क्रान्तिकारी काम गरे । भूमिसुधारका क्षेत्रमा भएका काम जनताका लागि चीर स्मरणीय रहे । क्रान्तिकारी भूमिसुधारलगायत आर्थिक प्रगतिका क्षेत्रमा बीपी कोइराला सरकार अग्रणी देखियो । जसले जनतामाझ बीपीको शाख उँचो हुन थाल्यो । त्यसबाट विचलित हुन पुगेका राजा महेन्द्रले सैनिक कु गरेर एकदलीय पञ्चायती व्यवस्था स्थापना गरे ।

बीपीलाई बन्दी बनाएर महेन्द्रले शासन त गरे । तर प्रजातन्त्रको हत्या भयो । जनताले आर्थिक प्रगतिको अनुभूति गरेपनि राजनीतिक अधिकार भने उपभोग गर्न पाएनन् । पञ्चायतसँग लड्दा लड्दै बीपीको ०३९ साउनमा देहवसान भयो । तर बीपीको आदर्श र निष्ठालाई कांग्रेस नेतृत्वले अनवरत जारी राख्यो । गणेशमान सिंह, कृष्णप्रसाद भट्टराई, गिरिजाप्रसाद कोइराला, महेन्द्रनारायण निधिलगायत नेताहरुले बीपीको सपना साकार पार्ने अभियानलाई निरन्तरता दिए । त्यसैको बलमा ०४६ मा प्रजातन्त्रको पुर्नस्थापना भयो । नेपाली जनताले फेरि प्रजातान्त्रिक हक अधिकारको उपभोग गर्न पाए । वहुलवादी समाजको स्थापना भयो । राजनीतिक लडाईका लागि कांग्रेसले गरेको संघर्ष फलदायी सावित भयो ।

नेपाली जनताले कांग्रेसको योगदानलाई फेरि पनि सम्मान गरे । ०४८ सालमा सम्पन्न संसदीय निर्वाचनमा कांग्रेसलाई सुविधाजनक बहुमत दिएर नेपाली जनताले गुन तिरे । तर सत्ताको लडाईंमा नेताहरु अल्झन थालेपछि त्यो बहुमत धराशायी भयो । गिरिजाप्रसाद कोइराला नेतृत्वको सरकार वहुमत प्राप्त भएपनि अस्थिर भयो । कोइरालाले केही काम नगरेका होइनन् । उनैले शुरु गरेको आर्थिक उदारीकरण र लगानीमैत्री नीतिले धेरै पूँजी देश भित्रियो । विदेशी लगानीमा ठूल्ठूला आयोजना बन्ने अवस्था आयो । तर आफैं भित्रको झगडा व्यवस्थापन गर्न नसक्दा बहुमत प्राप्त सरकार तीन वर्षपनि टिकेन । त्यसपछि भएको मध्यावधि निर्वाचनमा जनताले कांग्रेसलाई नराम्रो चड्कन हाने । हिजो गरेको योगदानको लागि बहुमत दिने जनताले त्यसको सम्मान गर्न नसकेको र जनताप्रति बैमानी गरेको भन्दै सवक सिकाउन तत्कालिन एमालेलाई अल्पमतको सरकार बनाउने अवस्था बनाइदिए ।

तर एमालेको नौ महिने शासनकालमा सर्वसत्तावाद हावी हुन थाल्यो । अनि फेरि कांग्रेसकै नेतृत्वमा परिवर्तनको विगुल फुक्ने काम भयो । एमालेको अल्पमत सरकारले प्रतिनिधिसभा विघटनको सिफारिश ग¥यो । तर नेपाली कांग्रेसले त्यसविरुद्ध सर्वाच्च अदालतमा रिट निवेदन दियो । सर्वाच्चले पनि अल्पमतको सरकारले संसद विघटन र मध्यावधिको सिफारिश गर्न नमिल्ने निर्णय गरेपछि फेरि कांग्रेसकै हातमा सत्ता आयो । त्यसपछि फेरि कांग्रेसका तर्फबाट प्रधानमन्त्री बनेका शेरबहादुर देउवाले सत्ता टिकाउनका लागि संसदीय प्रणालीकै हुर्मत लिने गरी शूरा सुन्दरी र पजेरो संस्कृतिको प्रादुर्भाव गरिदिए । यसबाट नेपाली जनतामा कांग्रेसप्रति फेरि पनि दूराभाव जागृत भयो ।

त्यसपछि एमालेले देउवालाई समेत माथ गर्ने गरी सांसद खरिदबिक्रीमा ध्यान केन्द्रित ग¥यो । कांग्रेसको सत्ता फ्याँक्न एमालेले हिजोका प्रतिगमनकारी भनिएका राप्रपा नेता लोकेन्द्रबहादुर चन्दलाई प्रधानमन्त्रीको पगरी किस्तीमा राखेर भेटी चढायो । जसले गर्दा सांसद खरिदबिक्रीको क्रम संस्थागत भयो । कमल थापाहरु यही कार्यकालमा चर्चित भए । योक्रम बढ्दै जान थालेपछि आजित भएका जनताले ०५६ सालमा भएको आम निर्वाचनमा फेरि एकपटक कांग्रेसलाई पत्याइदियो । सन्त नेता कृष्णप्रसाद भट्टराई नेतृत्वमा सरकार बन्यो । तर पार्टी भित्रकै खिचातानीले गर्दा भट्टराईले राजीनामा गरे ।

यसै अवधिमा माओवादी जनयुद्धका नाममा भएका हत्या आतंकबाट देश आक्रान्त थियो । ठीक यही बेला राजा वीरेन्द्रको वंश नाश भयो । त्यसपछि देउवा फेरि सत्तामा आए । तर देउवाको अल्पवुद्धि र मूर्खताले राजा ज्ञानेन्द्रले खेल्ने मौका पाए ।संसद भंग गरी मध्यावधिको लागि राजाकै उक्साहटमा देउवाले सिफारिश गरे । तर समयमा चुनाव गराउन नसकेको आरोपमा ज्ञानेन्द्रले नै अक्षम प्रधानमन्त्रीको पगरी गुथाएर देउवालाई मिल्काइदिए । त्यसपछि शुरु भएको आन्दोलनमा माओवादी सामेल भयो । अनि ज्ञानेन्द्रविरुद्धको आन्दोलनमा पनि नेपाली कांग्रेसले नै नेतृत्व ग¥यो । आन्दोलन सफल भएपछि ०६५ मा सम्पन्न चुनावमा नेपाली जनताले विद्रोही माओवादीलाई सत्तामा पु¥याए । कांग्रेसले गल्ती गरेवापत प्रतिपक्षको भूमिकामा जनताले नै राखिदिए । माओवादीको अपरिपक्वता र गलत शैलीले प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारपनि नौ महिना मै ढल्यो । त्यसपछि फेरि जनताले कांग्रेसलाई नै पत्याए ।

तत्कालिन कांग्रेस सभापति सुशील कोइराला नेतृत्वको सरकारले ०७२ असोज ३ गते संविधानसभामार्फत संविधान जारी ग¥यो । यो बिन्दूसम्म आइपुग्दा नेपाली जनताले कांग्रेसकै नेतृत्वमा बढी विश्वास गरेको देखियो । त्यसपछि पनि कांग्रेसलाई जनताले शक्ति सन्तुलनका हिसाबले मिलाएरै संसदमा पठाएको हो । कांग्रेसका तर्फबाट अर्काे अवसर पाएका देउवाले गएको चुनाव अगाडि देखाएको व्यवहार र शैलीप्रति जनताले आक्रोश पोखे । चुनावमा देउवा नेतृत्वलाई धूलिसात बनाइदिए । तर देउवाले त्यसको अर्थ बुझेनन् वा बुझ्ने चेष्टा गरेनन् । त्यसैको प्रतिफल हो – राजनीतिक प्रणाली कांग्रेसको तर सत्ता कम्युनिष्टको । सत्ता चलाउने काम देउवाबाट हुँदैन भन्ने सन्देश नेपाली जनताको रह्यो । तर देउवाप्रतिको अविश्वास र विकर्षणको बलमा स्थापित भएको बाम गठबन्धनबाट प्रधानमन्त्री बनेका केपी ओलीको कार्यशैली त अझै कठोर र निर्मम देखिएको छ ।

राजनीतिक मुद्धाका लागि पत्याइएको कांग्रेस आर्थिक प्रगतिका लागि भने अस्वीकार्य हुनु लज्जाको विषय हो । बिडम्बना कांग्रेस नेतृत्वमा अझै चेत फिरेको छैन । अब नेकपाविरुद्ध व्यापक आन्दोलन जरुरी देखिन्छ । सत्तामा पुगेको कम्युनिष्टलाई बाहिर निकाल्न सहज हुने छैन । त्यसका लागि ठूलो वैचारिक बहसको आवश्यकता पर्न सक्छ । भोलि ओली, प्रचण्ड, माधव नेपाल वा भीम रावलसँग वैचारिक युद्ध गर्न देउवा सक्षम होलान् वा विजय गच्छदार, सुनिल थापा या आरजु देउवा ? कसले नेकपाका ती हस्तीसँग पौंठाजोरी खेल्न सक्ला ? यो प्रश्नको जवाफ आम कार्यकर्तालाई दिनु जरुरी छ । यो प्रश्न गर्ने ल्याकत कांग्रेसजनमै अन्तर्निहित छ । त्यसका लागि उपयुक्त मञ्च आउने महाधिवेशन हुनसक्छ । यही सन्दर्भको सेरोफेरोमा महाधिवेशनले बहस ग¥यो भने मात्रै कांग्रेसलाई जनताले फेरि पत्याउने आधारशीला निर्माण हुन सक्ला ।

देउवा प्रवृत्तिको कुरा गर्ने हो भने उनको सत्ता मात्रै अभिष्ट हो । अर्काे निर्वाचनमा कांग्रेसले जित्ने कुनै आधार देउवासँग छैन । देउवा पक्षका कतिपय नेता भन्छन्– अब नेकपा फुटिहाल्छ, अनि त कांग्रेस नै सत्तामा आउने त हो नि । साँढेको झर्ला र खाउँला भनेर ढुक्ने यो शैली र प्रवृत्तिले कांग्रेस कहाँ पुग्ला ? बीपीसँगै आन्दोलन गर्ने नेताहरु अब भौतिक रुपमा छैनन् । तर उनको आदर्श मान्नेहरु चाहिं अब देखावटी मात्र भए । देउवा अब कांग्रेसमा आउटडेटेड भइसके ।०६३ सालपछिको आँकडा केलाउने हो भने युवा जमातको आकर्षण कांग्रेसप्रति देखिंदैन । कारण देउवा प्रवृत्तिप्रतिको उपेक्षा र घृणाभाव नै हो । किनभने देउवाले पटक पटक अवसर पाउँदा पनि देशमा सुशासनको प्रत्याभूति गर्न गराउन सकेनन् । त्यसैको परिणाम हो युवा जमातको अनाकर्षण ।

बामपन्थीबाट आजित भएका नेपाली जनताको चाहनालाई मूर्तता दिने हो भने युवा वय नेतृत्वको कांग्रेस अबको आवश्यकता हो । ओली सरकारले मच्चाएको लुटतन्त्रको धज्जी उडाउन सक्ने नेतृत्व कांग्रेसलाई चाहिएको छ । चाहे ओम्नी प्रकरण होस् वा वाइडबडी या ७० करोड होस् वा यति होल्डिङ यी सबै काण्डलाई चर्काउन सक्ने क्षमतावान युवा नेतृत्वको कांग्रेसले मात्रै विकल्प दिन सक्छ । सिद्धान्त कांग्रेसको लागू हुने देशमा शासन पनि कांग्रेसकै हुन नसक्नुका पछाडि यिनै कारण रहेका छन् । त्यसैले आउने महाधिवेशनले यसको निरुपण गरोस्, यही हो आम नेपालीको चाहना ।