कांग्रेसप्रति किन घट्यो आकर्षण ?

१८ असोज, काठमाडौं । लोकतन्त्र नेपाली कांग्रेसको आदर्श हो । पार्टी स्थापना गर्दा नै देशमा लोकतन्त्रको बहाली गर्ने एकमात्र उद्देश्य राखिएको थियो । समान लक्ष्य र उद्देश्य बोकेका दुई राजनीतिक पार्टी मिलेर ००६ सालमा नेपाली कांग्रेस स्थापना गर्दा राणाशासनको अन्त्य गरी देशमा लोकतन्त्रको बहाली गर्ने प्रण नेताहरुले गरेका थिए ।

आज ती नेताहरु भौतिक रुपमा कोही छैनन् । तर तिनैको बलिदानीपूर्ण संघर्षको बलमा स्थापना भएको नेपाली कांग्रेस भने अस्तित्वमा छँदैछ । देशमा भएका तीन तीन वटा क्रान्तिको नेतृत्व गरेको नेपाली कांग्रेस आज मुसा जस्तो आकारमा छ । नेताहरुमा लोकतन्त्र र लोकतान्त्रिक संस्कार बिल्कुलै छैन । जसरी भएपनि पावर चाहिएको छ । जनताले बहुमत दिएका बेला सरकार चलाएर, विपक्षमा राख्दासमेत भागबण्डा खोजेर सत्ताको उन्माद चाहिं छुटेको छैन् ।

अहिले त्यही अवस्थाको जिउँदो जाग्दो तस्बिर हामी पाउँछौं, समकालीन राजनीतिमा नेपाली कांग्रेसलाई । जनताले कांग्रेसलाई कमजोर नै भएपनि प्रतिपक्षको भूमिकामा राखेको छ, तर व्यवहारमा नेताहरु सत्ताको हिस्सेदार बनेका छन् । त्यो हिस्सेदारी खोज्ने कामको नेतृत्व पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवा स्वयं गर्दैछन् । दुईतिहाई निकट मत पाएको नेकपा सरकारसँग कांग्रेस सभापति देउवा भने सत्ताको भागबण्डा खोजेर कांग्रेसको आदर्श र मर्म नै क्षतविक्षत बनाइरहेका छन् । देउवाको यो कदमको प्रतिकार गर्ने साहस कुनै नेतामा छैन् । बरु केही पाइन्छ कि भन्ने लालचले चाहिं काम गरेको पाइन्छ ।

त्यसैले पार्टी कब्जा गर्ने नीति नेतृत्वपंक्तिमा हावी भएको छ । देउवा त जसरी भएपनि सत्तामा पुग्नै पर्ने भन्दै साम,दाम वा दण्ड भेद नीति अख्तियार गर्दैछन् । किनभने उनलाई कुनै पण्डाले भनिदिएको छ– तपाईं त यो देशको प्रधानमन्त्री सातपटक हुने राजयोग परेको नेता । अहिलेसम्मको गणनाले केवल चारपटक मात्रै प्रधानमन्त्री भएका देउवा बाँकी तीन अवधि प्रधानमन्त्री बन्ने ख्वाबमा मस्त छन् । बुढो वय भएको उनलाई हेक्का छैन ।

अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प भन्दा मात्र दुई वर्ष बृद्ध देउवामा बाँकी तीन अवधि प्रधानमन्त्री बन्ने लहड चलेको छ । त्यसैले उनी जसरी भएपनि पार्टी सभापति हुनै पर्ने एकमात्र लक्ष्य र उद्देश्यका साथ मैदानमा उत्रँदै छन् । तर देश कुन दिशामा पुग्यो त्यसको उनले न त हेक्का नै राखेका छन् ,न बुझ्ने चेष्टा नै गरेका छन् । उनका वरिपरी नांगो बादशाहलाई वाहवाह गर्ने प्रवृत्तिले घेरेर राखेको छ ।

देउवाको एउटै कार्यकाल कांग्रेसका लागि अभिशाप बनेका बेला फेरि उनकै निरन्तरताको लागि धूप हाल्नेहरुले के देलान् लोकतन्त्रलाई ? जनतासँग कुनै सम्बन्ध नै नभएकाहरु गणेश प्रवृत्तिमा रमाउनु स्वभाविक हो । प्रकाशशरण महत जस्ता जनमत शून्य भएका धूपौरेले कांग्रेसलाई नयाँ उर्जा देलान् भन्ने आशा न त कार्यकर्ताले गरेका छन्, न आम जनतामा नै त्यस्तो विश्वास पलाएको छ । त्यसैले अब गणेश प्रवृत्तिलाई निस्तेज पार्न एकपटक कांग्रसमा नयाँ सोच र अवधारणाले स्थान पाउनै पर्छ ।

अर्कातिर, कांग्रेसलाई नयाँ शीराबाट लैजाने हो भने देउवा मात्र समस्या होइन, देउवा प्रवृत्ति चाहिं समस्या हो । नेतृत्वमा पुगेपछि अरुलाई पटक्कै नगन्ने र एकलौटी गर्न खोज्ने सोच नै सबैभन्दा घातक हो । त्यसका लागि सही बाटो देखाउने काम युवा पुस्ताले गर्न सक्नुपर्छ । तर “आश गरेकै केटो जेठाजु परो” भने जस्तो अवस्था छ युवा पुस्ताको ।

केही गर्लान् भनेका युवा नै तिनै बयोबृद्ध नेताको ज्यूहजुरीमा डुबेका छन् । बूढा नेताको कमिजको फेर समाएर आफूलाई सुरक्षित गर्न लालयित छन् । यस्तो स्थितिमा पार्टीमा आमूल परिवर्तन कसरी सम्भव होला ? काेही देउवाको खास्टो ओढ्ने छन्, त कोही वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेलको टोपी लगाउनमै रमाएका छन् । हुँदाहुँदै पछिल्लो कालखण्डमा त कृष्णप्रसाद सिटौलाले समेत पसल थापेका छन् । उनको पसल पनि थोरबहुत चलेकै छ ।

साँच्चै भन्ने हो भने यतिबेला नेपाली कांग्रेस नयाँ स्वरुपमा आउने बेला हो । कम्युनिष्ट शासनबाट वाक्क दिक्क भएका आम जनतालाई आशा र विश्वासको किरण देखाउनुपर्ने हो कांग्रेसले । लोकतन्त्र नै धरापमा रहेका बेला कांग्रेस मैदानमा ओर्लनुपर्नेमा उल्टो कम्युनिष्टको जुठो खाएर भएपनि सत्ताको भागबण्डा खोज्ने कांग्रेसप्रति जनताको कुनै आकर्षण छैन । कांग्रेसप्रति स्नेहजन्य चिन्ता गर्नेको जमात खस्कँदो छ ।

संसारबाट कम्युनिष्ट बढारिएको अवस्था हो अहिले । रुस, पूर्वी युरोपमा कम्युनिष्टको कुनैबेला कस्तो दबदबा थियो । तर अहिले यी मुलुक कम्युनिष्ट नामबाटै त्रसित छन् । भियतनाम र चीनसमेत नयाँ ढंगले चल्ने अवस्थामा पुगेका छन् । तर नेपालमा भने दुई तिहाईको कम्युनिष्ट शासन छ । त्यो कसरी सम्भव भयो होला ? धेरैलाई विचित्र लाग्छ, त्योपनि यति लामो राजनीतिक इतिहास भएको कांग्रेसलाई सोत्तर बनाएर । त्यसको कारण दुईवटा कम्यनिष्ट पार्टीको गठबन्धन भनेर मात्रै छुट पाउने स्थिति होइन ।

देउवाले कांग्रेस हारको अपजश नलिन यस्तो तर्क गरेका थिए । कांग्रेसको ओरालो यात्रा देउवाले माओवादीसँग गरेको सहकार्यबाट प्रारम्भ भएको हो । स्थानीय निर्वाचनमा माओवादीसँग देउवाले गरेको सहयात्रा नै कांग्रेसलाई अभिशाप बनेको थियो । माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डकी छोरीलाई जिताउन देउवाले कांग्रेस कार्यकर्तालाई हँसिया हतौडामा भोट हाल्न बाध्य बनाउनु नै ऐतिहासिक भूल थियो । त्यही बिन्दूबाट कांग्रेस उल्टो दिशातिर लाग्यो ।

देउवाले सत्तास्वार्थका लागि यस्तो निर्णय गरे, जो कार्यकर्ताका लागि रुचीकर थिएन । देउवाको कुर्सी बचाउन सिद्धान्तकै तिलाञ्जली दिने काम भयो । देउवाको यो निर्णयले निभ्न लागेको प्रचण्डरुपी दियो फेरि जाज्वल्यमान भयो । त्यही बलमा पछि प्रचण्डले देउवालाई लात्ती हानेर केपी ओलीसँग गठबन्धन गरे । जबसम्म यो यथार्थ स्वीकार्न कांग्रेस तयार हुँदैन ,तबसम्म सुधारको गुञ्जायस पनि छैन । तर देउवा मात्रै होइन समग्र कांग्रेसले यसमा समीक्षा गर्न आवश्यक ठानेको छैन ।

दोस्रो संविधानसभा निर्वाचनले असान्दर्भिक बनाइदिएको तत्कालिन नेकपा केन्द्रलाई देउवाले यति माथि उकालिदिए की प्रचण्डले ओलीसँग गठबन्धन गर्न बार्गेनिङ गर्न भ्याए । देउवा नेतृत्वको कांग्रेसको अदूरदृष्टि र बहुलठ्ठीपनले गर्दा आज कांग्रेस संघ, प्रदेश र स्थानीय तहमा दयनीय अवस्थामा पुगेको छ । साथै, प्रचण्डलाई बलियो बनाइदिएर कम्युनिष्ट एकीकरणको बाटो खोल्ने काम पनि देउवाले गरे । परिणामतः यतिबेला त्यसैको गुनवापत कम्युनिष्टसँग सत्तामा भाग मागेर गुजारा चलाउने स्थितिमा पुगेको छ । देउवाको यो प्रवृत्तिलाई कसैले चुनौती दिंदैनन् ।

देश नयाँ युगमा पुगेको छ । आजको जमाना एक्काइसौं शताब्दीको हो । तर देउवालगायत नयाँ पुस्तासमेत युग सुहाउँदो परिवेशमा अवतरण हुन सकेका छैनन् । संसार डिजिटलाइज्ड युगमा छ । नेपाली युवापनि त्यसैको वरिपरी झुम्मिएका छन् । तर नेपाली कांग्रेसले त्यसलाई स्थापित गर्न सकेको छैन । सन् १९८० दसकमा तयार भएको आर्थिक सामाजिक परिवेशमा रुमल्लिएको छ । कांग्रेसको समाजवाद बीपीले देखेको सपनाबाट बाहिर आउन सकेको छैन । देउवा मात्र यसका दोषी होइनन् । देउवालाई भ्रमित पार्ने प्रकाशशरण जस्ता कथित विद्वानको कमजोरी हो ।

आजका युवालाई आकर्षित गर्ने के कार्यक्रम दियो त कांग्रेसले ? छैन । अनि के आधारमा निर्वाचनमा जाने ? थाहा छैन । भगवान भरोसे । कम्युनिष्टले नराम्रै काम गरेपनि जनतालाई भ्रमित पार्ने विभिन्न कार्यक्रम दिएको छ । युवा पस्तालाई आकर्षित गर्ने भ्रम छरेको छ । त्यसैले देश काल परिस्थितिलाई उचित ढंगले संवोधन नगरेसम्म कांग्रेस बौरिन गाह्रो छ ।