किन देउवा गर्छन् मरिहत्ते ?

२२ असाेज, काठमाडौं । नेतृत्वमा पुग्नु मात्र सफलता हो भने नेपाली कांग्रेसका कार्यकर्ताले फेरि पनि शेरबहादुर देउवालाई पार्टी सभापति बनाए हुन्छ । किनभने देउवा फेरि सभापति बन्न जस्तोसुकै कदम चाल्न तयार छन् । पदमा पुग्नु र पदको मर्यादा राख्नु दुई भिन्न पक्ष हुन् ।

चारपटक देउवा यो देशको प्रधानमन्त्री बने भने नेपाली कांग्रेसको सभापति एक कार्यकाल पूरा गरिसके । निष्पक्ष भएर मूल्याङ्कन गर्दा उनले पाएको दुुबै पदप्रति न्याय गर्न सकेनन् । साँच्चै भन्ने हो भने यो देशमा धेरै अवसर पाउने नेतामा देउवा पनि हुन् । तर हरेकपटक उनी असफल बने । कुनैपनि जिम्मेवारी उनले कुशलतापूर्वक वहन गर्न सकेनन् ।

पार्टीको चौधौं महाधिवेशनमा फेरि अर्काे कार्यकालका लागि उनी सभापतिको उम्मेदवार बन्दैछन् । किन उनी फेरि पनि उम्मेदवार ? यो प्रश्नको उत्तर आम कार्यकर्तालाई कसले दिने ? हरेक पटक कमजोर र भुत्ते नेतृत्वको पगरी गुथिसकेका देउवा फेरि सभापति बनेभने पार्टीले मात्र नभई मुलुकले समेत ठूलो मूल्य चुकाउनुपर्ने हुन्छ । पार्टीलाई रसातालमा पु¥याउने अभियानको मूल नेतृत्व उनैले गर्ने हो ।

कम्युनिष्टको बढ्दो अहंकार र अराजक शैलीप्रति आजित नेपालीले विकल्पमा कांग्रेसको भूमिका खोजिरहेको छ । तर देउवा प्रवृत्तिप्रति जनताको विश्वास र भरोशा छैन । त्यसैले गर्दा जनता र देशप्रतिको दायित्व निर्वाह गर्ने जिम्मेवारीबाट कांग्रेसका आम कार्यकर्ता र नेताले भाग्न मिल्दैन । यसको अर्थ अब देउवा नेतृत्वबाट मुक्त कांग्रेस आम जनताको चाहना र आकांक्षा हो ।

कांग्रेसमा देउवा प्रवृत्ति भनेको जसरी भएपनि नेतृत्व हत्याउने नै हो । नेतृत्वमा पुग्नुलाई मात्रै देउवाहरुले सफलता ठानेका छन् । जबकी लोकतन्त्रमा पारदर्शिता र जवाफदेहिताले मात्रै नेतृत्वको सही मूल्याङ्कन गर्न सकिन्छ । दुखको कुरा यी दुबै पक्षमा देउवा कमजोर साबित भएका छन् । उनी के गर्दैछन् भन्ने कुरा आम कार्यकर्तालाई थाहा हुँदैन ।

अपारदर्शी ढंगमा उनी बालुवाटारसँग साँठगाँठ गरेर सासुको राजदूत पद जोगाउने काम गर्छन् । साथै, जनताले विपक्षमा बस भनेको छ, तर उनी बालुवाटारसँग सत्तामा भागशान्ति खोज्न हौसिएका छन् । जवाफदेहिता नेतृत्व पारख गर्ने अर्काे महत्वपूर्ण इकाइ हो । देउवामा जवाफदेहिताको सर्वथा अभाव छ ।

गत निर्वाचनमा उनी प्रधानमन्त्री थिए । पार्टीको नेतृत्वसमेत उनैले गरेका हुन् । तर चुनावमा ऐतिहासिक पराजय प्राप्त भयो । त्यसको जिम्मेवारी उनले लिन मानेनन् । बरु कम्युनिष्ट एकताले कांग्रेस पराजय भएको भने । उनले गरेका गलत काम जनताले अस्वीकृत गरेको यथार्थ उनले स्मरण गर्न चाहेनन् । त्यसैले देउवामा जवाफदेहिता छैन ।

सत्ताका लागि मात्रै कांग्रेस स्थापना भएको गलत सन्देश संप्रेषण गर्न देउवा प्रवृत्ति कारक बनेको छ । तर इतिहास साक्षी छ– राजा महेन्द्रले धेरै कांग्रेस नेतालाई प्रधानमन्त्री पद अफर गरेका थिए । तर कसैले स्वीकारेनन् । बीपी कोइराला, कृष्णप्रसाद भट्टराई, गणेशमान सिंह त्याग र तपस्याका प्रतिमूर्ति थिए । उनीहरुलाई महेन्द्र र बीरेन्द्रबाट धेरैखाले अफर भएका थिए । तर कांग्रेसको एकमात्र लक्ष्य भनेको प्रजातान्त्रिक बहुदलीय संसदीय व्यवस्था स्थापना थियो । कसैले सत्तासँग विचार साटेन । अहिलेका सभापति देउवामा भने उल्टो स्वभाव र प्रवृत्तिले घर गरेको छ ।

जसरी भएपनि पद हत्याउनुपर्छ भन्ने मान्यता देउवामा व्याप्त छ । आसन्न महाधिवेशनको परिणाम अनुकुल बनाउन उनी शक्ति सञ्चय गर्ने होडबाजीमा छन् । यसका लागि देउवाले पद बाँड्ने नीति अख्तियार गरेका छन् । महाधिवेशको परिणाम आफ्नाे अनुकुल बनाउन साम, दाम, दण्डभेद नीति सुरु गरेका देउवाले कृष्णप्रसाद सिटौला प्रवृत्तिलाई खरिद गरेको अवस्था छ । देउवाविरुद्ध मोर्चाबन्दी गरिरहेको संस्थापन इतर पक्षलाई भन्दा सिटौलाले संस्थापन भितर पक्षलाई साथ दिने अवस्था निर्माण भएको छ ।

बार्गेनिङ गरेर पद र सत्ता हत्याउने सिटौलाको रणनीतिमा देउवा मिसिएको अवस्था छ । दुबैको स्वार्थ मिलेकाले “काले काले मिलेर खाउँ भाले ” जस्तो अवस्था बनाइएको छ । गत तेह्रो महाधिवेशनका बेलासमेत सिटौलाले अन्तिम आवरमा देउवालाई समर्थन गरेका थिए । त्यसवापत सिटौलाले राम्रै पारितोषिक पाए । यतिबेला पनि सिटौलाको ध्याउन्न उस्तै देखिएको छ ।

तर देउवाका लागि सबैभन्दा ठूलो घाँडो बनेको छ– उपसभापति बिमलेन्द्र निधिको अभियान । निधि स्वयं आउने महाधिवेशनमा सभापतिको उम्मेदवार बन्ने दाउमा छन् । यसको औपचारिक घोषणा हुन बाँकी छ, तर मनस्थिति बनाइसकेका छन् । छलफल र संवादसमेत निधिको बाक्लो भएको छ । यो अभियानलाई रोक्ने देउवाको प्रयास जारी छ ।

महाधिवेशनको अन्तिम तयारी नभएसम्म यो अभियानले कुन गति र स्वरुप लिन्छ, त्यसमा धेरै कुरा निर्भर हुन्छ । निधिलाई नजिकबाट चिन्नेहरु भन्छन्– उनी एकपटक अगाडि बढेपछि पछि फर्कने स्वभावका मानिस हैनन् । त्यसो हुँदा चाहिं देउवा प्रवृत्तिमा ब्रेक लगाउन बल पुग्न सक्छ ।

निधिको अभियान मात्र होइन, अरुपनि केही अफ्ठेरा छन् देउवालाई । विगतमा उनीसँग रहेका केही प्रभावशाली नेताले साथ छाडेका छन् । गत १३ औं महाधिवेशनमा देउवाका सारथी रहेका अर्जुननरसिंह केसी अहिले विरोधी क्याम्पमा छन् । वयोबृद्ध नेता केबी गुरुङसमेत अहिले देउवालाई बोक्ने पक्षमा देखिएका छैनन् । खुमबहादुुर खड्का देउवाका भरपर्दाे सारथी थिए । तर दुई वर्ष अगाडि नै खड्काको निधन भइसक्यो । खड्का निकट नेता शंकर भण्डारीसमेत देउवाले कजाउन सकेका छैनन् । युवा नेता चन्द्र भण्डारीसमेत देउवाबाट फुत्किएका छन् ।

यति हुँदापनि देउवा पक्ष हच्किएको छैन् । उनलाई नवप्रवेशीबाट सबै क्षतिपूर्ति हुने विश्वास छ । फोरम लोकतान्त्रिक र राप्रपाका नेता सुनील थापा पक्षको साथ र समर्थनले फेरिपनि पार लाग्ने देउवाको विश्वास देखिन्छ । यसैगरी नवप्रवेशीका रुपमा रहेका जंगीलाल यादव, मोहनसिंह राठौर, शम्भुलाल श्रेष्ठ, अभिषेकप्रताप साह, जनकलाल कलौनी पनि देउवाका भरपर्दा हस्ती हुन् ।

उनीहरुका साथै सिटौलाको धेरै भर गरेका छन् देउवाले । तर अहिले देउवाले आफ्ना ठानेकाहरु महाधिवेशसम्म आइपुग्दा को कता पुग्ने हो भन्न कठिन छ । पाइला पाइलामा क्याम्प परिवर्तन गर्नेहरु भेट हुने अवस्था छ । त्यस्तै अहिले असन्तुष्ट पक्षमा देखिएका नेताहरुसमेत कुन बेला कहाँ पुग्ने हुन् अनुमान लगाउन सहज छैन् ।

तर कांग्रेसलाई नयाँ शिराबाट अगाडि बढाउन चाहिं एकपटक नयाँ सोच र अवधारणासहितको नेतृत्व आवश्यक रहेको धेरैले औंल्याएका छन् । अरु पार्टी भनेको खहरे जस्तो देखिएकाले लोकतन्त्रप्रतिको विश्वास भरिलो नभएको तर कांग्रेसले लोकतन्त्रसँग सम्झौता नगर्ने विश्वास धेरैमा रहेको छ । त्यसैले पनि कांग्रेसले अब काँचुली फेर्नै पर्ने बाध्यत्मक अवस्था छ । त्यसका लागि सबै गर्ने भनेको कांग्रेसकै नेता कार्यकर्ताले हो । कसको नेतृत्वमा कांग्रेसले नयाँ जीवन पाउन सक्ला त्यसको निर्क्याेल गर्ने काम पनि कार्यकर्ताकै थाप्लोमा जान्छ ।