स्मृति: फिनिबाजादेखि युट्युवसम्म

पुषको साँझ ।  मनै कटक्क पार्ने शिरेटो । ट्यारलिनको सर्ट ।  निलो जिनको कट्टु अनि कलिला खाली पैतलासँग घुंडाको छाला धुलिने गरि म घोत्लिईरहें एकटक । भुजुवा देसी कम्बलमा गजक्क थिए । उनको अघि फन्फनी रिङ्ने डब्बा थियो । खै के हो ? उनी स-साना टुक्राहरु जोड्थे । जोडिएको तारबाट प्रधानको घरधुरि माथिको लामो हरन बज्थ्यो । भाका त थियो तर भाषा थिएन मेरो । जति गरेनी बुझ्नै सकिन मैले ।

म चानचुन ८ वर्षको हुँदो हुँ सायद । बकुवा बजार सबैका मुखमा आईरहने नाम थियो । बर्दियाको गुलरिया र राजापुरपछि तेस्रोमा पर्थ्यो बकुवा बजार । तेसो त हुम्ली, मुगाली, जुम्ली, दैलेखी र सुर्खेतीहरु मनाउघाट हुँदै भारतको पलिया र राजापुर हाटको छोटो रुट भएर होला, सबै एक बास बस्थे । त्यसबेला वरपरका गाऊं पञ्चायतबाट बकुवा बजार खेल्न आउनेहरुको लर्को लाग्थ्यो ।

आज भने अलिक फरक दिन बन्यो । जिन्दगी नै धुलिने गरि यौवन र जीवन बिताएकी मेरी आमा पिठ्यूंको घाँसको डोको बिसाउँदै मलाई आँखा तर्नु भो । म भनें बासीभातको डल्लासँग तिखो नुन चाट्दै थिए । शिरको रुमाल भूंई नझर्दासम्म आमाले आकाश नियाल्नु भो । मेरा आँखा पनि आकाशिए । केई भेउ पाएनौं हामीले । घुर्मैलो आकाश मात्र थियो माथि माथिसम्म । मेरो घरछानो माथिबाट भने के आवाज उडिरहेको थियो । म रन्थनिंदै यसकै खोजीमा लागें । आवाज प्रधान जीकाे घरतिरबाट आए झैं लाग्यो ।

उसबेलाको पञ्चायत । सार्है मिजासिला, दरिला र भरसिला थिए प्रधान देवीराम गौतम । प्रधानको घर भनेसी आगन छुँदा पनि गर्व लाग्थ्यो । डोर सर्जमिन र भेलाहरुले यो घरको सीमा नाघ्नै नसक्ने थिए ती दिनहरु । उनले बोले त सकियो । मलाई लाग्यो, जे हुन्छ प्रधानकै घर हुन्छ । म सिधैं उतै हानिएं । छोटो बाटो । आली र डल्लाको चिथोराईसँगै मेरा खाली पैतलाले उनको आँगन छोए । बालबृद्ध सबै झुम्मिएका थिए । मेरा ओठ र घुंडाहरु जाडोले सँगसँगै थर्मराए अनि बझारिए । म पनि घुसें भित्र भित्रसम्म । गाईगोबरले लिपेको कोठामाथि बिछ्याएको पराल, परालमाथिको सुकुलमा गजक्क थिए भुजुवा देसी । उता प्रधान जी भने जुम्ली ऊनको पाखीमाथि पलेटी कसेर गजधम्म थिए । उनको अघि थियो फिनिबाजा । भोलि प्रधानका छोराको बिहे । आजदेखि नै मगाएछन् भुजुवा र उसको फिनिबाजा पलिया, भारतबाट ।

फनफनी घुम्ने चक्का । तारबाट बज्ने हरन । ठ्याक्कै मिले मेरो बाल्यकालको धागोले जोडिएको सलाईको बट्टावाला फोनसँग । म अचम्म परें । किन बज्थेन होला मेरो बट्टावाला फोन ? भोलिपल्ट घर सिंगारियो बिहेले । फिनिबाजाको हल्लीखल्लीले गाउँ सल्बलायो । एक त प्रधानको घर, उसैमा फिनिबाजासहितको रौनक । पञ्चायती रवाफ र सामाजिक भावले भरिएका मेरा प्रधान जी सुकिला सेता दौरासुरुवाल र कोटमा बाहिरिएपछि हेर्ने र ढोग्नेको लर्को लाग्यो । मैले पनि टाढैबाट सद्भाव चढाएं । जन्ती हेरियो । मेरी कोठार्नी बजैले धरम भाई भनि लिएको सेतो खसी काटियो । कोशेली पोको बांडियो, खाईयो । म पनि प्रधानको नाति बनें ।

भतेर खाईयो तर पनि फिनिबाजाको फनफनी र हरनबाट आउने गीतले मेरो बालमनलाई डुलाई रहे । मेरो जिन्दगीमा पहिलो चोटी तारबाट गीत आएको देखें, सुनें । यसपछि भने हाम्रा घरहरुमा मिल्काईएका सलाईका बट्टाहरु र धागोको महत्व ह्वात्तै बढ्यो । बा लाई खरी , शिलोटको पाटी ल्याउँदा सलाईका बट्टा ल्याई दिन अनुरोध गरें । मेरो बालापनको संग्रहालयमा संग्रहित मट्ययाङ्रा, गुलेली, घुंएत्रोहरु अनि चुचुरे चरी र गौंथलीका उडानबाजीहरु फिका बने भने कठ्ने लगोब्रेल खेल, डमरैना, मुसलेणी, खोली काफल, कुसुम, जामुन फरेट र दैचामल फलका स्वादहरु पनि निस्ता लागे ।

हामीलाई भुजुवा बन्नु थियो अनि फिनबाजा बजाउनु थियो । बा लाई पनि प्रदेशबाट आउँदा सलाईका बट्टा ल्याईदिन अनुनयविनय गरें । ओराही र जरहीका वनफाँटहरुमा गाईभैंसी हराउञ्जेल प्रयोग गर्यौं । न भुजुवा बन्न सक्यौं न त फिनिबाजा नै बन्यो । स्कुलमा पनि कापीका पानासँग सलाईका बट्टा साट्ने स्कुलेहरुको जमात बढिरह्यो ।

फिनिबाजाको कौतुहलताले मडारिएको हाम्रो आधा वर्ष बित्नै पाथेन । प्रधानका पञ्च मेरा काका रत्नबहादुरले अर्को उल्का थपे मेरो जीवनमा ।रातो रंगको बाकस जस्तै बोल्ने चिज ल्याए उनले । बा को हलोसँगै सांधिएको त्यो दिन मेरो लागि अनौठो बन्यो । काकाले डब्बा आलीमा राखे अनि सास्टाङ्ग गरे । बा ले जय पुकारे । मैले नि टाउको बट्टातिर बटार्दै काकालाई ढोगें । बट्टा बोल्याबोल्यै थियो । यसपाली भने भाका र भाषा दुवै मेरा थिए । मैले सजिलै बुझें बट्टाका स्वरहरु । गन्थनमा काकाले बट्टाका कान बटारे । बोली रोकियो तर मेरो मन भित्रको कौतुहलता मडारिरह्यो । मैले छोएं, सुम्सुम्याएं । केही बोलेन । कोही बोलेनन् ।

यति सानो बट्टाभित्र को को बस्या होलान् ? मेरो मनभित्र खसखस भै रह्यो । सकि नसकि काकालाई सोधें ,काका यो के हो ? रेडियो । काकाले एक स्वरमै बोले । बासँग काकाको बेलिबिस्तार सुनें । यो पञ्चायत रेडियो रे । रातो वर्णको ऐलेको लेडिज ब्याग जस्तै । उसबेला सुचना पाउने हक पञ्चहरुलाई मात्र । सरकारले यसैमा उर्दी दिन्थ्यो, सुनेर उनीहरु गाउँमा उर्दी लाउथे, सुचना दिन्थे । काकाले भने मेरो बालमनलाई ठिक सुचना दिएनन् । रेडियो भित्र मान्छेले बाजागाजा बजाएको भनि टोपले । गन्थनपछि काका बाटो लागे ।  म पनि काकाकै पछिपछि हानिएं । यतिखेर भने काकाले रेडियो छुनै दिनु भएन । काकाको देब्रे कांधमा झुण्डिएको रेडियोबारे कोही नि जानकार भेटिन मैले । त्यो साँझ हामी अबेरसम्म काकाको घरडिल नजिकै लुकेर त्यो रेडियो सुनि रह्यौ ।

रात झमक्क तिखारिएपछि दाम्रो पेट अनि जाडोले थर्मराएको ज्यान लिएर घर पुग्दा पनि रेडियोको रनक र लहडले तिहुनको नुन नै थाहा भएन । रातभरि अधकल्चो निद्राले तड्पाईरह्यो । हिजो अस्ति मेरो मगजमा खेल्ने रामलिला, मारुनी र झ्याउरे भाकाका गीतका छनकहरुका छालसमेत हराए म बाट । भोलि काकासँगै दिनभर लत्पत्तिदै रेडियो छुने र सुन्ने सपनाहरु बुन्दै मन मडारियो ।

सायद खोरको भाले र मेरो निद्रा सँगै खुल्यो होला । उसले बिहानीको संकेत दियो, फेरि निदायो । म भने फिटिक्कै निदाइन । उसलाई के थाहा ? म किन मडारिएको । चानचुन बिहानीको एक अन्तिम प्रहर कट्यो । झिसमिसे उघारियो । कुचो पानी, लिपपोत र अगेनुको काम सकिवरी आमाले भात भुट्दिनु भो । मैले हतारिदै खल्याकखुलुक खाएं अनि चिसै हात लागें काकाको घरतिर । हामी भन्ट्याङ्भुन्टुङ्गहरु धेरै जम्मा भयौं । मैले फेरि पनि काकाको पाउ छोएं । खै के हो ? दया हो या मेरो शिष्टता या त म दाईको छोरो भएर हो, काकाको अलि निकट पर्न सकें।

उसबेला काकाका मनग्गे छोरेट्टी साथीहरु थिए । गोठाला र वनपात नै मायाप्रेम साट्ने र गफिने अवसर बन्थ्यो । दिउँसो काकाले सबैलाई प्रदेशबाट ल्याएको पिपलमेट मिठाई बांड्नु भो । अरुलाई भन्दा मैले २/४ वटा बढी पाएं । मेरो निकटता र बढी भागले मेरो दौंतरीमा ईर्ष्याका छनकहरु बढ्दै गए । मेरा सखीहरुमा असमानताले बालेको आक्रोेश र ममा भने शक्तिको दम्भ छल्किदै थियो । काकाले आफ्ना छोरेट्टीलाई पशुपति बिस्कुट बांडे, हामीलाई पिपलमेट । आज महशुस भो, वितरण त शक्ति, स्वामित्व र सम्बन्धमा पो जोडिएको हुँदो रैछ। आज मलाई लाग्छ, अहिलेको कृषि अनुदानका कार्यक्रमहरुको वितरण पनि काकाकै अवशेष व्यवहार क्या ।

काका के गफिन्थे । कां बस्थे । म बेखबर बनें । काका आएपछि सारा वनपाखा र उनका छोरेट्टीहरुमा उत्साह झल्केको थियो । सबैको खोजीमा काका थिए । हातमा पिपलमेट मिठाई र कांधमा बजेको रेडियो बोकाएर ओराही र जरहीका वनफाँटहरुमा गाईभैंसी डुलाउन र बटुल्न लाउनुहुन्थ्यो काकाले मलाई । मैले पनि रेडियो बोक्न पाउँदा एकछिन बसिन । काकाले हामीलाई भुलाउने र हामीले पशुचौपाया डुलाउने मेसो बन्यो रेडियो ।

जब मेरो कांधको रेडियोले ….
 “कल्ले काट्यो खर,
मैले त काटिन,
मलाई के को डर….”

भाकाको गीत गाएसी चारफन्का फन्फनी नाँचेको अझैं ताजै छ । हामी धेरै थियौं त्यसबेला । खर काट्ने संस्कृतिमा हुर्केका हाम्रा लागि यो गीत अति प्रिय र पहिलो बन्यो जिन्दगीका लागि । बुझ्यौं अनि नाच्यौं । ती दिनहरुमा भने नागासाकी  र हिरोसिमामा अमेरिकाले बम हानेझैं ढुंगाका चरमुनिका माछा मार्न ठुलो ढुंगाले हिर्काउने खेलहरु पनि रोक्यौं हामीले । ओराही नदीतिरमा हामीले दिनहुँ बनाउने चिसो बालुवाका ताजमहलहरुको निर्माण पनि ठप्प भए ।

चढ्दो उमेर अनि बढ्दो रहरसँगै स्कुले कक्षाहरु थपिदै गए। हामी ६,७ कक्षामा पढ्दा रामप्रसाद भट्टटराई सरले “जापानमा विद्यार्थी घरमै बसेर पढ्छन् । शिक्षकले घरबाटै पढाउछन्” भन्दा अचम्म लाग्थ्यो । विश्वासै लाग्थेन । धन्य कोरोना धन्य जुम एप (Zoom App) आज मेरो शिक्षक सत्य सावित हुनु भो । म गलत र शंकालु सावित बनें ।

आजभोलि शिक्षण र संगीत कति सहज र पहुँचमा छ । यस्तै भा’ हो गुगल र युट्युव पाउँदा पनि । पहिलो चोटी लामो लाईन लागेर स्काई सिम पाउँदा तुरुन्तै रुपैडिहाबाट सेट किनेर खुशीकाे सीमा रहेन उसबेला । बालकृष्ण आचार्य सर र मैले एकापसमा मिस्कल दिंदै नाका कटेर नेपालगञ्जसम्म आएको अझै ताजै छ ।

प्रविधिकाे सोख, भोक र जिज्ञासा संधै उस्तै हुने । ऐले म घरिघरि युट्युवमा रमाउँछु । अचेल मेरा नयाँ गुरु, गुगल गुरु । न आलटाल गर्ने न त धम्काउने । जब चाहियो तु जानकारी दिने । मैले पनि कैयौं युट्युव क्लिपहरु पाठसँग मिलाएर सुनाएको छु, देखाएको छु मेरा नानीबाबुहरुलाई । अब भने ट्यार्लिनको सर्ट र जिनको कट्टुले साथ छोडे । म पनि नयाँ भए । बाजेले भन्नुहुन्थ्यो “बाँचे सागर देखिन्छ।” मैले देखें भोगें फिनिबाजादेखि युट्युवसम्म………..।