हाम्रो शिक्षा प्रणाली होइन, शिक्षक दोषी हुन्:-डा. बराल

डा. गणेशप्रसाद बराल, धनकुटा जिल्लाको कुरुले तेनुपा, बाजथलामा जन्मिएका डा. गणेशप्रसाद बरालले एसएलसी पछि एच.सी.एफ. र ब्रिटिश प्रोजेक्ट धनकुटामा काम गर्दै काठमाडौंमा उच्च शिक्षा हासिल गरेका हुन् । पीसकोर्स र भी. एस. ओ. ब्रिटिश प्राेजेक्ट अन्य देशका बिदेशीलाई नेपाली भाषा सिकाउदै अंग्रेजी विषयमा मासर्टस गरेका छन् । उनले त्रीभुवन विश्वविद्यालयमा २२ बर्ष अध्यापन गरेका छन् । अंग्रेजीमा “द अलकेमिष्ट एण्ड कुन्डलिनि योग” मा विद्यावरिधि गरेका बराल आज योग ध्यानमा सरिक छन् ।

युवा अवस्थामा अमेरिका र बेलायत भ्रमण गर्न पुगेका बराल आज नेपालमा नै आफ्नो दैनिकी चलाइरहेका छन् । विदेशमा बस्न रुचि नराख्ने र आफ्नै देशको सेवामा विश्वास राख्ने बराल उमेरले साठी पार भइसकेका छन् । संस्कृत अध्ययन र अंग्रेजी अध्यापन गराउन पाउँदा उनलाई ज्यादै खुशी लाग्छ । नेपलका विभिन्न संघसंथाका पधादिकारीलाई अंग्रेजी अध्यापन, भाषा अनुवाद र पुस्तक लेखनमा दैनिक जीवन व्यतित गरिरहेका बरालसँग नेपालबहस डटकमका लागि सन्तोष खड्काले लिएको अन्तर्वाताको सम्पादित अंशः

१.सरकारी विद्यालयमा पढेकाहरुलाई अंग्रेजी भाषा पढ्न वा सिक्न गाह्रो हुन्छ भन्ने सोच हुन्छ । सरल तरिकाले अंग्रेजी सिक्ने उपाय के छ ?

सरकारी स्कुलमा पढ्नेहरुले एउटा भाषा जानिसकेको हुन्छ । अंग्रेजी सिक्ने एकदम सहज र सरल तरिका छ । कसरी त ? बच्चाहरुलाई शिक्षकले अनुसन्धानात्मक तरिकाले पढाउन सक्ने हुनुपर्छ । शिक्षामा जे सिकियो त्यो मात्र लाद्ने हैन, बच्चाले कसरी सिक्न सक्छ ? त्यो कुरा खोजी गरेर सिकाउने प्रविधिको विकास गर्नुपर्छ ।

२. अंग्रेजी भाषा पहिला बोल्न सिक्ने कि लेख्न ? कुन चाहिँ महत्वपूर्ण सीप हो ?

कुनैपनि भाषा पहिला बोल्न सिक्नु पर्छ । सामान्य बोलचाल गर्ने मानिसले पनि लेख्न सक्छ । जब उसले पढ्न सुरु गर्छ तब शब्दहरु याद गर्छ । त्यसकारण बच्चालाई पहिला भाषा बोल्न नै सिकाउनु पर्छ । त्यसपछि पढ्ने र लेख्ने काम गर्दा राम्रो हुन्छ ।

३. भाषा सिक्नका लागि व्याकरण कतिको जरुरी छ ?

भाषा र व्याकरण आफैंमा दुईवटा चिज पटक्कै होइन । यो भम्र हो । भाषालाई कतिपयले असजिलो बनाउनलाई व्याकरणतिर लगेका हुन्छन् तर भाषा बोल्दा नै व्याकरण हुन्छ । जस्तो सामान्य वर्तमान भन्दा नेपालीले पढाउँदा बरु त्यो नेपालीलाई कठोर भएको छ । तर, एउटा बच्चाले अहिले के गरिरहेको छु, अब म के गर्छु, के गर्ने छु त्यो फटाफट बोलिरहेको हुन्छ । त्यसकारण व्याकरणलाई एकातिर पढाइदिँदा भाषालाई अर्कोतिर लग्दा बच्चामा सिक्ने कुरामा नै द्वन्द उत्पन्न भएर गाह्रो भएको छ । भाषामा नै व्याकरण हुन्छ र व्याकरणमा नै भाषा हुन्छ ।

४ मातृभाषा वा नेपाली भाषाको राम्रो ज्ञान छ भने अंग्रेजी सिक्न केही मद्दत गर्छ ?

यो बच्चाका लागि भन्दा पनि अलिकति ठुलाहरुका लागि लागु हुन्छ । यदि कसैको मातृभाषा (लिम्बु, तामाङ, नेवारी) राम्रो छ, आफ्नो भाषामा बलियो छ । त्यो भाषागत ज्ञान शिक्षकमा पनि छ भने त्यस्ता शिक्षकले अर्को भाषा पढाउँदा सबैभन्दा सहज र सरल तरिकाले मातृभाषामा लगेर सिकाउन सक्छ ।

५. भाषा पढाउँदा अथवा सिकाउँदा ध्यान दिनुपर्ने तीनवटा पक्ष वा कुराहरु के के हुन् ?

भाषा पढाउँदा सबैभन्दा पहिला कसले भाषा सिक्दै छ ? त्यो बच्चा हो वा अलि उमेर गएको मानिस हो ? त्यो कुरालाई हेर्नुपर्ने हुन्छ । भाषा सिक्दा बच्चा हो भने व्याकरणको ज्ञान आदि कुराहरुमा अल्झाउनु हँुदैन । सिधै बोल्ने पक्षमा लैजानु पर्छ । अलिकति उमेर बितेको युवा छ भने एउटा भाषाको उसलाई अनुभव भइसकेको छ । १३ देखि १४ वर्षको उमेरमा एउटा भाषामा मानिस पोख्त भइसकेको हुन्छ ।

पोख्त भइसकेपछि यदि मानिसले अर्को भाषा सिक्छ भने त्यो भाषा सिक्नलाई धेरै सजिलो हुन्छ । अन्तत जुनसुकै भाषामा पनि आफ्नै किसिमको विशेषता हुन्छ । भाषा सुन्दा फरक मात्र हो, भन्न खोजिएको कुरा एउटै हो ।  भाषा सिक्ने कुरामा मनिस तीनवटा कुरामा पहिला तयार हुनुपर्छ । पहिलो भाषा बोल्न सिक्नु पर्छ, यो निर्विकल्प कुरा हो । स्वअध्यययनले भए पनि, साथीसँग सिकेर भएपनि भाषा बोल्नु पर्छ । बोलेपछि भाषा पढ्नु पर्छ । स्पिकिङ र रिडिङ राम्रो नभईकन राईटिङमा जान गाह्रो हुन्छ ।

६. अंग्रेजी सिक्नै पर्ने कारणहरु के के हुन् ?

अंग्रेजी भाषा सिक्नै पर्छ भन्ने छैन् । सरकार र शिक्षाको नीतिले गर्दा सबैतिर अंग्रेजीलाई अनिवार्य गरिएको हो । एउटा कारण के पनि छ भने नेपालमा सबै पुस्तक उपलब्ध नभएको हुँदा, हाम्रो भाषामा पठनपाठन र सिकाइका पुस्तक नहुँदा हामी अंग्रेजी सिक्न र पढ्न बाध्य छौं । बाहिर मुलुकमा अधिकांशले बोलिने भाषाको तुलनामा हामी अपागं भएर अंग्रेजी भाषा सिक्नु परेको छ ।

अहिलेको अंग्रेजी शिक्षा भनेको सारा ज्ञान (संस्कृत, चाइनीज, जापानिज, बेतायती) सम्पुर्ण पुस्तक अंग्रेजीमा लेखिएको छ । जसले गर्दा हामी अंग्रेजी सिक्न बाध्य छौं । सबै पुस्तकहरु आफ्नो मातृभाषामा उपलब्ध हुनुपर्छ, होइन भने हामीले अंग्रेजी सिक्नै पर्छ ।

७. अवसर र करियरको लागि अंग्रेजी सिक्नु आवश्यक छ ?

करियरको लागि अंग्रेजी आवश्यक छ तर युरोप, जर्मन र फ्रान्स जस्ता देशमा जाने भएमा अंग्रेजी होइन, त्यही देशको भाषा सिक्नु अनिवार्य हुन्छ । फ्रान्स जाँदा त्यहीको भाषा बोल्नु पर्छ । जर्मन जाँदा त्यहीको भाषा सिक्नु पर्यो । त्यसकारण एशिया, अफ्रिका, बेलायत, क्यानडा, अष्ट्रेलिया तथा अमेरिका जस्ता देश अंग्रेजी भाषाको पिलर भएर बसेका छन् । ती देशमा जाँदा अंग्रेजी भाषा सिक्नु अनिवार्य छ ।

८. जो विदेश जाँदैन र नेपालमा पनि जागिर गर्दैन, त्यसले अंग्रेजी सिक्ने कि नसिक्ने ?

ज्ञानको लागि अंग्रेजी सिक्दा राम्रो । पुस्तकहरु नेपालीमा नपाइने भएकाले र अहिले प्रविधिहरु पनि सबै अंग्रेजीमा भएकाले प्रविधिका लागि र अन्य ज्ञानका लागि अंग्रेजी सिक्नै पर्ने बाध्यता छ । नत्र भने त्यो आवश्यक छैन् ।

९. अंग्रेजी भाषा सिक्ने र सिकाउने कुरामा भ्रम कहाँनेर छ ?

सबैभन्दा ठुलो भम्र अंग्रेजी भाषा सिकाउने शिक्षकमा छ । हामी शिक्षकहरुमा सिक्ने र खोजी गर्ने कुराको कमी छ । शिक्षकको सबैभन्दा ठुलो कमजोरी यही हो । बच्चाहरुलाई अंग्रेजी भाषा नेपाली जस्तो हैन भनेर हिनताबोध गराइन्छ, त्यो पटक्कै गराउनु हँुदैन । हरेका भाषा उत्तिकै महत्वपूर्ण छ । उत्तिकै सजिलो पनि भनेर विद्यार्थीलाई बुझाउन सक्नुपर्छ । एकजना बच्चा चेपाङ राम्रो बोल्ने छ र शिक्षकले पनि सो भाषा राम्रोसँग बोल्छ भने उनीहरुले सजिलैसँग अंग्रेजी सिक्न र बोल्न सक्छन् ।

खोजीकै कमीले यो अंग्रेजी भाषा गाह्रो भएको हो । यहाँ विद्यार्थीलाई दोष दिनुपर्ने कुनैपनि कुरा छैन । यहाँ शिक्षकको गल्ती छ । पढाउने शिक्षकले गर्वका साथ म शिक्षक हो भन्ने गरेको नेपालमा देखिँदैन । जीवनमा अरु केही नपाएपछि हिनताबोध भएर शिक्षक हुन्छन् । त्यो हिनताबोध भएकै शिक्षकले पढाएपछि हिनताबोध भएकै विद्यार्थी भविष्यमा उत्पादन बन्न पुग्छन् ।

मेरो पहुँचाका शिक्षामन्त्री हुँदा (जो म नाम लिन चाहान्न) मैले शिक्षामन्त्रीलाई एउटा प्रस्ताव गरेको थिएँ । नेपाल अधिराज्यभरीका सरकारी स्कुलमा ७५ प्रतिशत विद्यार्थी उपस्थिति हुँदा ४० देखि ५० प्रतिशत ल्याउने बनाउन सक्ने क्षमताको विकास गर्नका लागि म तयार छु । म पेशाले कलेजको एउटा प्रोफेसर हुँ । म हरेक कलेज र स्कुलमा अहिले गरिरहेको पेशा छोडेर हरेक जिल्ला जान सक्छु । जिल्ला–जिल्लामा गएर नयाँ खोज गरेर अंग्रेजीलाई सबैभन्दा सजिलो र सरल तरिकाले बच्चालाई पढाउन सक्छु भनेर प्रस्ताव गर्दा शिक्षामन्त्री जस्तो मान्छेले पनि ठाडो कान लगाईदिनु भएन ।

अंग्रेजी सिक्ने सिद्धान्त जुन मैले प्रतिपादन गरेको छु । मैले पीएचडी पढ्दै गर्दा सामान्य स्कुलमा गएर पढाएँ । २ वर्ष त्यस संस्थामा बाँधिएर पढाएको अनुभव छ । त्यहाँ ७५ प्रतिशत विद्यार्थीले एसएलसीमा अंग्रेजी विषयमा पास गरेर रेकर्ड मेरै कार्यकालमा राखेका थिए । खोजी गरेर लाग्ने हो भने विश्वमा अंग्रेजी भाषा जस्तो सजिलो केही छैन् । अंग्रेजी भाषा नेपालीको तुलनामा धेरै सजिलो छ । लेख्ने भन्दा पनि अंग्रेजी भाषा बोल्न धेरै सजिलो छ । त्यसकारण विश्वभर अंग्रेजी भाषा प्रसिद्ध भएको हो ।

१०. अंग्रेजी भाषा यात हिनताबोध यात प्रतिष्ठाको विषय भएको । किन होला ?

हरेक मानिसलाई मौका चाहियो । मौका खोज्दा सबैभन्दा पहिला राम्रो अंग्रेजी बोल्न सक्ने मानिसले यसै पनि कुनै होटेलमा बसेर, रिसेप्सनिस्ट भएर पनि राम्रो पैसा कमाइरहेको छ । तर, एम.ए पास गरेको छ । राम्रो लेख्न सक्छ । तर, अंग्रेजी बोल्न भने सक्दैन भने त्यही रिसेप्सेनिसको काम पनि पाउँदैन । जस्तो म स्कुलको प्रिन्सीपल भएर बस्दा के देखेको छु भने नेपालमा शिक्षकहरुको धेरै राम्रो व्याकरण छ । लेख्न पनि सक्नुहुन्छ तर, उहाँहरु अंग्रेजी बोल्न सक्नुहुन्न ।

यहाँका शिक्षकहरु एम.ए पास गरेको भएपनि शिक्षा क्षेत्रमा नै लागेर शिक्षक भएर काम गर्न सक्दैनन् तर दार्जिलिङबाट आएको मानिस अंग्रेजीमा बोलेकै भरमा काम पाइरहेको छ । जो अंग्रेजी बोल्न पाख्त हुन्छ उसले जुनसुकै जागिर पनि पाउन सक्छ । जागिर खानको लागि भाषा चाहिन्छ । अन्य भाषाले भन्दा अंग्रेजी भाषा बोल्न जानेका कारण मौका जागिर खान पाइन्छ तर अंग्रेजी भाषा बोल्न जानिन भनेर हिनताबोध गर्नुपर्ने कारण केही छैन । जति अंग्रेजी भाषा बोल्दा गर्व महसुुश हुन्छ, त्यति नै नेपाली, संस्कृत भाषा बोल्दा पनि गर्व गर्न सक्नुपर्छ ।

११. हाम्रो स्कुल, कलेज र विश्वविद्यालयहरुमा अंग्रेजी पठनपाठनबारे तपाईको अनुभव र दृष्टिकोण के छ ?

हाम्रो स्कुल तथा कलेजका शिक्षकहरुमा खोजमुलक शिक्षण प्रविधिको कमजोरी छ । त्यसकारण विद्यार्थीहरु नै उस्ता भनेर हुँदैन । शिक्षा प्रणालीलाई मात्र दोष दिएर हुँदैन । शिक्षकहरुले हाम्रो शिक्षा प्रणली नै यस्तो भनेर नउम्किने हो र आफ्नो जिम्मेवारी सम्झेर अंग्रेजी नजान्दासम्म अगाडी बढ्न सक्नु हुन्न । त्यो कुरा खोजीको विषय हो ।

शिक्षाको पाटोलाई हेर्ने हो भने अंग्रेजी बोल्नुलाई पहिलो प्रथामिकता दिनुपर्छ भनेर सोच्नुपर्छ । आफुले अंग्रेजी नबोल्ने, बोलेपनि त्यो किसिमले विद्यार्थीलाई सिकाउन नसक्ने । विद्यार्थीलाई गाली गर्ने । पढेनौं भनेर उनीहरुलाई हिनताबोध गराइदिने काम शिक्षकबाट हुन्छ । त्यसकारण पठनपाठनमा शिक्षक नै जिम्मेवार हुनुपर्छ । शिक्षक जिम्मेवार बन्नका लागि स्थायी जागिर खाने प्रवृत्तिलाई मेटेर सही शिक्षक हुने प्रविधिको विकास गर्नुपर्छ ।

त्यसैगरी राजनीतिको झोला बोक्ने काम बन्द गर्नुपर्छ । जहाँ राजनीति पस्छ, त्यहाँ शिक्षण पेशालाई हेलाँ गरिन्छ । राजनीतिज्ञहरुले पनि के गर्नुपर्छ भने कामको महत्व बुझ्न सक्नुपर्छ । मानिसले काम कस्तो गरेको छ, कति गरेको छ, त्यसको खोजी गर्नु पर्छ । राजनीतिज्ञले पनि मेरो पक्षको होकी या अर्को पक्षको हो ? भन्ने काम सबै बन्द गर्नुपर्छ । जबसम्म शिक्षकहरु पार्टीगत हिसाबले अगाडी बढ्छन् तबसम्म शिक्षा क्षेत्रमा हुनेवाला केही छैन् ।

१२. हाम्रो प्राज्ञिक क्षेत्रमा ब्रिटिश र अमेरिकन ईङलिस भनेर भेदभाव जस्तो फरक व्यवहार छ, यसमा तपाईको धारणा के छ ?

ब्रिटिश र अमेरिकन ईङलिसमा फरक छ । मैले बेलायत र अमेरिका जाँदा पनि के देखें भने ब्रिटिश इङलिस बोल्ने शिक्षकलाई अमेरिकामा पनि राम्रो मान्ने धेरै रहेछन् । ब्रिटिश इङलिसले एउटा इतिहास रचिसकेको छ । मैले भन्न खोजेको ब्रिटिश इङलिस नै सबैथोक भने होइन ।
हाम्रोमा पनि ब्रिटिश इङलिस नै राम्रो मानिन्छ । पछिल्ला दिनमा अमेरिकाले सबैतिर सहयोग गरेकाले अमेरिकन इङलिसको पनि प्रभाव बढ्दै गएको हो । तर ब्रिटिश इङलिसको छाप कसैले मेट्न सक्दैन । ब्रिटिश अंग्रेजी विकसित पनि त्यतिकै छ ।

अन्य राष्ट्रहरुले इङ्लिस बोल्न बल्ल सुरु गरेका हुन् । बेलायतले धेरै वर्ष पहिलाबाट नै इङ्लिस बोल्न सुरु गरेकाले यसको महिमा धेरै देखिएको हो । पछिल्ला समय अमेरिकन, अष्ट्रेलियन, इन्डियन, अफ्रिकन, क्यानेडियन इङलिस भनिएता पनि बेलायती अंग्रेजीको जति अरु हुन सक्दैन । ब्रिटिस इङलिसको लिगेसी, मिहेनत, महिमा मेटेर मेटिनेवाला छैन । अन्य देशले त भर्खर भर्खर सुरु गरेका त हुन् । भाषा बुझ्नकै लागि हो, अंग्रेजी भाषा आखिर अंग्रेजी नै हो, जुन बोले पनि बुझिन्छ ।

१३. विश्व साहित्यहरु नेपाली भाषामा अनुवाद हुन थालेका छन्, नेपाली साहित्यलाई पनि अंग्रेजीमा अनुवाद गरेर विश्व साहित्यको नजिक पुर्याउने काम कमै भएको छ । यसमा तपाईको धारण के छ ?

लेखनाथ पौडेल, तारानाथ शर्मा, लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा जस्ता प्रसिद्ध लेखकहरुको समयमा जस्तो नेपाली साहित्यमा अहिले त्यो उत्कृष्टता छैन । विगतको तुलनामा हिजोआजका दिनमा जति नेपाली साहित्य विकसित भएर जानु पर्ने हो त्यति विकसित भएर गएको छैन् । अहिले नेपाली साहित्य लेख्नेहरु धेरै पश्चिमबाट प्रभावित छौं ।

पश्चिका लेखक तथा साहित्यकारका कृतिहरु हामी धेरै पढ्छौं । मैले भन्ने गरेको छु : तिमीले जे खायौ त्यही अनुसारको तागत हुन्छ र तिमीले जे पढ्यौ त्यही अनुसारको बुद्धि हुन्छ, ज्ञान हुन्छ । त्यसकारण खान पनि राम्रो खाउ र पढ्न पनि राम्रो पढ भन्ने चलन छ ।

माथिको कुरालाई मनन गर्ने हो भने अहिले नेपाली साहित्यमा उत्कृष्ठता, मौलिकता भन्दा पनि कता कता मौलिकता मरेको र उत्कृष्ठतालाई छुन नसकेको जस्तो भान हुन्छ । अंग्रेजी, जमर्नी, चाइनीज, रसियन उत्कृष्ट साहित्यमा छन् । त्यो भन्दा पनि उत्कृष्ट संस्कृत साहित्य हो । त्यो बेलामा लेखिएका संस्कृत साहित्यको तुलनामा अहिलेका साहित्य विकसित हुन सकेका छैनन् । जब देश र स्थानको विकास हुन्छ तब साहित्य र कलाको पनि विकास हुन्छ । त्यसकारण विकसित भइसकेको देशको तुलनामा हामीहरुले उत्कृष्टता दिन नसकेको पनि होला । केही महान् लेखकहरु त छन् तर उनीहरुले साहित्य विकासका काम विस्तारै छोडेर बसेको जस्तो देखिन्छ ।

अर्को पाटो के हो ? नेपाली साहित्यलाई बुझेर उल्था गर्नुपर्ने केही काम भएको छ । जस्तो देवकोटाका कृतिहरु उल्था गर्ने काममा प्रो.डा पदमप्रसाद देवकोटा आफैले अगाडी बढाउनु भएको छ । उहाँको फ्रेन्च र अंग्रेजी राम्रो र उत्कृष्ट छ । डा. देवकोटा आफ्नो पिताको विरासत जोगाउन आफै लाग्नु भएको छ ।

हामी हाम्रा सर्जकहरुलाई चिनेर तिनीहरुलाई चिनाउनु पर्छ भनेर लागेका पनि छैनौं । प्रा. डा. श्रीधरप्रसाद लोहनी, जो नेपालको मात्र नभएर विश्वकै हस्ती हुनुहुन्छ । हामीले उहाँलाई पनि चिन्न सकेको छैनौं । उहाँको मातहातमा बसेर हामीले नेपाली साहित्य उल्था गर्न लागियो भने नेपाली साहित्य धेरै माथि पुग्छ । तर, उल्था गर्ने हामीसँग त्यो क्षमताको विकास पनि भएको छैन ।

१४. हाम्रो देशमा पनि तीन दशकभन्दा लामो समयदेखि अंगे्रजी सिकाईको काम भएको छ । निजी विद्यालयमा पढ्ने विद्यार्थी न त अंग्रेजी राम्रो जान्ने भए न त आफ्नो नेपाली भाषा नै शुद्ध र सन्तुलनका साथ बोल्न र लेख्न सक्छन् । यस विषयमा के भन्नु हुन्छ ?

म आफु पनि आबद्ध भएर धेरै निजी विद्यालयहरुमा काम गरेँ । तर निजी स्कुल कलेजले जति चासो मानेर नेपाली भाषाको जगेर्ना गर्नु पर्ने हो र अंग्रेजी भाषाको उत्थान गर्नुपर्ने हो, दुवै कुरामा विद्यालय र व्यवस्थापनको तत्परता कमै देखेको छु ।

सिर्जनात्मक कुरा पैसाले किन्ने कुरा होइन । सिर्जनात्मकता आफैँमा आउने कुरा हो । सिर्जनाका कुरामा निजीको तुलनामा सरकारी स्कुलहरु धेरै अगाडी छन् । मैले निजी र सरकारी स्कुलमा काम गरकोे छु । अपवादका केही निजी विद्यालय बाहेक अन्य ठाउँमा बल गराएर नेपाली भाषालाई स्थापित गराउने र अगाडी ल्याउने काम भएको पाएको छु । छन्दसमेत अगाडी बढाउनु पर्छ भनेर लागेका निजी विद्यालय पनि छन् । जस्तो रातो बंगला विद्यालयमा छन्दको कविता प्रतियोगिता गराइन्छ ।

सरकारी विद्यालयमा अंग्रेजी भाषाको एउटा विषय पढाउने र निजी विद्यालयमा नेपाली भाषाको एउटा विषय पढाउने परिपाटीका कारण सरकारी स्कुलमा विद्यार्थीलाई अंग्रेजी गाह्रो भएको छ भने, निजी स्कुलमा विद्यार्थीलाई नेपाली गाह्रो भएको छ ।

विद्यार्थीले घरमा पनि अंग्रेजीमा बोलेन वा बुझेन भने यसले जान्दैन भन्ने लोगो लगाइ दिन्छन् । त्यसकारण पनि बच्चाले जाने पनि नजानेपनि घरमा अंग्रेजी नै बोल्छन् । पारिवारिक र सामाजिक वातावरणका कारण बच्चाले नेपाली बोल्नु अभिशाप हो भन्ने सोच्छन् । निजी विद्यालयमा पढेका बच्चाहरुको नेपाली टोन नै विग्रिएको छ । यता सरकारी स्कुलमा पढ्ने नेपाली लवजमा बोलिरहेका हुन्छन् । यसबाट के बुझिन्छ भने नेपाली शिक्षकले नेपालीपन र अंग्रेजी शिक्षकले अंग्रेजीपन दिन सकेनन् । जसका कारण नेपाली बोल्दा अंग्रेजी लवज र अंग्रेजी बोल्दा नेपाली लवज मिसिन पुग्यो ।

दोस्रो कुरा भनेको नेपाली जानेर के हुन्छ र ? अंग्रेजी जसरी पनि जान्नु नै पर्छ भन्ने मान्यता पनि हो । केही नजाने पनि अंग्रेजी जानेपछि शिक्षित हुइन्छ भन्ने बुझाइ हो । धेरै जानेको बुझेको छ तर अंग्रेजी बोलेको छैन भने अशिक्षित हुइन्छ भन्ने धारणा पनि हो । सामाजिक परिवेश यसरी अगाडि बढीरहेको छ । यसलाई र्निमूल पार्ने काम शिक्षकको हातमा नै पुग्छ । अंग्रेजी शिक्षकले नेपाली र नेपाली शिक्षकले अंग्रेजीलाई बढि प्रथामिकता दिनुपर्छ । आफ्नो–आफ्नो भाषाको अस्तित्व छ । यसरी दुईवटा भाषालाई जोगाएर पढाउन, बुझाउन र अगाडि बढाउन सकियो भने यहाँले औंल्याएको जस्तो कमजोरी र्निमूल हुन्छ ।

१५. अंग्रेजी भाषामा शब्दभण्डार कसरी पढाउने ?

धेरै नै सजिलो छ । विद्यार्थीले अलि गाह्रो मान्छन् तर यसमा शिक्षक सजक बन्नु पर्छ । रिडिङ गर्दा वा सुन्दा धेरै जानिन्छ । यो एउटा तरिका हो । शब्दभण्डार बढाउन तरिका धेरै सहज छ । पहिलो कुरा केही आधारभूत शब्द छन् जुन नजानी नहुने शब्दहरु हुन् । अक्सबोर्ड डिस्नेरी पछाडि हेर्नु भयो भने भर्बहरु त्यहाँ दिएका छन् । ३६०–६५ वटा भर्बको लिस्ट छ, ती जान्नै पर्छ । सामान्य भाषा बोल्न र जान्नका लागि ती भर्बले काम दिन्छ । राम्रो अंग्रेजी बोल्नलाई धेरै शब्दहरु चाहिने पनि होइन । पढ्नलाई मात्र धेरै अंग्रेजी शब्द जान्नु पर्ने र चाहिने हो ।

अर्को तरिका भनेको कसरी विश्लेषण, क्रिया, नामयोगी बनेको छ, तीनै शब्दहरु जोडिदै जाँदा एउटै शब्दहरुबाट धेरै शब्दहरु बन्ने तरिका सिकाइ दिनुपर्छ । त्यसपछि उपसर्ग र प्रत्येयको ज्ञान दिने बितिकै शब्द याद हुँदै जान्छ । देख्ने बित्तिकै याद हुन थाल्छ । त्यसले एउटा सामान्य अंग्रेजी पढ्न र बुझनका लागि पनि मद्दत गर्छ । संस्कृत साहित्य बुझ्न र पढ्न माथिल्लो तहका शब्दहरु जान्नु पर्छ ।

जीआरई, टोफल, जीम्याट, स्याट गर्ने विद्यार्थीले सामान्य अंग्रेजी धेरै जानी सकेका हुन्छन् । उनीहरुको करिकुलममा भाषागत ज्ञान पनि राम्रोसँग बुझाउन खोजिएको छ । हाम्रा शिक्षकहरुले यो सिक्दा र बुझ्दा राम्रो हुन्छ ।

१६. क्रियटीभ र साहित्य लेखन लेख्न चाहने व्यक्तिहरुका लागि केही टिप्स छ ?

सृजनामा लाग्ने मानिसलाई भाषाले रोक्दैन । उत्कृष्ट सृजना हो भने राम्रो अंग्रेजी भएकोले त्यस्ता साहित्यलाई उल्था पनि त गर्न सक्छन् । त्यसकारण नेपालमा सृजनाको पाटो कम नै बनाइएको छ । मानिहरुको जीवन र दैनिकीको अधिकांश समय रोजीरोटीको लागि बित्ने भएका करण सृजना पछाडी परेको छ । तर पनि अंग्रेजी धेरै राम्रा बनाएर नेपाली साहित्यमा अगाडि बढ्नु भएको छ ।

सिर्जनाको कुरा गर्दा मैले एउटा छुटाउन नहुने नाम प्रा.डा.सन्जीव उप्रेती हो । जो नाटकमा पनि त्यतिनै अगाडी हुनुहुन्छ । उहाँ सुरुमा नेपाली भाषामा त्यति राम्रो होइन तर अहिले कति राम्रो गर्नुभएको छ । सृजना भन्ने कुरा एउटा व्यक्तिमा हुन्छ । उहाँ अंग्रेजीमा धेरै राम्रो लेख्न सक्नुहुन्छ तर त्यति लेख्नु हुन्न । कम लेख्नुहुन्छ ।

नेपालीमा उहाँले धेरै राम्रो साहित्य लेख्नु हुन्छ । उहाँले म्युजिकमा पनि त्यत्तिकै राम्रो गर्नुभएको छ । सिर्जनामा लाग्ने मानिसले धेरै कुरा त्याग गर्नुपर्ने हुन्छ । तर प्रा.डा उप्रेतीको आधारभूत आवश्यकतालाई पुरा गर्न समय छुट्याउन पर्ने अवस्था छैन् । जसका कारण उहाँ जत्तिको मानिस नेपालमा नेपाली साहित्यमा लाग्दा राम्रो नै हुन्छ ।

१७. नेपाली भाषामा एकदमै दक्ष हुँदा करिअरमा के–के फाइदा हुन्छ ?

जीवनमा म यहाँसम्म आइपुग्नुमा नेपाली भाषाको भुमिका छ । मैले जीवनको केही समय विदेशीहरुलाई नेपाली भाषा पढाएँ । नेपाली साहित्य र पत्रपत्रिकाको क्षेत्रमा पनि राम्रो नेपाली भाषा बोल्न र लेख्न जान्ने मानिसको आवश्यकता छ । नेपाली भाषा लेख्न र बोल्न सक्ने मानिसलाई धेरै मौका आउँछ । नेपाली भाषा राम्रो भएका व्यक्तिले सिर्जनामा, अनुवादका कुरामा, संचारमाध्यममा अवसर पाउँछन् । मानिसले जबसम्म उत्कृष्ट मातृभाषा नेपाली लेख्न र बोल्न जान्दैन तबसम्म अर्को भाषा उत्कृष्ट लेख्न र बोल्न गाह्रो नै हुन्छ ।