सेती प्रादेशिक अस्पतालको मैदानबाट कोभिड नियन्त्रणका लागि १५ सुझाव

पहिलो प्रश्न: स्वास्थ्यकर्मी बारे धारणा

आफ्नो ज्यान जोखिममा राखेर न्युनतम सेवासुविधामा पनि सेवारत स्वास्थ्यकर्मीहरुको मनोबल उच्च बनाउन प्रदेश सरकारले काम गर्नुपर्ने हुन्छ । सरकारले स्वास्थ्य संकट समाधान गर्न ठाडो जागिर खोलेकोले केही दिन निजी अस्पतालमा जनशक्ति अभाव हुने भएपनि रोजगारी सिर्जनाले अन्तत स्वास्थ्यस्थिति सुदृढीकरण मै बल पुग्नेछ ।

दोस्रो प्रश्न: स्वास्थ्यकर्मीको मनोबल कसरी बढाउने ?

अहिले स्वास्थयकर्मीलाई दिने भनिएको डबल तलब, भत्ता र बीमाको कुरा प्रष्ट हुनुपर्छ । एउटा स्वास्थकर्मी अस्पतालको कामपछि घरमा भन्दा स्ट्यान्डर्ड क्वारेन्टाइनमा बस्न पाउने प्रबन्ध गरिदिनुपर्छ । अस्पतालमा काम गर्दा लगाउने उच्चस्तरीय व्यक्तिगत सुरक्षा उपकरण प्रर्याप्त मात्रामा सहज ढंगले उपलब्ध गराइदिनुपर्छ । त्यो मात्र होईन, बिरामीको मृत्युपछि बिल भुक्तानीको क्रममा आफन्तजनले गर्ने आन्दोलन रोक्न सुरक्षाको उचित प्रबन्ध सरकारले मिलाउनुपर्छ । अनि उपचारमा कहिँकतै चिकित्सकको दोष वा लापरवाही भएकोमा छानविन र कार्वाही पद्धति छिटो र बिश्वसनिय हुनुपर्छ ।

तेस्रो प्रश्न: कालोबजारी छ कि नाई ?

कोभिड–१९ संक्रमणको फाइदा उठाउँदै नक्कली रेडमिसिभर बिक्री भैरहेको छ । देशभर रेडमिसिभर प्रति भाइल १५ देखि २५ हजारको दरले बेच्ने र अक्सिजन सिलेण्डर ४० हजारमा बेच्ने गिरोहबाट सुदुरपश्चिमबासी पनि पीडित भएका छन् । अहिले कम गुणस्तरको अक्सिमिटर त्यो पनि महङ्गोमा बिक्रीको प्रयत्न भईरहेकोले सबैले प्रहरीलाई खबर गरि कालोबजारी र अपराध रोक्न सक्छन् । नागरिक आफैले ती भ्रष्ट र माफियाको साथ दिएर नक्कली सामान किन्यो भने यो समस्या समाधान हुन गार्हो हुन्छ ।

चौथो प्रश्न: कोभिडले अरु बिरामीलाई पारेको प्रभाव कसरी कम गर्ने ?

सुदुरपश्चिमका नौ जिल्लामा अस्पतालको अवस्था नाजुक छ । अनि भारतबाट बिना रोकतोक फर्किएका र संक्रमण भएका व्यक्तिहरुले प्रादेशिक अस्थायी राजधानी धनगढी भरिभराउ छ । आज सबै खालका बिरामीलाई आकस्मिक कक्षमा लैजाँदा कोभिडले अरु खाले सबै जटिल र दीर्घरोगका बिरामीको उपचार र व्यवस्थापन अझ कठिन भएको छ । त्यसैले अब सबै जिल्ला अस्पतालमा प्राथमिकताको आधारमा उपचार गराउनै पर्ने आकस्मिक र होल्डिङ्ग गर्न मिल्ने अन्य रोगीको काउन्सिलिङ्ग गर्ने गरी दुई खालका संरचना बनाउनुपर्छ।

पाचौं प्रश्न: लकडाउन बारे सुझाव ?

बिरामीको उपचार खर्च जोहो गर्न बैक वा वित्तीय संस्थामा पैसा झिक्न जादा एक(दुई कर्मचारीले गर्दा ४ घन्टासम्म लाइन बस्नुपर्छ । अहिले हप्ताको ३ दिन मात्र बजार खोल्न पाउने नियमले दूध, तरकारी ,फलफूल, किराना र मासुपसल नै झन् हटस्पट बन्दैछन् । प्रशासनले तोकेको सीमित समय पसल खोल्दा बिहान जोखिमपुर्ण भीडभाड देखिन्छ । किराना पसलमा सामान किन्नेको अनुगमनका लागि कुनै मापदण्ड छैन् । त्यसकारण सुरक्षाको विधि अपनाएर अत्यावश्यक सेवा सबै क्षेत्रमा लामो समय चल्न दिनुपर्छ ।

बिरामीको ओहोरदोहोरको समस्या समाधानलाई सबै जिल्लामा बिरामीको छुट्टै निशुल्क बससेवा निरन्तर संचालन हुनुपर्छ । लकडाउनलाई अहिले नागरिकस्तर मै सहयोग हुनुपर्छ । लकडाउनले भारतमा बिरामीको संख्या पछिल्लो दिन घटेको छ । लकडाउनको पालनामा प्रहरीले यो पटक बिगतको भन्दा समन्वयात्मक व्यवहार गरेको छ तर नागरिक आफैले हेलचक्राई गरेको पाईएको छ । लकडाउनमा पनि बढदो सङ्क्रमितको अवस्था हेर्दा सङ्ख्या घट्न अझै महिनौ लाग्ने देखिन्छन् ।

छैटौं प्रश्न: सरकारी अस्पतालमा अभाव 

निजी अस्पतालको तुलनामा सरकारी अस्पतालको खरिद प्रक्रिया लामो हुने भएकाले सकेसम्म छिटो आपतकालीन सामान किनेर उपलब्ध गराइदिनुपर्छ । तर छिटोछरितोको बाहनामा त्यसमा भ्रष्टाचारको नयाँ मुद्दा नबनोस भनेर पारदर्शिता अपनाईनुपर्छ । सानो सामान खरिदमा पनि ध्यानाकर्षण होस् ।

सातौ प्रश्न: कस्तो सानो सामान चाहिएला ?

सुदुरपश्चिमका अस्पतालहरुमा साबुनपानी, मास्क र सेनेटाईजर गेटबाटै निशुल्क दिईनुपर्छ । पहाडी जिल्लामा पोर्टेबल एक्स रे मेसिन, अल्ट्रा साउण्ड मेसिन नहुनाले बिरामीलाई गार्हो परेको छ । ती अहिले पनि पाईने हुनाले अबिलम्ब सामान किनेर सहज उपचार गर्न सकिन्थ्यो । ननकोभिडको आवश्यक सामाग्री पनि नियमित खरिदबिक्री रोकिनुहुन्न । निमोनिया बढी देखिएकाले एक्सरे बढाईनुपर्छ ।

आठौं प्रश्न: अस्पतालमा के देख्नुभयो ?

अक्सिजन अभावमा आज भयावह अवस्था छ । त्यसमा पनि कोभिड र ननकोभिड विरामीलाई एउटै अस्पतालको बेड र भुईमा टासिएर राखिनुपर्ने बाध्यता छ । बिरामीको चाप, स्वास्थ्यकर्मीको अभावमा मेसिनहरु निसंक्रमण नगरीकन प्रयोग गर्नुपर्ने बाध्यता छ । अहिले सबै सुदुरपश्चिमका सबै सरकारी र निजी अस्पतालका भेन्टिलेटर, इन्टेन्सिभ केयर युनिट (आइसीयू), हाईडिपेन्डेन्सी युनिट (एचडीयू) र नर्मल कोभिड बेडसमेत भरिएकोले भर्खरै चीन, भारत लगायत मुलुकबाट आएको सहयोग र खरिद स्वास्थ्य सामग्रीहरु सबै प्रदेशमा पठाईनुपर्छ ।

सरकारले आव्हान गरेमा बिरामी राख्न महामारीबाट आंशिक रूपमा तंग्रिएका क्षेत्रहरूले आफ्ना भेन्टिलेटर र अक्सिजन कन्सन्ट्रेटरहरू साझेदारी गरेर सहयोग गर्न सक्छन् । नेपालका पेशागत चिकित्सा र अन्य संगठनले आफ्ना स्रोतहरू साँझेदार गरेर अक्सिजन, पीपीईलगायतका अत्यावश्यक वस्तुहरूको आपूर्ति सहज गर्ने प्रोटोकलहरू विकास गरेर सहयोग लिन सकिन्छ ।

नवौ प्रश्न: विकास निर्माण के गर्ने ?

जनताको ज्यानको सुरक्षाभन्दा ठूलो विकास हुन सक्दैन । सबै नगरपालिका र गाउँपालिकाले ढल, खानेपानी र सडक बिस्तारै बनाउँदा पनि हुन्छ । स्मार्ट सिटी जस्ता ठुला योजना अब असारको नयाँ बजेटपछि अरु विविध छुटेका विकासका काम गर्ने गरि सम्पुर्ण ध्यान र तागत कोभिड रोक्न लगाउनुपर्छ । बरु कोभिड अस्पतालको नयाँ सरचना र हरेक चुनावी बुथमा एउटा निशुल्क पीसीआर र स्वास्थ्य परीक्षण केन्द्र बनाउनेतर्फ त्यो जनशक्ति प्रयोग गरिनुपर्छ ।

दशौं प्रश्न: प्रदेश र स्थानीय तहमा को सफल ?

नागरिकको ज्यान बचाउन आज सफल त कोही छैनन् । तापनि आज स्थानीय जनप्रतिनिधिको कामकारबाहीमा कुनै पनि कमी देखिन्न ।स्थानीय तहको तुलनामा प्रादेशिक सरकारले रूपमा जुन गतिमा स्वास्थ्यस्थिति सुधारको लागि लिनुपर्ने हो, त्यसमा बजेट निकासा र स्वास्थ्यसामग्री खरिदमा कमीकमजोरी देखिएकोले सुधार आवश्यक छ । आज सबै राजनीतिक दल, निजी र सरकारी अस्पतालहरु मिलेर कोभिड संक्रमण रोक्नुपर्छ । स्वास्थ्य सेवा, उत्पादन, ढुवानी रोक्न आवश्यक जोकोहीले पनि अवरोध गर्छ भने तत्कालै कानुनी कार्वाही हुनुपर्छ ।

एघारौं प्रश्न: कोभिड फैलिनुको कारण के हो ?

मुख्यकारण सरकारको काठमाडौ केन्द्रित भ्याक्सिन नीति नै हो । यहाँका नागरिकलाई भ्याक्सिनको सुविधाबाट बन्चित राखिएकोले कोरोना बढेको देखिन्छ । अनि सुदुरपश्चिम प्रदेशमा कोरोना संक्रमण रोक्न भारतीय सीमामा पनि कडाई गर्नुपर्छ । त्यहीँबाट संक्रमण प्रमाणीकरण भएकोलाई समेत सिधै गाउँ (पहाड) प्रवेश गर्न दिने सरकारको गल्तीले यस्तो फैलिएको छ । सीमाना कोभिड पत्ता लागेकोलाई सीमाना जिल्लामै २१ दिन र अन्यलाई ५ दिनसम्म निशुल्क राख्ने आईसोलेसन र उपचार केन्द्र प्रदेश सरकारले बनाउनुपर्ने देखिन्छ ।

नेपालमा कोरोना संक्रमण उच्चगतिमा बढेको छ । सरकारले दोस्रो लहर आउँछ भन्ने विज्ञहरूको भनाइलाई बेवास्ता गरी पूर्वतयारी नगरेकै कारण यतिबेला बिरामीहरू अक्सिजन र अस्पतालमा बेड नपाएर धमाधम मृत्युको मुखमा पुग्दैछन् । अब तेस्रो लहरको चेतावनी छ तर तयारी शून्य देखिन्छन् । हामी नागरिकले स्वास्थ्य मापदण्ड पालना नगरेको र पर्याप्त आइसोलेसन नहुँदा सङ्क्रमितहरु एउटै परिवारसँग बसेकाले सङ्क्रमण थप फैलिरहेको देखिन्छ ।

बाह्रौं प्रश्न: पहाडतिरको अपडेट के छ ?

पहाडी जिल्लाका अस्पतालमा झनै बिजोग अवस्था छ । सामान्य मानवीय सहयोग र सुविधा दिन पनि सरकारले सकेको छैन । त्यहाँ अत्याधुनिक उपकरणको कुरा छोडनुस, जिल्ला अस्पतालमा सामान्य स्वास्थ्य सेवा सामग्री कै उपलब्धता छैन । धेरै स्वास्थ्य उपकरणको कमीको बावजुद अहिलेसम्म प्रहरी, तल्लो स्थानीय तह र स्वास्थकर्मीको मेहनत संतोषजनक र प्रशंसनीय देखिन्छ । पहाडमा आईसीयु र भेन्टिलेटर भएका निजी अस्पताल कम भएको कारण अहिले प्रदेश अस्थायी राजधानी धनगढी भरिभराउ छ । त्यसैले केन्द्र सरकारले तत्कालै जहाज संचालन गरेर विभिन्न स्वास्थ्य सामाग्री ढुवानी पहाडमा गरेर भएपनि महामारी नियन्त्रणमा तिनै साधनको उच्चतम् उपयोग गर्न हरसंभव प्रयत्न गरिनुपर्छ ।

तेर्हौ प्रश्न: आईशोलेसनको अवस्था के छ ?

आज विभिन्न किसिमका आइसोलेसन खोलिएको छ । तर बजार र अस्पतालभन्दा पर खोलिएको सुविधाजनक आईसोलेसनमा पनि गर्मी, मच्छरको बिगबिगीले बिरामी बस्न रुची देखाउन्न । अघिल्लो पटक कैलालीको आईसोलेसनमा भएको बलात्कार र सर्पले टोकेको घटनाका कारण बिरामी त्रसित छ्न । अनि सेतो एप्रोन लगाएको नर्स र डाक्टर नदेखिएकोले बिरामीहरु साईकोलोजिकल कारणले पनि दुरदराजको आईसोलेसनमा नगएको देखिन्छ ।

यो अवस्थामा फेरि नयाँ आईसोलेसन टाढा बनाउनुभन्दा अस्पतालसँगै केही दुरीमा डाक्टर देखिने गरि खोलिएमा आकर्षण बढ्थ्यो । त्यसैले हल्का बिरामी राख्ने थप अस्पताल वरपर मै संयन्त्र बनाउनुपर्छ । कोरोना सङ्क्रमित आफ्नै घरमा एकान्तबाँसमा रहेका समयमा मृत्यु भएको र पीसीआर परीक्षण गर्दा पोजेटिभ रिपोर्ट मृत्युपछि आउने दुर्गम भेगको पीडा छ ।

चौधौ प्रश्न: यथास्थितिमा तीव्र उपचार कसरी ?

पीसीआरको रिपोर्टिङ सोही दिन गरिनुपर्छ । अहिले अस्पतालहरुको क्षमता बढाएर मात्र यो महायुद्ध नियन्त्रण गर्न सजिलो हुनेछ । अहिले कतिपय बिरामीहरु अस्पताल जानै नपर्ने भएपनि आत्तिएर अस्पताल बसेकोले चाप बढदैछ । अब अस्पतालहरुसँगको सहकार्यमा नजिकैको जमिन, होटेल, स्कुल वा पार्टी प्यालेसमा आइसोलेसन सेन्टर सञ्चालन गर्न र प्रारम्भिक उपचार त्यस्ता ठाँउमै गरी जटिल समस्या भएकालाई मात्र अस्पताल पठाउने नयाँ मेकानिज्म बनाउनुपर्छ ।

कोभिडका बिरामीले सबै अस्पताल भरिएपछि चिकित्सक र स्वास्थ्यकर्मी अत्तालिने अवस्था छ । पुरानो अनि साँघुरो संरचनाभित्र पनि उपचार पद्धति सहज र फराकिलो पार्न स्वास्थयकर्मी तल्लीन छन्। अब अस्पताल प्रशासनले यस्तो बेलामा खटिने चिकित्सक, स्वास्थ्यकर्मी र कर्मचारीलाई बजारमा उपलब्ध स्वास्थ्य सामग्री दिएर यथाशीघ्र प्रोत्साहन गर्नुपर्छ अनि तीव्र उपचार हुनेछ। इतिहासमा अहिलेसम्मकै चरम अक्सिजन अभावमा तत्कालका लागि अक्सिजन कन्सन्ट्रेटर खरिद गर्नुपर्ने अनि चाडै अक्सिजन प्लान्टहरु स्थापना गरर्नुपर्छ । अक्सिजन उत्पादन क्षेत्रमा बिजुलीको नियमित आपूर्ति नहुनु पनि ठुलो समस्यामध्ये एक देखिएको छ ।

पन्ध्रौं प्रश्न: कालोबजारी र प्रहरीको भुमिका ?

अक्सिजन सिलिण्डरको कालोबजारी प्रहरीकै सक्रियताले रोकिएको छ । विभिन्न संघसंगठनले देशभरी अक्सिजनको सहयोग गरेको समाचार पनि नागरिक सहयोगको प्रतीक हो । तर बिरामीको संख्या दिनप्रतिदिन बढीरहेकोले निकै अक्सिजन चाहिएको बेला ठुलो भनाउँदाले सिलिण्डर लुकाएर राखेको बारे प्रहरीलाई नागरिकले सुचना दिनुपर्छ। अन्य औषधिमा मूल्य बढाएको बारे नागरिकले नै उजुरी गर्नुपर्छ ।

अस्पतालमा हिडेन बिल, औषधि, खाद्यान्न, मास्क, सेनेटाईजरको मूल्य फेरि बढाईकोले स्थानीय सरकारले जिल्ला प्रशासनमार्फत आवश्यक नियन्त्रण गर्न अघि सर्नुपर्ने अनि आत्मविश्वास नामक भ्याक्सिनले कोभिड परास्त पार्नुपर्छ ।

( लेखक भण्डारी नेबिसंघका पुर्व कावा अध्यक्ष एवं स्वास्थ्य संस्थाका संचालक समेत हुन् ।)