मुक्तिनाथ यात्राको त्यो क्षण

यात्रा संस्मरण

कोरोना महामारी नहुँदो हो त यतिखेर नेपाल भ्रमण गर्नेहरुको घुइँचो नै लाग्थ्यो । पर्वतारोहीका लागि यो मौसम ज्यादै उपयोगी हो । त्यस्तै कोरोनाको महामारी नभएको भए अहिले हामी भ्रमण वर्ष २०२० को उत्सवमा रमाईरहेका हुने थियौ । हुन पनि विदेशी तथा स्वदेशीलाई नेपाल भ्रमणको भिन्दै स्वाद मिल्छ । यो भूमिमा विशाल हिमालयहरु मुस्कुराई रहेको साक्षात्कार गर्न सकिन्छ । पहाडको दिव्य सौन्दर्य होस् वा तराईको समथर भूमि, मात्र मानव जीवनको पहलू हुन् , जति रस लिन सक्यो त्यति नै सुन्दर ।

हामीले निर्माण गरेका कला कौशलको वेजोड शील्प हुन् , विश्वमा नै स्तूत्य । सांस्कृतिक धरोहर र यसबाट सिञ्चित एकताको सूत्र हाम्रो आदर्श हो । एकता, विश्वास र सदभावको चट्टान । हाम्रो संस्कृतिले नै हामीलाई सुन्दर बनाएको छ, मानवताको प्राकृतिक सत्यताको दृस्टान्तसँगै । त्यसैले पनि हाम्रो स्वभाव, चरित्र र व्यवहारमा नै एकअर्काप्रतिको सम्मान प्रतिविम्बित छ ।

प्रसंग अलि अगाडिकै हो –२०६७ साल ताका । सिन्धुपाल्चोकको तातोपानी यात्रापछि आन्तरिक यात्राको लागि रोमाञ्चित भएका थियौ । अर्को यात्रा गर्ने ईच्छा मनमा अंकुरित भयो । ताप्लेजुङ्ग बस्ता ठूलो समूहमा पाथीभराको दर्शन गर्न गएका थियौ, त्यसपछि त्यो अवसर तातोपानी जाँदा मात्र पाइयो । आन्तरिक पर्यटनको स्वादमा नपल्किएकाको लागि तातोपानी यात्राको मधुरता अकल्पनीय रह्यो । त्यसैले पनि अर्को यात्रा गर्ने, साथी भाईहरुँंग रमाउने, नेपालको भूगोल ,डाँडापाखा , सांस्कृतिक विविधता तथा विशिष्ट वस्तुहरुको अवलोकन गर्ने इच्छा थियो ।

सन्दर्भः मुक्तिनाथ यात्राको । लघु उद्यम विकास कार्यक्रमको अवलोकन भ्रमणलाई प्यूठान दाङको कार्यक्रम हेर्ने र स्वर्गद्वारीको दर्शन गरी पुण्य कमाउने फेरोमा मिलाएका थियौ । त्यसै अनुसार सहभागीलाई सूचना भएको थियो । तराइको गर्मीसंगै रापिने भएकोले भएभरका छोटा कपडा झोलामा राखियो । निधो भयो स्वर्गद्वारी जाने । एउटा साधु सन्तले प्रबन्ध गरेको थितिको नजिकबाट अनुभूत गर्ने । त्यसरी नै सिर्जना गरेको बेजोड सामाजिक, धार्मिक अनुष्ठान र विकासको धरोहरको साक्षात्कार गर्ने ।

यसैबीच हल्ला चल्यो थारुहट बन्दको, २५ गतेदेखि अनिश्चितकाल बन्द अरे । २३ गतेको दिन हो क्यार, थाहा भयो । परेन फसाद ! बिदा लिई सकेको थिए । आन्तरिक चाजोपाजो सबै मिलिसकेको थियो । भ्रमणको लागि झोला उठाउन मात्र बाकी थियो, बन्दको कुरा आयो । के गर्ने कसो गर्ने खैला बैला भयो । राय परामर्श भए ,अन्तत हिडौ जहाँ जहाँ खुल्छ त्यहिं जाऔ । पोखरालाई केन्द्र बनाएर गएपछि स्याड्जा, पाल्पा, वेनीसम्म पुगिएला भनी हिंडियो । विविध क्षेत्रका साथीभाई भएकोले शुरुमा खासै घुलमिल हुननसके पनि विहानको खाना गजुरीमा खाएपछि भने यात्राको रमाइलो भयो ।

धेरै सहभागी धेरै दृष्टिकोण, धेरै विचार, धेरै सोच । बस भित्रको मन्थनमा यात्रा बेनीसम्म जाने र मुक्तिनाथको दर्शन गरी फर्कने विचारले तिव्रता पायो । पोखरा अब हाम्रो वासस्थान भएन । वेनी जाने भईयो । विचित्र उल्टो यात्रा ! स्वर्गद्धारी हिडेका यात्री मुक्तिनाथ जानु पर्दा कति कुराको प्रबन्ध गर्नुपर्ला ? मध्य पहाडी यात्राको लक्ष्य लिएर हिडेका हामी चरम जाडो ठाँउमा पुग्ने भयौं । थोरै खर्चले पुग्ने यात्रालाई धेरै खर्च लाग्ने भयो । पारिवारिक हिसाबले पनि दिन गन्ती गरेको दिन नफर्कने भइयो ।

यात्रामा साथीभाईको खर्च प्रबन्ध सबैे अनपेक्षित नै भए । आफ्नो झोला हेरे, एक एक थान जाडोको कपडा रहेछ, जसो होला आफ्नो लागि त रहेछ । तर साथीभाईको पनि त बुझ्नु प¥यो । अन्ततः सबैको सहमति भयो, मुक्तिनाथ दर्शन गर्ने र फर्कने । यात्राले एकाएक नयाँ मोड लियो ।बस भित्रको दोहोरी संगीतको गुञ्जनले सबैलाई गर्माएको थियो । सकिनसकि दोहोरी भाका हालेर उन्मुक्तता प्रस्तुत गर्नु कम मजा थिएन । सामाजिक पारिवारिक पर्दाहरु हट्दै थिए । दोहोरीले सांस्कृतिक खुल्लापनाको बिम्ब पस्कदै गयो । हामी केहीबेर हरायौ ।

हामीलाई मुक्तिनाथ यात्राको अनन्त स्पर्शले गाजिसकेको थियो । गजुरीका लोभलाग्दा फाँट र विकसित बस्तीहरु, कुरिनटार पुग्दाको केवलकारको दृष्य, मुङलिङ्ग र मस्र्या्दीका रमाईला घमाइला फांट र बस्तीहरु, भ्याली क्षेत्रको विकास र प्रगति, अविरल बग्ने नदीको मधुरम, त्यसले सिकाएका जीवनका कथाहरु, नदीका आफ्नै बेदनाहरु बिनालक्ष्य बगीरहनु पर्दाको पीडा, उसले सहनु परेको अपहेलनाको कथा, कसैले पनि हामीलाई छोएन ।

हामी एकोहोरिएका थियौ । मुक्तिनाथ दर्शनको तृष्णामा । यात्राको जीजीवीशा मुक्तिनाथ यात्राको लागि तन्कदै थियो । हरेक फाँट बस्ती, डाँडाकाँडा, जीव वनस्पति सबै हामीलाई मुक्तिनाथ यात्राको बाटो देखाउन तम्सिए झै लाग्दथ्यो । हामी पनि हुइकियौे फेरि हुइकियौं । हामीलाई नत व्यास दमौलीको पत्तो भयो, नत लेखनाथ न पाको । पोखराको आकर्षण फिक्का लाग्दै गयो । लुम्लेको कृषि फर्मको चामत्कारिताले हाम्रो यात्राको धोको भरेन । न त त्यहाँ खाएको नास्ताले नै तिर्सना मेट्यो । बेनीको लक्ष्यमा हुईकिदा मुक्तिनाथ यात्राको रस्वासादनले शरीरलाई रोमाञ्चित बनाएको थियो ।

बाग्लुङ बस्नेकी भन्ने इच्छाले साकार पाउन सकेन । बेनी मुक्तिनाथ यात्राको मूलद्वार छिटो पुग्ने, बास बस्ने , गफिने यात्राको अनुभव बाड्ने, अझ फरासिलो हुने ,पछिल्लो यात्राको प्रबन्ध मिलाउने अनि रमाउने । एउटै लक्ष्यले हामीलाई डोर्याएको थियो, त्यो हो मुक्तिनाथ दर्शन । फिल्ममा देखाएको विविधतालाई आँखैले हेर्ने, भरपुर आनन्द लिने तीव्र धोको थियो । कल्पना कति थिए थिए प्रकृतिलाई जिस्क्याउने, गिजोल्ने , आफु पनि केही क्षण भए पनि प्रकृतिमा लिन हुने । हाम्रो यात्रा यसै सेरोफेरोमा तन्कियो ।

करिब ८ बजे हामी बेनी पुग्यौ । बेनीको बजार जता माया त्यतै छ नजर” गीतको भाकाले बैंसमा कति लोभ्याएको थियो । तर जुन दिन हामीबेनी पुग्यौ हामीले त बस्ने ठाउँ पनि पाइएन ? सबै होटल प्याक । होम स्टे कतै छैन । पर्यटन बर्षको प्रबन्धले आन्तरिक पर्यटनको लक्ष्य तय गरेको रहेनछ । बसभित्रै बस्नु पर्ने हो वा के गर्ने, थाकिएको छ, खाना खाएर आराम गर्नेबेलामा बस ,बास र भोलीको प्रबन्ध गर्नुपर्ने एकैपटक आइलाग्यो । एकक्षण त नरमाइलो पनि लाग्यो । तर यात्रा हो सुखदुख त भइहाल्छ भनेर चित्त बुझउनु बाहेक के पो थियो र ?

आआफ्नो तरिकाले बासको प्रबन्धमा लाग्यौ । बेनीको बास त्यस्तै भयो, कोही कता कोही कता । महिला साथीहरुलाई एउटा कोठा मिल्यो । अलिक राहत भयो । म र मेरो मेडमको लागी अर्को कोठ । त्यसरी नै बाँकी साथीहरुको लागी एउठा कोठा मिलेछ भिन्न भिन्न ठाउँमा भिन्नभिन्नै गरी । रात काट्नु थियो बेनीमा, यात्रा त बाँकी थियो मुक्तिनाथको । कल्पनाले मात्र पनि आरामको अनुभूति हुन्थ्यो , जीवन त आशाको प्रकाश न हो भोलीको सुखद् आशमा आज खुशी हुने शक्ति । हामीलाई असजिलोको पीडामा दुखी हुनु थिएन, आआफ्नो व्यवस्थालाई नियतिको फेरोमा व्यवस्थित गर्दै बेनीको रातलाई बितायौ ।

बेनी हाम्रो लागि बिसौनी मात्र थियो । २६ गते बिहान सखारै हामीले बेनीबाट जोमसोम जानु थियो । बैशाख पूर्णिमाको नजिकीदो चाडवाड भएकोले बास बस्नेदेखि बाँकी यात्राको लागी गाडी व्यवस्था लगायतका सबै कुराहरुको प्रबन्ध गर्नु सामान्य थिएन । कच्ची बाटो, गाडीको सिण्डीकेट प्रणाली फेरी बेनीको गाडी मुस्ताङ जान नपाउने र मुस्ताङको गाडी बेनी आउन नपाउने कारणले बीचमा अदली बदली गर्नुपर्ने, भाडाको मोलमोलाई आदि धेरै कुराको झन्झट हुने जस्ता स्थानीयबासीको कुराले फर्कने पो हो की भन्ने विचार पनि मनमा नआएको हैन । बेनी आईसकेपछि मुस्ताङ नजानु सान्दर्भिक हुने थिएन, त्यसैले पनि हामीले निश्चय गर्यौ, जाने नै भइयो । गलेश्वर महादेवसँग बिदा मागेर हामी हिमाल तिर लाग्यौं ।

हिमाली क्षेत्र चिसो स्वभाविकै थियो । कालीगण्डकीको किनारैे किनार मोटर बाटो । सिधै उत्तर । बीच बीचमा सानातिना खोलाहरु हान्निएर कालीगण्डकीमा समाहित भएको देख्न पाईन्थ्यो । दृश्यहरु अत्यन्त लोभलाग्दा थिए । सबै हाम्रो उर्जाको स्रोतहरु ! तर विडम्बना शहर अन्धकारमय छ । सयौं खोलानाला यसैगरी अविच्छिन्न बगीरहेका छन् । तर, हाम्रा योजना र योजनाकारले सिंहदरवार र योजना आयोगको छिडीलाई छोड्ने हिम्मत गर्न नसकेकोमा भने दुःख लागेर आयो । नेपाललाई माया गरेर भूगोलको पहिचान गरी हाम्रो सम्पदाको उत्खनन मात्र गरिदिएको भएपनि हामी कति सुखी हुने थियौं । हाम्रो राजनीतिले विकासको चिन्ता मात्र गरेको भएपनि हामी कति समृद्ध हुने थियौ होला । यो त एउटा स्वप्निल कथा मात्र होला झैं लाग्दछ । दिक्क लागेर आयो । बेनीमा रातभरी बत्ति गएको थिएन, कम्ति खुशी लागेन । “गाउँ शहर भएछ शहर गाउँ” ।

बस हुइकिदै थियो । ठाउँ ठाउँमा आकाश सांघुरिएको देखिन्थ्यो । हिमाली बाटो ठूला ठूला चट्टानी पर्वतलाई छिचोल्दै गएको छ । अजगंका ती पहाडहरु कुम्भकर्ण झै चीरनिद्रामा छन् । काठमाडौं आसपासमा झै खानी संचालनको नाममा जताततै चिथोरिएका छैनन् । अनन्त सौन्दर्य पस्किरहेका छन् । पहाडको छाती चिरेर निस्किएका झरनाले पीडा भन्दा आनन्द दिईरहेका छन, मुग्द बनाएका छन् यात्रीलाई । कति विशाल छ प्रकृतिको यो नियति अजंगका पहाडमा विष र विखम्बाको बीउ निख्रिएको छैन कल्याणको लागी ।

प्रकृति स्वधर्ममा छिन्, आफ्नो ममतालाई उत्पादनको विशाल फेरोमा प्रवृत्त गरिरहेकी झैं लाग्दछ । वनस्पतिय विविधता र नदीको सुसाईसँगसँगै लुकामारी खेलीरहेका चराचुरुङ्गीको रासलीला स्वादले देख्न पाईन्छ । प्रेम र मित्रताको बोलीलाई सुन्न पाइन्छ । लाग्दछ, यो धर्ती द्घन्द्घको मारमा कहिल्यै पर्नु परेनछ । काठमाडौंको धुलो र धुवाको रापमा थिचिएर थङ्गथिलो भएको यात्रीले मुस्ताङ्गको प्राकृतिक सौन्दर्यको स्वपान गर्दाको आनन्द व्यक्त गर्न सक्ने कुरै थिएन ।

बसको हर्नले बेलाबेला कल्पनाको सागरबाट बिउझाउँदथ्यो । बाहिर हेरेको त हामीले हिमाललाई दक्षिणतर्फ धकेली सकेछौं । आश्चर्य लाग्यो ।
घाँसा पुगेको पत्तो भएन । धौलागिरी पथ पर्यटकको लागि प्रख्यात भएको थाहा थियो । बीचबीचका साना बस्तीहरु समेतमा होटल व्यवसायको प्रविणता झल्कन्थ्यो । घरहरु सफा, टवाईलेटको प्रबन्ध । बत्ति र पानीको आपूर्ति व्यवस्थाले विकास र सभ्यताको परिचय दिन्थ्यो ।

घाँसामा धेरै गाडीहरु छन् । बेनी जाने, जोमसोम जाने । यात्रीहरुको भीड । खचाखच । समूह बनाउने, वुकिङ्ग गर्ने आदि सबै कार्य हतार हतारमा । हामी २९ जना भएकोले कुनै एउटा गाडी रिजर्भ गरेर जानलाई गाह्रो थिएन, गर्यौं र हिंडी पनि हाल्यौ । धुलाम्मे सडक लामो यात्राले गलिसकेका थियौ तरपनि एक किसिमको उमङ्गले पुल्लकित बनाएको थियो । गाडी अगाडी बढ्दै गयो जोमसोमलाई लक्ष्य बनाएर । हाम्रो अगाडी जोमसोमको तस्विर कुंदिदै गए ।

लेते पुगेपछि हामी नास्ता खानको लागी केहिबेर रोकियौ । बाहिरको दृष्यले लोभ्यायो । हिमालले हामीलाई निम्ता दिएझै लाग्दथ्यो, प्रकृतिसँग प्रत्यक्ष सात्क्षात्कार गर्न पाईने । नजिकैका हिमाल र हिमालबाट बहँदै आएका झरनाको दृष्यले मूटु छोयो । सबैले आ आफ्नो क्यामरामा कैद गरेर प्रकृतिलाई बन्दकमा राख्ने धृष्टता गरेर रमाउँदा कम्ति मजा आएन । फोटो कति खिचियो खिचियो । साच्चै आनन्द आएको थियो लेतेको एकक्षणको बसाई ।

जोमसोम पुग्नु अगाडी नै हामी रोमाञ्चित भयौ । हिमाल त नजिकै ! आहा कति दिव्य ! हामीले त एकक्षण कालीगण्डकीले कुंदेका फाँटहरुको मनोरम दृष्यलाई बिर्सिएछौ । त्यसरी नै प्रकृतिले श्रृंगार गरेर सुम्पिएका थुम्का ,बेसी, वनस्पतिक विविधता र बस्तका झुप्पाहरु । स्वर्ग त यहि रहेछ, ईश्वरको वासस्थान, त्यसैले भएको होला । मानमा उत्सुकता आयो के मुस्ताङ्गवासी सांच्चिकै रमाएका छन् ? के प्रकृतिले प्रदान गरेको अवसरको लाभभागी सबै होलान् ?के सबै कालीगण्डकीले प्रवाह गरेकी पवित्र जलका अंशियार हुन् ? कैलाशबाट प्रदत्त अमृतका सोपानीहरु !

कस्तो ठाउँ ! आगन्तुक हाँसेका छन्, प्रकृति हाँसेकी छन, देवताहरु हाँसेका छन्, नदीनाला खोला बजार डाँडाकाँडा सबै हाँसेका छन्, प्रेमभाव पस्केका छन् । पहाड र बस्ती, समाज र संस्कृतिले एकआपसमा आलिंगन गरेका छन । त्यहाँ कोही छुट्टै जातजाति छैनन् नत धर्म र वर्ण विभेद ! असमानता कर्ममा मात्र छ त्यहाँ । सबै खुशी छन् त्यहाँ । अतिथि खुशी । आतिथ्य गर्न पाएकोमा स्थानीय खुशी । सबैको घरमा लक्ष्मी पसेकी छिन् । लाग्दछ, तपस्वी पनि त्यहाँ पुगे हराउने छन् जस्तो लाग्छ । त्यही देवलोक होला ! हामी पनि सायद देवलोकमा थियौ ।

जोमसोममा हामी धेरै बस्न पाईएन । सदरमूकाम भएपनि ठूलो रहेनछ । सेवाग्राही कमै होलान् । सरकारी अड्डा धाउनेभन्दा आफ्नो व्यवसाय राम्रोसँगले चले त भै गयो नी । गरेकै छन् । लोडसेडिङ्ग रहेनछ । खुशी लाग्यो । ढिलो भैसकेको थियो, बेलुका राम्ररी बस्ने गरी मुक्तिनाथ लागियो ।

मुक्तिनाथ हाम्रो यात्राको उत्कर्ष । उत्तरतिरको हाम्रो यात्राको अन्तिम बिसौनी । अन्ततः हामी मुक्तिनाथ पुग्यौं । मुक्तिनाथ हाम्रो गन्तव्यको शिखर । भगवान नारायणको बासस्थान । त्यो सुन्दरताको वर्णन गरेर साध्य छैन, अत्यन्त सुन्दर । त्यसैले होला माहात्मा, साधुसन्त, भक्त प्रशासक, राजनीतिज्ञ, उद्योगी, व्यापारी, कलाकार, सर्वसाधारण सबैको आस्थाको पुञ्ज । मुक्तिनाथ की सेविका झुमाको भक्तिप्रति कसैको शंका छैन । न त उनको जातको पर्वाह छ । सबैको प्रशंसाकी पात्र हुन् झुमा ।

हास्य कलाकार हरिवंशले कुदेर १०८ धाराबाट स्नान आदि कार्य गरेको नेपाली फिल्म क्षेत्रको सानो पर्दामा हेरेको थिए । हामीले पनि दौडेर पुरा गर्यौे त्यो कार्य । टाउको खाने चिसो रहेछ । त्यसपछि कुण्डमा डुबुल्की मार्नु पर्ने अरे, चिसोको पर्वाह नगरी मारियो । पुजा कायर्, भक्ति र पे्रमभावले आ आफ्नो मूल्य, मान्यता र स्वधर्म अनुसार सम्पन्न गरियो । शालीग्राम खरिद गरेको थियौ । स्नान गराई मुक्तिनाथमा चढांई सुध्द गर्यौ । धेरै फोटो खिचियो । कति धेरै धेरै प्रकृतिलाई जिस्क्याउने भोक थियो ।

त्यो साच्चिकै अकल्पनिय यात्रा थियो । त्यसैले पनि रोमाञ्चित हुनु स्वभाविकै थियो । फेरी आइपुग्ने नपुग्ने संयोग मात्र भएकोले धितमरुन्जे भगवानको समीपमा बसियो । नारायणको मन्दिर माथी, तल कालीगण्डकीले अविच्छिन्न शालीग्राम पस्कँदै प्रवाहित हुनु संयोग मात्र कहाँ हुन्थ्यो र ? सत्य थियो, त्यो लिला हैन भक्तलाई कृपा थियो भगवानको । भित्र देखिनै आनन्द लागेर आयो । त्यही सेवा गरेर बस्न पाए हुन्थ्यो भन्ने पनि कहिलेकाही मनमा आउथ्यो । प्रकृतिको त्यो अनन्त स्वादपान गरेर । हामीले त्यहाँ भरपुर आनन्द अनुभूत गर्यौ ।

समयले नेटो काटीसकेको थियो । बेनीबाट हिडेको दिन नै हामीले मुक्तिनाथ दर्शन गरी जोमसोम आउने व्यवस्था गरेकोले अलिक व्यस्त त हुने नै भयो । विहान खाजा खाएकोले कागवेनीमा श्राद्ध गर्न पाईएन । पितृ भक्तिको त्यो मार्ग चै अधुरै रह्यो । ३८१० मीटरको उचाईमा भएकोले होला मौसम पविर्तन भैरहँदो रहेछ । हिउ फुस्फुसाउन थाल्यो । जाडो ह्वत्तै बढ्यो । त्यसैले गर्दा हामी पनि हतार हतार गरेर तल झर्यौ, गाडीको बन्दोबस्तो भयो । छोड्यौ मुक्तिनाथ बाबालाई । मन अमिलो भएर आयो ।

फर्कदा हाम्रो गाडीमध्ये अघिल्लो गाडीको पछाडी पट्टीको चक्का खुस्किएर कालीगण्डकीमा पुग्यो । डा्रईभरले भित्तामा गाडी जोते । धन्य धन्य बाँचियो एउटा भयंकर दूर्घटनाबाट । प्रभुको कृपा भएरमात्र हामीले जीवन पायौ । अन्यथा त्यो अकल्पनिय हुन्थ्यो । १३ जना साथीलाई हामीले कालीगण्डकीको गर्भमा छोड्नु पर्ने । ठूलै दूर्घटनाबाट मुक्ति पाईयो । जोमसोम आईपुगुन्जेलसम्म यो दृश्यले छोडेन । दोहोराई तेहराई आईरह्यो ।

जोमसोम फर्कदाको बासस्थान । रमाईलो गरी बिताईयो त्यो चैतको २६ गते रातलाई । बिहान बेनीतर्फ लागियो । मुक्तिनाथ दर्शनपछि युद्ध जितेको अनूभूति थियो । बेनीमा खाना खाएर लघु उद्यमीसँग छलफल गर्यौ । पेशामा रमाएका रहेछन् । बेनी बजारको परिक्रमापछि हामी बाग्लुङ्ग भगवतीको दर्शन गर्ने गरी हिड्यौ । बाग्लुङ बजार ठूलो रहेछ गाडीबाट नै घुमियो । बागलुङ भगवतीको दर्शनले मन आनन्दित बनायो । ठूलो आस्था रहेछ, त्यहाँकाा बासिन्दामा । मैले पहाडी क्षेत्रमा त्यत्रो व्यवस्थासहितको प्रबन्ध देखेको थिईन । भरपुर दर्शन गरियो । त्यो दिन हामी पर्वतमा बस्यौ ।

२७ गते हामी पोखरा लाग्यौ । लुम्ले कृषि फर्मको अवलोकन गरियो । कृषि विकासको लागी नेपालले गरेको अनुसन्धानको जानकारी प्राप्त भयो । खुशी लाग्यो । विन्ध्यावासिनी भगवतिको दर्शनपछि पोखरामा खाना खाईयो । त्यसपछि नगरपालिका गयौ । मेघनाथ जीले आतिथ्य गर्नु भयो । फेवालेकमा केहीबेर घुम्यौ । डुङ्गगा चढ्ने रहर मेटियो । देवीदर्शन गरेर हामी फर्कियौ । बेलुका मेघनाथ जीले डिनरको निम्ता दिनु भएको थियो । झुम्यौ केहीबेर दोहोरीमा । स्वादिष्ट खानासँगै बिताइयो पोखराको रात ।

भोलीपल्ट मनकामना दर्शनको चांजोमिलाई हिड्यौ । बाटोमा एउटा कविता फुर्यो । शब्द त थुपारे तर भाका मिलाउन सकिन । काठमाडाैं आएपछि ऋषिजी कार्यक्रम अधिकृतको सहयोगले यात्रीको पहिचानलाई कवितामा यसरी भरे ।

उत्सुकतासाथ प्रस्थान गन्तव्य मुक्तिनाथको
सहभागीहरु उन्तीस, कस्तो संयोग पर्यो अहो !

मनोवेगी भई आफ्ना भावनामा नअल्झिई
अन्ताक्षरी र दोहोरी स्वच्छन्दपनमा डुवी ।

चल्यो यात्रा गयौं हामी मन्त्रमुग्ध हुँदै हुँदै
चल्यो हावा पुग्यौं हामी नाच्दैं गाउँदै रमाउँदै ।

प्रकृति प्रेम धेरै छ, राष्ट्र प्रेम विशेष छ ।
विविध संस्कारको साथै हिमाली परिवेश छ ।

नेपाली भूमिमा टेकी नेपाल घुम्नु पदर्छ
यस्तो भयो भनेमात्र हाम्रो क्यै शान बढ्दछ ।

बाटाघाटा सहज छैनन अनकण्टार दुर्गम
सानो र साँघुरो मार्ग बस गुड्दा बिर्हगम ।

विकासकोे अभिभारा अविच्छिन्न कर्म जो थियो
नेतृत्व यात्राको भयो स्वीकार म दीलिपको ।

जनार्दनको स्वर प्रिय शान्ताले खाप्दा अहो !
कामना ज्योति उल्झन्छ श्रृगांर रसमा छ सो !

गोविन्दराज हुन हाम्रा आत्मीय प्रेमका घर
गर्छन आनन्दको बर्षा माया सवैमा बराबर ।

मीना माया पद्मा सँगै सरिता कल्पना आखिर
रितिका संरक्षा सबका प्रिय छन् सदावहार ।

अछामी केशव राम्रा उत्तम असल बेश छन् ।
श्री सिद्दिबहादुर आफ्नो उद्योगधन्दा चलाउछन् ।

श्री विष्णु उद्घव कृष्ण घनश्याम दिनेश र
रविन्द्र लोक रमेश दङ्ग पर्दै सरासर ।

राजेन्द्रको मीठो हाँसो चटनी नै यहाँ भयो
दिक्पाल हुन् कुशल चालक यात्रा जो रमाईलो भयो ।

सरिता शान्ता कल्पना प्रिय सबका जनार्दन
सवैको भक्ति एकै छ पुर्याई देउ मनकामना ।

दमौली आउनु अगाडि हो क्यार ! रोड होटलमा हामीले नास्ता खायौ । होटलको व्यवस्था र सरसफाईले मुग्द बनायो । हो, विकास यसरी नै हुने हो । देश दुनियाँले गरेको प्रयोग र व्यवसाय नौलो लागे पनि अन्ततः त्यसले निरन्तरता पाउँदछ । मजाले नास्ता खाईयो । बगैचामा धेरै फोटोहरु खिचिए । मनकामना निरहार दर्शन गर्नेले खाना खान मानेन् बाँकीले खायौं । यसपाली मनकामना गाडी लिएर गएको थियौ । अप्ठेरो बाटो रहेछ तर पुगियो । माताको आशिर्वाद लिएर आयौ ।

चार दिनको यात्रा थाहा नपाई बितेछ । छुट्टिनेभन्दा ज्यादै नरमाइलो लागेर आयो । सबैलाई भावुक बनायो । परिवारको सदस्यलाई बिदा गर्दाको पीडाबोध भयो । परेला भिजेर हाए । वाक्य फुटेन । मनले भन्छ, फेरी यस्तै यात्रा कहिले गर्न पाइएला ?