आसन्न कांग्रेस महाधिवेशनले खोजेको यही हो ?

१२ असार, काठमाडौं । आफ्नो चौधौं महाधिवेशनको तयारी गरिरहेको नेपाली कांग्रेसले महाधिवेशनपछि लिने दिशा कुन हो ? यसबारेमा कसैबाट पनि सर्वमान्य जवाफ आइरहेको छैन । पार्टी सभापतिको प्रतिष्पर्धाको लागि आठ जना नेताहरू, सभापति शेरबहादुर देउवा, वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेल, उपसभापति विमलेन्द्र निधि, महामन्त्री डा. शशांक कोइराला, प्रकाशमान सिंह, डा. शेखर कोइराला, कृष्णप्रसाद सिटौला र कल्याण गुरुङ्ले उम्मेदवारीको घोषणा गरिसके ।

नेतृत्व हत्याउन ‘मै हुनुपर्छ’ को एकसूत्रीय मान्यताबाट सबै नेता चलायमान देखिन्छन्, तर आगामी दिनमा कस्तो कांग्रेस बनाउँदा जनताको प्रिय पार्टी हुनसक्छ भन्ने चिन्तनको सख्त अभाव भईरहेको छ । सबैलाई आफ्नै चिन्ताले खाइरहेको र पार्टीउपरको चिन्तन हराइरहेको छ ।

जिल्लाहरूबाट आएका गुनासा, सुझाव र असन्तुष्टिको एउटै निष्कर्षबाट के बुझिन्छ भने नेपाली कांग्रेसभित्रको संस्थापन वा प्रतिपक्ष दुवैले परिस्थितिबाट शिक्षा र चेतना लिन नसक्नु भयानक समस्या हो । जनपरिचालन हुने ठोस कार्यक्रम ल्याउन नसक्नु, सरसल्लाह र सहमतिले काम गर्ने संस्कार तथा परम्परा मास्दै जानु, हचुवाको भरमा काम गर्ने परिपाटी बसाल्नु, कोठे झुण्डको अल्पबुद्धिको शिकार हुनु नै नेतृत्वको प्रचलित मानसिकता बन्नपुगेको छ ।

नेपाली कांग्रेसको वर्तमान चरित्र पैतृक सम्पत्तिको अंशका रूपमा हातपरेको, बजार साँघुरिएको र यथास्थितिमा निर्वाह चलाईरहेको पुरानो कम्पनीजस्तो मात्र हुँदैछ, जहाँ अनेकौं ‘शेयरहोल्डर’ त देखिन्छन् । आ–आफ्ना भागको लाभांशमात्र हिसाब गर्ने तर ‘कम्पनी’को बजार विस्तारका लागि सिन्को पनि नभाँच्ने निर्वाहमुखी साहुजस्तो भएर पार्टी चल्न सक्दैन ।

योग्यता, योगदान, गुण र प्रभावकारितालाई समेट्ने चौडा मानसिकता नभएको, साँघुरो चित्त बोकेको, निहित स्वार्थहरू घटाउन नसकेको, पदको लोभले पार्टी चलाउन खोजेको, आफ्नै गुटभित्र पनि सर्वमान्य र निर्विवाद हुन नसकेको, नेतृत्वका अराजक, दुस्साहसी र मनपरि गतिविधिलाई नियन्त्रणमा राख्ने शक्तिको रुपमा नभएर क्षणिक लाभको मौकामात्र ढुकिरहने गरेको, कार्यकर्ताका सुझाव तथा गुनासाहरू सुन्ने र आत्मसात गर्न नखोज्ने, उर्दीका भरमा काममा लगाउन र कार्यकर्तालाई आज्ञापालक बनाउन खोज्ने मनोवृत्ति अबको नेतृत्वबाट पूरै नपखालिने हो भने कांग्रेस सच्चिने आशा नगरे हुन्छ ।

गणतन्त्रको अचानोमा कांग्रेसलाई बली चढाउने कम्युनिस्ट ब्युह–रचना जागृत छ । सत्तापक्ष चटके र प्रतिपक्ष रमिते भएको अवस्था छ ।सत्तापक्षबाट अलोकतान्त्रिक गुप्त गतिविधि, मनपरी र अपारदर्शी निर्णय भइरहँदा यता लोकतान्त्रिक पक्षमा कुनै संवेदनशीलता नदेखिनु बरु आफ्नै स्वार्थबाट निर्देशित भएको पार्टीले आगामी भूमिका तय गर्न नसक्नु लोकतन्त्रको भवितब्य र अनिश्चितताको द्योतक हो ।

अब चौधौँ महाधिवेशन गर्नुपर्ने लोकतन्त्रको अगुवा शक्ति भनिने नेपाली कांग्रेसको वर्तमान चरित्र पैतृक सम्पत्तिको अंशका रूपमा हातपरेको, बजार साँघुरिएको र यथास्थितिमा निर्वाह चलाईरहेको पुरानो कम्पनीजस्तो मात्र हुँदैछ, जहाँ अनेकौं ‘शेयरहोल्डर’ त देखिन्छन् । आ–आफ्ना भागको लाभांशमात्र हिसाब गर्ने तर ‘कम्पनी’को बजार विस्तारका लागि सिन्को पनि नभाँच्ने निर्वाहमुखी साहुजस्तो भएर पार्टी चल्न सक्दैन ।०७७ फागुन ७ मा नै हुनुपर्ने १४ औँ महाधिवेशन संघारमै आईसकेको छ, तर एउटा प्रतिष्ठित लोकतान्त्रिक पार्टी लोकतन्त्रका यी दिनमा घिसिपिटी चलेको बिजनेश कम्पनीमा रूपान्तरण हुनु लोकतान्त्रिक आन्दोलनका लागि कदापि फलिफाप हुने कुरा होइन ।

लोकतन्त्रको सबभन्दा जेठो, ठूलो र अगुवा शक्ति मानिएको कांग्रेसमा शक्तिसञ्चय बढेर आयो भने मात्र अन्य लोकतान्त्रिक शक्तिहरूको अस्तित्वको अर्थ हुनेछ । के अहिलेको हालतमा पार्टीभित्र प्रजातान्त्रिक उत्साहको परिस्थिति निर्माण हुनसक्छ त ? सकारात्मक भएर आशा गरौँ, परन्तु यथास्थितिमा भर नपरौँ ।

अर्कातिर नवोदित नेतृत्व र होनहार भनिएको नयाँ पुस्तामा पनि व्यवहारगत जटिलता र विकृति प्रशस्तै छन् । अहिलेसम्ममा नयाँ पुस्ताले पनि नयाँ नेतृत्वरुपी चिल्लापात देखाइसकेको हुनुपर्ने हो । गगन थापा, विश्वप्रकाश शर्मा, प्रदीप पौडेल, धनराज गुरुङ्, गुरु घिमिरे, रञ्जित कर्ण, बद्री पाण्डे लगायतका युवा नेताहरू आफ्नै प्यानल र विचार–समुह बनाएर अगाडि आएमा पार्टीभित्र नयाँ उत्साहको सञ्चार हुनसक्छ ।

मनको कुरा भँजाएर वा कोठाको मिटिङ् देखाएर पार्टी चलाउन खोज्नु आफैंमा निरिहता र बिडम्बनाको द्योतक हो । तर नयाँ पुस्ता पनि त्यही निरिहता र बिडम्बनाको माखेसाङ्लोमा जेलिन पुगेको छ । हिजो राजतन्त्र रहँदासम्म आफ्ना सबै दोषका लागि राजतन्त्रतिर देखाएर नाक जोगाउन सजिलो थियो । तर राजतन्त्र नभएका यी दिनमा कांग्रेसलाई आफ्नो पौरख चलाउन केले तगारो हाल्यो ? यसको उत्तर अब कांग्रेसले अन्यत्र होइन, आफैंभित्र खोज्नुपर्दछ र गणतन्त्र, संघीयता र धर्मनिरपेक्षता कांग्रेसलाई महँगो भइरहेको त होइन ? पुनर्विचार र प्रष्टताका साथ जागरण आउनुपर्छ ।

को आउला पार्टीको सभापतिमा, जो आओस् । आसन्न महाधिवेशनबाट सभापति हुनेले आफ्ना पालामा दुईटा काम गर्न सके भने त्यो नै ऐतिहासिक कीर्तिमान हुने थियो । पहिलो, पार्टीमा विद्यमान गैरसैद्धान्तिक तथा स्वार्थको विवादलाई जिल्ला र स्थानीय तहसम्मै कठोरताका साथ अन्त्य गरी यसलाई संस्थागत, सामुहिक नेतृत्वको, बहसमा आधारित पूर्ण अनुशासित, सुसंगठित, नीति र विचारप्रधान पार्टी बनाइदिने । र दोस्रो— पार्टीमा उत्साह र सिर्जनशीलता बढेर आएको सन्देश पनि दिने साधनका रूपमा सबै जिल्ला कमिटी र सकेसम्म नगर र गाउँसम्म आफ्नै पार्टी भवन बनाउन प्रयास र अभियानको थालनी गर्ने । यो नाजायज अपेक्षा होइन, जागरणको मूर्त रुप यही हुनसक्छ ।

महाधिवेशनमा नेतृत्व चयनको विषय कार्यकर्ताहरूको पनि परीक्षा हो । योग्य नेतृत्व छान्ने विवेक र अठोट भएमा पार्टीभित्र स्वतः सुखद वातावरण बन्नसक्छ । पञ्चायती रोग पालेर आफ्नै दुनो सोझ्याउने, आफ्नै मात्र चिन्ता बोकेर हिंड्ने कार्यकर्ताबाट सही नेतृत्व पाउने आशा रहन्न, जस्ता कार्यकर्ता उस्तै नेता भन्ने मान्यता स्थापित हुनेछ । पार्टीलाई शक्तिसञ्चय र पूर्वस्थितिमा स्थापित गर्नु नेतृत्वको पहिलो र सम्झौताहिन चुनौती हो ।

यो चुनौतीको सफलतापूर्वक जसले सामना गर्नसक्छ, अबको राजनेता उसैलाई मान्नुपर्छ । लोकतन्त्रको सबभन्दा जेठो, ठूलो र अगुवा शक्ति मानिएको कांग्रेसमा शक्तिसञ्चय बढेर आयो भने मात्र अन्य लोकतान्त्रिक शक्तिहरूको अस्तित्वको अर्थ हुनेछ । के अहिलेको हालतमा पार्टीभित्र प्रजातान्त्रिक उत्साहको परिस्थिति निर्माण हुनसक्छ त ? सकारात्मक भएर आशा गरौँ, परन्तु यथास्थितिमा भर नपरौँ ।