क्लब हाउसमा आत्मानुशासनको बहस

♦ अविच्छिन्न काशिल्य

८ साउन, काठमाडाैं । कोरोनाको दोस्रो भेरियन्ट सुरु भएसँगै दिनहरु अत्यासलाग्दा बने । लकडाउनको सामना गर्नुपर्‍यो । गुप्तबासले दिनचर्या बदलियो । भर्चुअल जीवन सुरु भयो । सामाजिक सञ्जालको उपयोग बढाइयो । फेसबुक, ट्विटर, टिकटक प्रयोगकर्ता ह्वात्तै बढे । मैले पनि यी एपकै सहायता लिएँ, समय बिताउन र काम फत्ते गर्न ।

जुनदेखि ट्वीटरमा स्पेसको चर्चा भयो । म पनि स्पेसमा जोडिएँ । स्पेसमा बौद्धिक बसह र छलफल सुरु हुन थाले । कोभिड रोकथाम र व्यवस्थापनदेखि जीवन व्यवस्थापन विषयमा विज्ञहरुले स्पेसमै बहस गर्न थालिसकेका थिएँ । म यस्ता विषयको नियमित स्रोता थिएँ । यो क्रम एक महीना जारी रह्यो ।

स्पेसलाई नै ज्ञानको स्रोत बनाउने प्रयास भैरहेका बेला जुनको सुरुमै अर्को सामाजिक सञ्जाल क्लब हाउसको चर्चा हुन थाल्यो । म पनि जोडिएँ । ठ्याक्कै स्पेस जस्तै । स्पेस छोडेर क्लव हाउसका बहसतिर लागेँ । क्लब हाउसमा नयाँ रुम देख्ने बित्तिकै जोइन भैहाल्थेँ । अनेक रुमहरु । कस्ता-कस्ता विषय । हो-हल्ला, भद्रगोल लाग्ने । राम्रा बहस पनि हुँदाहुन तर मैले त्यस्ता रुमहरु भेटेको थिइनँ । त्यसैले निरन्तरता दिएनँ । फुर्सदमा मात्रै चिनेका व्यक्तिको नोटिफिकेसन आउँदा रुमहरुमा जोडिन्थेँ । तर क्लब हाउसकै लागि समय छुट्याइनँ । बरु स्पेसमै फर्किएँ ।

क्लब हाउस प्रवेशको सुरुआतमै नराम्रो छाप पर्‍यो । कतै छाडा बोलेका । कस्तो अनुशासनहीन मान्छेहरु । काम नभएकाहरु । म यस्तै सोच्थेँ । एक दिन समाचार पढ्दै गर्दा क्लब हाउसबारे अनलाइनमा ब्लग भेटेँ । मैले भोगे जस्तै- क्लब हाउसमा खुलेआम छाडा शब्दको प्रयोग । हुन पनि हो । अनेक नामका प्रयोगकर्ता आउने तथानाम बोल्ने जाने गर्थे । यो ब्लग पनि भोगेरै लेखिएको होला । सार्वजनिक ठाउँमा किन यस्तो ? नियमन कसले गर्ने ? कसरी गर्ने ? यस्तै प्रश्न खेलिरहे । क्लब हाउस ठीक कि बेठीक ? बसह पनि सुरु भयो ।

जब क्लब हाउसमै सुरु भयो आत्मानुशासनको बहस

क्लब हाउस राम्रो छैन भन्ने सोच बनिसकेको बेला म फेरि क्लब हाउसमै फर्किएँ । बिहीबार दिउँसो २ बजे अफिसबाट फर्किएँ । फ्रेस भएर आराम गर्दै थिएँ मोबाइल हेर्दा क्लब हाउसको एपमा नोटिफिकेशन देखियो, सवा २ बजे । फुर्सद थियो खोले । सधैंको भन्दा फरक रुम देखें ।

कस्तो राम्रो नाम, ‘सेल्फ डिसिप्लेन’ । क्लब हाउस कस्तो छाडा भन्ने लागिरहेका बेलामा यस्तो रुम भेटेपछि म केही नसोची जोइन भएँ । तत्कालै लिस्नरबाट स्पिकर प्यानलमा पुगेँ । अहो ! कसले नियमन गर्ने भन्ने सोचिरहेका बेला क्लब हाउसमै आत्मानुशासनको बसह सुरु भएपछि लाग्यो कि हामीले नै गर्नुपर्ने रैछ ।

कस्तो राम्रो आइडिया । यो रुम अष्ट्रेलियाको सिड्नीमा रहनुभएका अभियन्ता खेम शर्माले सुरु गर्नुभएको रैछ । उहाँले नै बसह अघि बढाउनुभयो । समय १ घण्टा । हरेक वक्ताले आत्मानुशासनबारे २ मिनेट बोल्न पाइने । हरेकका कुरा अनुशासित भएर सुन्नुपर्ने । आफ्नो पालोमा मात्रै बोल्नु पर्ने । यो रुम यसरी नियममा बाँधियो । एक घण्टाको बहसमा कसैले दोहोर्‍याएर बोलेन । तोकिएको समयभन्दा केही सेकेण्ड पनि बढी कसैले बोलेन । बल्ल लाग्यो मलाई क्लब हाउस बौद्धिक बहस गर्ने अनुशासित मञ्ज रैछ ।

आत्मानुशासनको शक्ति

यो रुम सुरु भएको पहिलो दिनको एक घण्टामा २० जना वक्ताले बोल्ने अवसर पाए । सयौं स्रोता जोडिए । नयाँ रुममा यतै धेरै मान्छे जोडिए । सायद राम्रो विषय भएर होला । समाजमा स्थापित व्यक्तिहरुले समय दिए । हामी सबैले चिनेका मोटिभेटर सौनक भट्ट, अष्ट्रेलियाका विभिन्न शहरमा रहेका नेपाली समुदायका अभियन्ताहरु, पत्रकारहरु बीच हार्दिकताका साथ आत्मानुशासनको बहस भयो ।

रुमका सबै वक्ताको जोड थियो कि खास जीवनका लागि आत्मानुशासन महत्वपूर्ण छ । यो शक्ति हो । आत्मानुशासनले जीवनलाई लयमा लैजान्छ । यो ऊर्जा हो । जीवनलाई ऊर्जा दिन्छ । लक्ष्य हासिल गर्न सहज हुन्छ । एक जना स्पिकर सागर पौडेलले भन्नुभयो, अनुशासित हुँदा ऊर्जा पैदा हुन्छ । हाम्रो आहार र व्यवहार अनुशासित हुनुपर्छ । आत्मानुशासनले मान्छेलाई अटो पाइलट मुडमा चलाउन सकिन्छ ।

यो बहसमा वक्ता सौनक भट्टले आत्मानुशासन पावरफूल भएको बताउनुभयो । के हुनुपर्छ के हुनुहुन्न भन्ने कुराको निर्णय आत्मानुशासनले गर्ने उहाँको भनाइ छ । उहाँका अनुसार यही नै गर्छु भनेर अडिग हुनु पनि आत्मानुशासन हो । तर अनुसाशनमा अडिग रह्यौं भने अवसर गुमाउँछौं भन्नेतर्फ पनि सचेत हुनुपर्ने उहाँको सुझाव छ ।

आत्मानुशासनबारे दिग्गजका धारणा  

अभियन्ता खेम शर्माले सहजीकरण गरेको मिटिङमा पहिलो वक्ता विनोद पौडेलले आत्मानुशासनले तनाव कम गर्नुका साथै व्यक्तिलाई लक्ष्य पूरा गर्न सहयोग गर्ने बताए । अर्का वक्ता सन्तोष दाहालले आफ्नो दैनिक जीवन यापनका क्रममा समाजलाई अनुशासन देखाउनु पर्ने भन्दै सम्मान गर्नु पर्नेलाई सम्मान र माया गर्नु पर्नेलाई माया गर्नुपर्ने बताए ।

वक्ता अनन्त कार्कीले यो मिटिङले आफ्ना आत्मानुशासनका पक्षहरु पुनर्ताजकी गराइदिएको भन्दै आत्मानुशासन बन्न च्यालेन्ज भएको बताए । गणेश महतले जीवनमा चाहिने कुरा भएकोले आफू आत्मानुशासनको मिटिङमा सहभागी भएको बताए । आत्मानुशासनले जीवनमा राम्रो भूमिका निर्वाह गर्ने उनको भनाइ छ ।

यस्तै वक्ता विजय पंगेनीले हरेक मान्छे आत्मानुशासनमा बस्नु पर्ने भन्दै आफू नै अनुशासनमा भइएन भने अरुले विश्वास गर्न नसक्ने बताए । प्रदीप रुपाखेतीले आफूले प्राप्त गरेको ज्ञानलाई उपयोग गर्नु आत्मानुशासन भएको बताए । ज्ञान प्राप्त गरेर पनि एक्सनमा जान सकिएन भने त्यसलाई आत्मानुशासन भन्न नसकिने उनको तर्क छ ।

आत्मानुशासन व्यक्तिको आन्तरिक विषय भएको भन्दै उनले अण्डाको उदाहरण दिए । एउटा अण्डा बाह्य प्रभाव वा कसैले फुटायो भने सकिन्छ । त्यसैलाई ओथारो बसेर माउले कोरल्यो भने अण्डा भित्रबाट फुट्छ तर एउटा जीवनको जन्म हुन्छ ।

वक्ता नवीन पौडेलले आत्मानुशासनलाई गहिरो र सामान्य दुवै रुपमा लिन सकिने बताए । जीवनलाई तालिकामा राख्न सकियो भने अनुशासित बन्न सकिने उनको भनाइ छ ।

यस्तै, सन्तोष आचार्यले हरेक पल आत्मानुशासनको आवश्यकता पर्ने बताए । खाँदा बोल्दा, व्यवसाय गर्दा, उपभोक्ता हुँदा वा समाजमा आवश्यक हुने उनले बताए । कुनै पनि कदम चाल्दा अघि बढ्ने कि नबढ्ने भन्ने विषयमा पनि यसको महत्व हुने उनको भनाइ छ। ‘स्वर्णिम रहस्य’ पढेर पनि आफूले धेरै कुरा थाहा पाएको उनले बताए । विभिन्न सम्बन्धका कारण पनि मानिस अनुशासनमा बाँधिनु पर्ने उनको बुझाइ छ ।

क्षितिज बुढाथोकीले व्यक्तिअनुसार आत्मानुशासनको परिभाषा फरक हुन्छ । हरेक फरक हुने भन्दै आफू समयसँग चल्न सक्नुपर्ने बताए । शरीरदेखि मनलाई चलाउन सकियो भने आत्मानुशासन कायम हुने उनको बभनाइ छ । बुढाथोकी आत्मानुशासनलाई लर्निङ प्रोसेस मान्छन् ।

छवि सापकोटाले अनुशासनको कुरा गर्दा स्कुलमा पढ्दा लाइन लागेर परेड खेल्दाको सम्झना गर्दै स्कूले जीवन र परिवारबाट यसको सुरुआत हुने बताए । आत्माअनुशासन भए मनोबल उच्च हुने उनको बुझाइ छ ।

यस्तै अर्का वक्ता रामजी बस्नेतले सानोमा सिकेका अनुशासनका कुरा जीवनभर काम लाग्ने भन्दै यसले जीवन परिवर्तन गर्नसक्ने बताए । आफन्त र परिवारका सदस्य र समाजका लागि पनि अनुशासित हुनुपर्ने उनको तर्क छ ।

सागर पौडेलले आत्मानुशासलाई सबैले आफ्नो जीवनमा प्रयोग गर्नुपर्ने बताए । शक्तिलाई केन्द्रित गर्नु छ भने आत्मानुशासित हुनुपर्ने उनले बताए । अनुशासित हुँदा ऊर्जा पैदा हुने भन्दै उनले आहार र व्यवहारमा अनुशासित हुनुपर्ने बताए । आत्मानुशासनले मान्छेलाई अटो पाइलट मुडमा चलाउन सकिने उनको बुझाइ छ ।

महिला स्पिकर परि पारुलले अनुशासनविना मानवजीवन व्यर्थ भएको भन्दै आफू अनुशासित भए अरुलाई पनि भन्न सकिने बताइन् ।  सुशान्त शर्माले आ-आफ्नो ठाउँमा सबै अनुशासित हुनै पर्ने भन्दै टिममा अझ यसकै महत्व भएको बताए ।

वक्ता सौनक भट्टले आत्मानुशासन पावरफूल भएको बताए । के हुनुपर्छ के हुनुहुन्न भन्ने कुराको निर्णय आत्मानुशासनले गर्ने उनले बताए । जीवनमा जस्तो अवस्थामा पनि अगाडि बढ्न यसले सहयोग गर्ने उनको भनइ छ । उनका अनुसार यही नै गर्छु भनेर अडिग हुनु पनि आत्मानुशासन हो । तर अनुसाशनमा अडिग रह्यौं भने अवसर गुमाउँछौं भन्नेतर्फ सचेत हुनुपर्ने उनको सुझाव छ । स्पिकर भविष्यले आफ्ना लागि लक्ष्य पूरा गर्नु नै आत्मानुशासन भएको बताए ।

स्वर्णिम रहस्य उपहार

यो मिटिङका क्रममा पहिलो दिनमा सहभागी हुनेहरुमध्ये १० जनालाई स्वर्णिम रहस्य उपहार दिने लेखक तथा कार्यक्रमका सहजकर्ता खेम शर्माले घोषणा गरेका छन् । मिटिङमा पहिलो प्रतिक्रिया दिने अष्ट्रेलिया र नेपालका १० जनालाई घरमै पुस्तक उपहार पठाइनेछ ।

क्लब हाउसको यो मिटिङलाई नियमित गरिने सञ्चालक खेम शर्माले प्रतिबद्धता गरेका छन् । जसको दोस्रो शृङखालाको विषय पनि टुंगो लागिसकेको छ । अबको शृङखला दिनचर्या र समय व्यवस्थापनका विषयमा बहस हुनेछ ।