कांग्रेसको आसन्न महाधिवेशन र नेतामा नैतिकताको खोजी

♦टंकप्रसाद गैह्रे

नेपालका राजनीतिक दलहरु विधि र पद्दति भन्दा पनि लहड र गुटका आधारमा सञ्चालन भएका छन । विचार प्रधान भन्दापनि व्यक्ति प्रधान नीतिका आधारमा पार्टीहरु सञ्चालन भएको पाईन्छ ।

अझ आफूलाई लोकतान्त्रिक पार्टीका रुपमा उभ्याएको नेपाली कांग्रेस पार्टीले किन बारम्बार विचारै नगरीकन अधिवेशनको मिति किन सार्छ ? यस भित्रका रहस्यहरु के के हुन ? विगत लामो समयदेखि नेपाली राजनीतिमा नेपाली कांग्रेसले महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाहा गर्दै आईरहेको छ । नेपाली कांग्रेसलाई जीवन्त राख्न लोकतान्त्रिक अभ्यास हुन जरुरी छ ।

महाधिवेशनका सवालमा गुटगत प्रतिस्पर्धाले गर्दा चार चार पटक अधिवेशनको मिति सार्ने काम भएको छ । काम, पेशा , व्यवसाय गर्ने व्यक्तिलाई अधिवेशनले अवरोध गरेको छ । गाँऊ गाँऊमा महाधिवेशनका लागि भोट माग्दै हिडने तर अन्तिम समयमा अधिवेशन सर्ने प्रक्रियाले गर्दा कार्यकर्तामा उत्साह, उमंग, जोश र जाँगर पलाएको भन्दा पनि बाध्यात्मक परिस्थितिका उपजका रुपमा लिएको पाईन्छ ।

आफूलाई लोकतान्त्रिक पार्टीको मसिहा ठान्ने पार्टीले विचार विना हतारोमा अधिवेशन सार्न मिल्छ कि मिल्दैन । समाज रुपान्तरणका सवालमा गरेको योगदान गुटगत रुपान्तरणमा परिणत गर्ने प्रयत्नले ठूलो हानी नोक्सानी पुयाउछ । यसमा नेतृत्व तहले विशेष रुपमा गम्भीर हेक्का राख्न पर्दछ ।

नेपाल कृर्षि प्रधान देश हो । किसानले बालिनाली भित्रयाउने बेला मंसिरमा अधिवेशन पुनः तोकिएको छ । अब अधिवेशन होला कि भन्ने आशा पलाएको छ । तथापि काम, पेशा, व्यवसायमा भएका व्यक्तिहरुलाई यस्ता खालका गतिविधिले वितृष्णा जाग्न सक्छ । चार चार पटक अधिवेशन हुन्छ भन्दै पेशा व्यवसायलाई त्याग गरेर पार्टीका लागि हिडने तर अधिवेशन नहुने ! यसले पक्कै राम्रो संकेत गदैन ।

पार्टी संचालन गर्ने भनेको काम नभएका लठैतहरुले मात्रै हो भनेर एक खालका इमान्दार, सच्चा कार्यकर्तामा निराशा जाग्न सक्छ । समाजमा खाली काम नगर्ने, गुण्डागर्दी, दादागिरी, गफलडाउने व्यक्तिको हातमा पार्टी सुम्पिन सक्ने वातावरण तयार हुन्छ । सबै खालको परिस्थितिलाई विश्लेषण नगर्ने हो भने कांग्रेस वा जुनसुकै पार्टी लठैतहरुले नै कब्जा जमाउन सक्छन । समाजमा हत्या, हिंसा , चोरी, डकैती, लुटपाट, व्यभिचारी प्रवृति हावी हुँदै जान्छ ।

बिदा, पर्व, अवसर, विचार नगरिकन गर्ने निर्णयले पार्टीलाई अन्तत हानी नोक्सानी बनाँउछ नै । खाली गुटको मात्रै चिन्ता गर्ने तर गुटको मनोविश्लेषण नगर्ने हो भने यसले समाजमा वर्गीय असन्तुलन निम्त्याँउछ । जुनसुकै पार्टीहरु धराशयी हुन सक्छन । लोकतन्त्रमा आन्तरिक प्रतिष्प्रर्धा हुनु स्वभाविक हो । तथापि आन्तरिक प्रतिस्पर्धामा पार्टी भित्रै पक्षको वकालत गरी बिगत लामो समयदेखि योगदान गरेका पार्टीकै साथीहरुलाई विपक्ष बनाउने अभ्यास राम्रो होइन । लोकतान्त्रिक अभ्यास भनेर अलोकतान्त्रिक अभ्यास गर्ने काम पार्टीका लागि राम्रो हुँदैन ।

पार्टी पद्दति, विधि र विधान अनुसार सञ्चालन हुन पर्नेमा गुटका आधारमा, कब्जा नीतिका आधारमा अधिवेशनले एकैछिन व्यक्ति अगाडि बढला तर अलोकतान्त्रिक अभ्यासका रुपमा यसले समाजमा जरा गाढेको देखिन्छ । नेतृत्व वर्गले यस्ता सामान्य कुरामा विचार गर्ने सक्दैन भने कसरी राज्य सञ्चालन गर्छन त प्रश्न गम्भीर रुपमा आउँछ । पार्टीका शीर्षस्थ नेताले आफू नेतृत्वमा स्थापित हुने चिन्ता त्याग गरी कार्यकर्ता, पेशा, व्यवसाय आमजनताको भावना बुझनै पर्दछ । नत्र भविष्यले सबैको निर्णय गर्दछ ।

अहिले सबैतिर टोल टोलमा गुट, टोल टोलमा लुट भन्ने नारा सावित भएको छ । हामी र हाम्रा व्यक्तित्वहरुलाई स्थापित गर्ने प्रयत्नले राम्रा र राम्रा क्षमतावान व्यक्तिहरु ओझेलमा पर्दछन । पार्टी विधानसम्मत हुन पर्नेमा गुटसम्मत भएको छ ।

पार्टी परम्परामा पुराना कार्यकर्ताको मूल्यांकन गर्ने परिपाटी हराउँदै गएको पाईन्छ । योगदान, क्षमता , दक्षता आदिको विचार गर्ने कसले हो ? अहिलेको परिस्थितिलाई विश्लेषण गर्दा भैरव अर्यालको कविताले सार्थक रुप लिएको पाईन्छ । पार्टी चल्छ छल ओ बलैमा जस्तै भएको छ । जेलनेल मात्र अब कार्यकर्ता मूल्याकंनको आधार बन्दैन । कार्यकर्ताको मापन भनेको जनसेवक हो कि होइन भन्ने हो । अहिले धनसेवकको चर्चा परिचर्चाले नेपाली राजनीतिमा असल , इमान्दार र निष्ठावान कार्यकर्ताहरु विचलित भएको पाईन्छ ।

गाँऊ गाँऊमा भष्ट्र व्यक्तिहरुकै बोलवाला देखिन्छ । राजनीतिप्रति वितृष्णा पलाएको छ । समाजमा वर्गीय असन्तुलन व्यापक मात्रामा देखिएको छ । धनी धनी बन्दै जाने गरीब गरीब बन्दै जाने प्रवृति बढदो क्रममा छ । आफूलाई लोकतान्त्रिक पार्टीको मसिहा ठान्ने पार्टीले विचार विना हतारोमा अधिवेशन सार्न मिल्छ कि मिल्दैन । समाज रुपान्तरणका सवालमा गरेको योगदान गुटगत रुपान्तरणमा परिणत गर्ने प्रयत्नले ठूलो हानी नोक्सानी पुयाउछ । यसमा नेतृत्व तहले विशेष रुपमा गम्भीर हेक्का राख्न पर्दछ ।

अहिले सबैतिर टोल टोलमा गुट, टोल टोलमा लुट भन्ने नारा सावित भएको छ । हामी र हाम्रा व्यक्तित्वहरुलाई स्थापित गर्ने प्रयत्नले राम्रा र राम्रा क्षमतावान व्यक्तिहरु ओझेलमा पर्दछन । पार्टी विधानसम्मत हुन पर्नेमा गुटसम्मत भएको छ । नेपालका सबै खाले पार्टीहरु व्यक्तिवादतर्फ अग्रसर भएको पाईन्छ । एमालेमा ओली, एसमा नेपाल, माओवादीमा प्रचण्ड, कांग्रेसमा देउवा यो सबै व्यक्तिवादका अनुयायीहहरु नै मन्त्री, नेता, नियुक्ति खाने परम्परा बसेको छ । आम सबै पार्टीका युवा कार्यकर्ताहरुले यसमा रुपान्तरित भएर विचारलाई अग्रस्थान दिनु पर्दछ । विचार, भावना भन्दा व्यक्ति, परिवार, नातावाद, कृपावाद, चाकडीवादतर्फ पार्टीहरु लम्केको पाईन्छ ।

देश विकासमा पछाडि पर्नुको मुख्य अवयव नै पार्टी सञ्चालनका गतिविधिहरु हुन । बीपीका विचार होस् वा मदन भण्डारीका विचार सबै राम्रा विचार हुन । तर अहिलेका नेताहरुको अध्ययन, चिन्तन, मनन भन्दापनि हावादारी गफ लडाउने प्रवृतिले देशलाई राम्रो संकेत गर्दैन । देशमा विकराल अवस्था, भैपरी, महामारी भएमात्र अधिवेशन सार्न पाईन्छ, नत्र अधिवेशन सार्ने हक अधिकार कसैलाई छैन । अधिवेशन भनेको व्यक्ति प्रधान होइन, विधि प्रधान हो । अहिले लोकतन्त्रमा व्यक्तिहरु प्रधान भई विचार भावना अनुकूल बनाउने प्रयत्न भएको छ ।

अधिवेशन सार्ने भनेको गल्ती होइन स्वार्थको खेल हो । स्वार्थी खेल जो सुकैले गरेपनि यसको पर्दाफास हुन्छ । स्वार्थगत लडाईमा कार्यकर्ता पिल्सिनु हुँदैन । यसको मारमा पेशा व्यवसाय भएका कार्यकर्ता पर्ने हुँदा यो पक्कै राम्रो होइन ।

पार्टी सञ्चालन गर्ने व्यक्तिमा नैतिकता हराएको छ , इमान्दारिता सेलाएको छ । विचार र भावना रक्सीमा बिकेको छ । लोभ, लालचा पैसामा परिणत भएको छ । समाजमा पैसाको बोलवाला भएको छ । पैसा कमाउने अस्वस्थ्य प्रतिस्पर्धा दिनप्रतिदिन बढिरहेको छ । आखिर किन यस्तो भैरहेको छ । के लोकतन्त्र पैसावालाकै मात्र हो ? गरीबहरुले आशामै जीवन व्यतित गर्ने हो । भावना र विचारको वन्धक पार्टीका कार्यकर्ताहरु रहने नै हो भने किन पार्टीलाई जनताले विश्वास गर्ने ? अब नेता र नेतृत्वले गम्भीर रुपमा मनन गर्ने पर्दछ ।

अधिवेशन सार्नु पर्नाका कारणहरु यो यो हो भनेर स्पष्ट रुपमा पार्टी सभापतिले माफी माग्नै पर्दछ । जे मन लाग्दो गर्ने आधार हो लोकतन्त्र ? जनताका लागि जनताले निर्दिष्ट गरेको परिपाटी अहिले नेताका लागि नेताहरुले नै निर्देशन गरेको परिपार्टीमा सबै पार्टी रुपान्तरण हुन पुगेका छन । समाज भनेको व्यक्ति, परिवारबाट मात्रै सञ्चालन हुन सक्दैन । समाज रुपान्तरण समाजका सबै अवयवहको सन्तुलनमा मात्र हुन्छ ।

हामी २१ औं शताब्दीलाई विज्ञान र प्रविधिको युग मान्छौं, अबको पार्टी विचार, भावना, नैतिकता र इमान्दारिताले मात्र अग्रगामी रुपान्तरण हुन्छ । अहिलेको शताब्दीमा सानो गल्तीलाई त प्रविधिले आत्मसाथ गर्छ भने हामीले पनि गल्ती गर्न पाईदैन । अधिवेशन सार्ने भनेको गल्ती होइन स्वार्थको खेल हो । स्वार्थी खेल जो सुकैले गरेपनि यसको पर्दाफास हुन्छ । स्वार्थगत लडाईमा कार्यकर्ता पिल्सिनु हुँदैन ।

यसको मारमा पेशा व्यवसाय भएका कार्यकर्ता पर्ने हुँदा यो पक्कै राम्रो होइन । विधि विधान मानेर लोकतन्त्रको रक्षा गर्नु हामी सबैको दायित्व र जिम्मेवारी हो । यसमा नेतृत्व गणले विचार गरेर कार्यकर्ताको भावना कदर गर्ने पर्दछ । अन्यथा समयले पार्टीको भविष्य निर्धारण अवश्य गर्दछ । (नेपाली कांग्रेसका यूवा नेता गैह्रे स्याङ्जा प्रदेश सभा २ क वालिङ नगरपालिका १३ का बासिन्दा हुन् ।)