विश्वको औसत तापक्रम वृद्धिभन्दा हिमालय क्षेत्रमा ५ गुणा बढी दरले बढिरहेको वैज्ञानिकहरूको अध्ययन

कार्तिक २८ गते आइतबार बिहान करिब पौने बाह्र बजेतिर मुस्ताङ जिल्लाको थासाङ गाउँपालिका २ नम्बर वडास्थित भुर्जुङकोट बोक्सी खोलामा हिमपहिरो खस्यो । धूलो मिसिएको सेतो बादलजस्तो गरी अचानक हिमपहिरो गएर स्थानीय सबै जनसमुदायलाई त्रसित बनायो भने संसारभरिका मौसम वैज्ञानिकहरूको ध्यान आकर्षित गरेको छ ।

धौलागिरि हिमश्रृङ्खलाको याङ्देन खर्कबाट हिमपहिरो खसेको थियो । हिमपहिरोको भागदौड मच्चिँदा ११ जना मानिस घाइते भएका बाहेक हालसम्म मानवीय क्षति भएको देखिन्न । अन्य क्षतिको विवरण आउन बाँकी नै छ । त्यो क्षेत्र पदयात्रा ट्रेकिङ जाने एरिया पनि नपरेको, आसपासमा बस्ती पनि नभएकाले कम क्षति भएको बताइएको छ ।

२५ वर्ष जतिअघि सगरमाथा क्षेत्रमा पर्ने गोक्योमा यस्तै हिमपहिरो खस्दा कयौँको ज्यान गएको थियो । गोक्योमा हिमपहिरो खस्नुअघि भारी हिमपात भएको थियो । तर मुस्ताङको हिमपहिरो नयाँ हिमपातमा नभएर लाखौं वर्षदेखि थुप्रिरहेको हिउँ बगेर हिमपहिरो चलेकाले यी दुईको तुलनामा ठूलो अन्तर देखिन्छ । केही दिनयता नेपालमा वर्षा नभएको र हिमपात पनि नभएको र सुक्खा मौसममा यो हिमपहिरो गएकाले यसलाई हावापानी संकटसँग सम्बन्धित ठानेका छन् वैज्ञानिकहरूले ।

हिमालय श्रृङ्खलालाई एसियाली हावापानीको राजधानी मानिन्छ । यहाँ हुने गडबडीका असरहरू हिन्द महासागरसम्म नै देखिन्छ । हिमाली क्षेत्रमा जलवायु परिवर्तनको असर देखापरेको र त्यसले जोखिम बढाएकाले सबै एसियाली मुलुकहरूमा मात्रात्मक रुपमा चिन्ता बढेको छ । आजको युगमा मौसम सूचना तथा विश्लेषण अत्यन्त जरुरी कुरा हो । सैन्य प्रयोजनदेखि नागरिक उड्डयन र जनसमुदायको आवतजावतसम्मलाई चाहिने भएकाले मौसम सूचना अतिजरुरी हुने गरेको छ । तर सरकारको मौसम पूर्वानुमान महाशाखाले तीन हजार मिटरभन्दा माथि पर्याप्त संख्यामा वर्षा मापन केन्द्र स्थापना गर्न नसकेको र अन्य संयन्त्र पनि नभएकाले हावापानी तथा हिमपातको अवलोकन तथा पूर्वानुमान गर्न सकिरहेको छैन ।

केही हप्ताअघि हिमपात हुनुपर्ने मनाङ जिल्लाका कतिपय क्षेत्रमा ठूलो वर्षा भएको, मुस्ताङको तल्लो भेगमा गरिँदै आएको स्याउखेती बिग्रिन थालेको र उपल्लो मुस्ताङमा स्याउखेती राम्रो हुनथाल्नु हावापानी संकटकै रुप हुन् । केही वर्षअघिसम्म काठमाडौंको जस्तो तरकारी खेती मनाङमा कल्पना मात्र हुने गरेकोमा आजकाल राम्रैसँग त्यस्तो तरकारी हुने गरेको देखिन्छ ।

५ हजार फिटभन्दा माथि पर्ने नेपालको हिमालय क्षेत्र २३ प्रतिशत छ । कुल हिमालय क्षेत्रमा विश्वको औसत तापक्रम वृद्धिभन्दा ५ गुणा बढी दरले बढिरहेको वैज्ञानिकहरूका अध्ययन प्रतिवेदनबाट थाहा हुन्छ । हिमालका टुप्पामा कालो बादल ब्राउन क्लाउड मडारिन थालेको दुःखद यथार्थ जगजाहेर छ । यस्तो अवस्थाबाट हिमालयको सेरोफेरोका मुलुकमा बसोबास गरिरहेका ४० करोड जनता प्रत्यक्ष असर भोग्दैछन् ।

मौसमविद् डा. एम.पी भट्ट लेख्छन, “विश्वव्यापी उष्णताका कारण करिब ६७ प्रतिशत हिमनदीहरूमा ह्रास आइसकेको, तथा झन्डै दुई दशकको पंक्तिकारकै अनुसन्धानको क्रममा केन्द्रीय हिमनदीहरूमा एक सय मिटरभन्दा बढी ह्रास भएको पाइएको छ । विश्व प्रकृति कोष नेपाल ९२००५० को एक तथ्याङ्कअनुसार नेपालमा ३२५२ हिमनदीहरू २३२३ हिमतालहरू छन्, जसमध्ये २६ वटा हिमतालहरू ठूलो खतरा निम्त्याउने खालका छन् इसिमोड र युएन्इपी २००१०।” अहिलेसम्म नेपालभित्र पाँचवटा हिमताल विष्फोटनका घटनाहरू भइसकेका छन् । खम्बु क्षेत्रमा मात्रै गएका तीन दशकभित्र दुईवटा हिमताल विष्फोटनका घटना भएका थिए ।

वन फँडानी पनि हावापानी संकटको एउटा प्रमुख कारण हो । नेपालमा नै वन फँडानीले भयावह रुप लिइरहेको छ । वि.सं. २०१७ देखि २०३७ सालसम्म नेपालको वन फँडानी अचाक्ली भयो । वन क्षेत्र ६ लाख ४५ हजार ३ सय हेक्टरमा झ¥यो । २०५० सालमा आएर वन क्षेत्र थप १ लाख हेक्टर मासियो । ३७ प्रतिशत वन क्षेत्र रहेको तराईमा सन् २०१४ मा आएर २० प्रतिशतभन्दा केही बढी भूभागमा मात्र वन क्षेत्र खुम्चियो ।

अहिले निजगढ विमानस्थल र काठमाडौं निजगढ फास्टट्राक बनाउने नाममा २४ लाख रुख ढाल्ने योजना देखिँदै छ । यही क्रममा ३÷४ सय वर्ष पुराना रुखहरू ढालिने भएको कारणले वातावरणविद् र अभियन्ताहरू चिन्तित हुँदै सर्वोच्च अदालतमा रिट निवेदन दिएका छन् । इलामदेखि डडेलधुरासम्म मध्यपहाडमा आज पानीका मूल धेरै सुकिसके, चाहे त्यो भूकम्पले गर्दा होस्, चाहे सडक खन्न डोजर चलाएर धर्ती खल्बल्याएका कारणले होस् ।

२०७१ वैशाखको मध्यमा राजधानीमा सम्पन्न भएको ६२ देशका ४०० जलवायृु विज्ञहरूको एउटा सम्मेलनमा हावापानी परिवर्तनसम्बन्धी राष्ट्रसंघीय कोषकी अध्यक्ष क्रिस्टियाना फिगरेसले भनिन्, मौसम परिवर्तनका कारण उत्पन्न दुष्परिणामबाट नेपालले हरेक वर्ष आफ्नो कुल गार्हस्थ उत्पादनको एक प्रतिशत क्षति भोगिरहेको छ । सोही सम्मेलनमा विज्ञहरूले बताए, ग्रिनहाउसबाट उत्सर्जन भएको ग्यासले वायुमण्डलमा आठ लाख वर्षयताकै सबभन्दा उच्चविन्दुको परिमाण थुपारेको छ, जसले गर्दा वायुमण्डलमाथि रहेको ओ–जोन तह पातलिएर सूर्यको किरण छानेर पृथ्वीमा पठाउने प्रक्रियामा खराबी बढिरहेको हुँदा क्यान्सर लगायतका घातक बिमारहरू बढिरहेका छन् ।

पृथ्वीबाट कार्बन डाइअक्साइडको अत्यधिक उत्सर्जन नै पृथ्वीको तापक्रम बढ्ने र मौसम उथलपुथल हुने मुख्य कारण हो । तथ्याङ्कअनुसार नेपालबाट प्रतिवर्ष ०.३१६२ टन कार्बन उत्सर्जन हुन्छ भने अमेरिका एक्लैले प्रतिवर्ष १४८८.४७ टन कार्बन उत्सर्जन गर्छ । अमेरिका र चीनले मात्र कुल कार्बन उत्सर्जनको ४० प्रतिशत हिस्सा उत्सर्जन गर्दछन् । दुवै मुलुक हाल हावापानी संकटलाई नियन्त्रण गर्ने दिशामा एकसाथ काम गर्न तयार रहेको वचनबद्धता देखाएका छन् ।