कांग्रेस महाधिवेशनको तयारीसँगै मडारिएका खतरा !

नेपाली कांग्रेस १३ औँ महाधिवेशनले दिएको नेतृत्वको पदावधि २०७६ चैतमा नै सकिएकाे थियो । कांग्रेसको विधानले दिएको एक वर्षको थप अवधि र संविधानले दिएको अर्को ६ महिनाको थप अवधि पनि सकिएर सातपटक महाधिवेशनको मिति सार्दासार्दै बाध्य भएर मात्र यही मंसिर २४ गतेदेखि चौधौं महाधिवेशन गर्नुपर्ने बाध्यात्मक स्थितिमा पुगेको हो ।

पूरा ६ वर्ष पार्टीको सभापति हुँदा पनि प्रधानमन्त्री देउवाले पार्टीलाई पूर्णता दिनै सकेनन्, वा चाहेनन् । नेतृत्वले अकर्मण्य भएरै कार्यकाल बितायो । मूख्य भातृ संस्थाहरूलाई अधिवेशन र नेतृत्वबाट बञ्चित राखियो । केन्द्रीय विभागहरू गठन भएनन् । जब कार्यकाल सकिने अन्तिम घडीमा पुग्यो, तब महाधिवेशनको तिथि एकवर्ष पछि २०७७ फागुनमा पुर्याएर विभागहरू गठन गर्ने र विभागको संख्या विधान विपरीत २८ बाट ४७ वटा बनाउने निर्णय गरियो । पुस ११ गते (०७६) कांग्रेस केन्द्रीय कार्यसमितिको बैठकले गरेका विवादास्पद निर्णयहरू पार्टीभित्रको कचिंगल चर्काउने र कलहको बीऊ बन्न पुग्यो ।

साविकमा ४२ वटा केन्द्रीय विभाग रहेकोमा पार्टी विधान संशोधन गरी २८ वटामा सीमित राखिएको थियो । आफ्नै महामन्त्रीको संयोजकत्वमा भएको पार्टी विधानको संशोधन प्रावधानलाई मिचेर विभाग संख्या बढाई ४७ वटा पुर्याईयो । पार्टी विधानअनुसार महाधिवेशन सम्पन्न भएको २ महिनाभित्र गठन गरिसक्नुपर्ने विभागहरू थपिएको कार्यकालमा विभाग गठनको तयारी थाल्नुले नै चौधौँ महाधिवेशनलाई पार्टी नेतृत्व कब्जा गर्ने हत्कण्डा बनाएको बुझिन्छ ।

विदेशका सम्पर्क समितिहरूमा उग्रविभाजन, गुटबन्दी र पानीबाराबारको अवस्था छ । हुन त पार्टीमै पनि त्यो भन्दा उत्तम अवस्था छैन । जनस्तरमा कांग्रेसप्रतिको आकर्षण यथावत छ, तर नेताहरूको मोर्चाजस्ता गुटबन्दी, आपसमा हानाहान, तानातान र अकर्मन्यताले गर्दा त्यस्ता आकर्षण, जनसमर्थन र महत्वलाई भष्मासुर प्रवृत्तिका कारण सूनको पित्तल बनाउने काम भयो । यसमा पनि यिनै दुई अनुहारलाई जनताले धिक्कारिरहेका छन् ।

चौधौँ महाधिवेशनको तिथि घोषणा कांग्रेस केन्द्रीय कार्यसमितिको सर्वसम्मत निर्णयबाट नभएर कांग्रेसको ७३ वर्षको इतिहासमा पहिलोपटक बहुमतको हचुवाको भरमा गरियो, जुन डरलाग्दो नियतको द्योतक हो । त्यस्तै क्रियाशील सदस्यता सम्बन्धी पार्टी विधानमा व्यवस्था भए अनुसार त्यस्तो सदस्यता लिएको छ महिनापछि मात्र उसले मत दिने लिने अधिकार पाउने उल्लेख छ । तर यो धारालाई निलम्बन गरेर सदस्य तालिएको दिनदेखि नै सक्रिय हुन पाउने व्यवस्था लिईएको छ । यो अर्को खतरनाक पक्ष हो ।

भातृ संस्थाहरूको अधिवेशन गरिएन । विदेशका सम्पर्क समितिहरूमा उग्रविभाजन, गुटबन्दी र पानीबाराबारको अवस्था छ । हुन त पार्टीमै पनि त्यो भन्दा उत्तम अवस्था छैन । जनस्तरमा कांग्रेसप्रतिको आकर्षण यथावत छ, तर नेताहरूको मोर्चाजस्ता गुटबन्दी, आपसमा हानाहान, तानातान र अकर्मन्यताले गर्दा त्यस्ता आकर्षण, जनसमर्थन र महत्वलाई भष्मासुर प्रवृत्तिका कारण सूनको पित्तल बनाउने काम भयो । यसमा पनि यिनै दुई अनुहारलाई जनताले धिक्कारिरहेका छन् । यता पार्टीमा महत्वपूर्ण निर्णयको नाममा मनपरी निर्णय गर्ने काम भईरहेका छन् । जुन निर्णयहरू कालान्तरमा कांग्रेसको लागि नै गलपाशो हुने अवश्यम्भावी छ ।

पार्टी सभापति देउवा र हिजोका देउवा

२०३६ सालमा बीपी कोइरालाले ‘सुदूरपश्चिमको कमाण्डर शेरबहादुर’ भनेको अवस्थामा आजका पार्टी सभापति देउवा आचरणमा इमानदारीका लागि अतुलनीय युवा नेतामा गनिन्थ्यो । अविवाहित, अत्यन्त सादा जीवन, सम्पत्ति तथा सत्ताको आशक्ति भन्दा माथि उठेका, बेदाग व्यक्तित्व इत्यादि वैयक्तिक मानवीय गुणबाट सुसज्जित थिए उनी । तर आज ब्यवहार कुशलता, चिन्तन र परिणाममुखी हुने कलामा सभापति देउवा स्खलित, थकित, क्लान्त र कमजोर भएका छन् ।

देउवाको दुस्साहस र रामचन्द्रको आत्मकेन्द्रीत स्वार्थको संगम भएको छ पार्टी, जहाँ कर्मठ र इमानदार कार्यकर्ताहरू उकुस-मुकुस अनुभव गरिरहेका छन् । अरौटे, भरौटे, कुरौटे र पछौटे ‘कार्यकर्ता’ हरू ढोका-ढोका चहारेर ‘मन्थरावृत्ति’ गर्दै आफू ‘खाँटी कांग्रेस’ भएको नौटंकी देखाइरहेका छन् । फलस्वरुप गणतन्त्र कार्यान्वयन गर्ने र संविधानसभाबाट संविधान जारी गर्न कुशल समन्वय तथा नेतृत्व गरेको पार्टीले २०६४ देखि यताका सबै निर्वाचनहरू नेतृत्वको नालायकी कै कारण हार्नुपरेको छ ।

उनको वर्तमान चालामालालाई हेरेर बीपी कोइरालाको सान्निध्य पाएको नेता भन्न सकिने आधार पनि देखिँदैन । कार्यकर्तालाई अगाडि बढाउने, कार्यकर्ताका पीरमर्का बुझ्ने, उनीहरूलाई स्वाभाविक रुपमा वा आकस्मिक रुपमा परिआएको गाँठो फुकाइदिने जस्ता कार्यमा वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेल अत्यन्त कमजोर छन् । पार्टीभित्र रामचन्द्रलाई एक्लो गुट मानिन्छ, जसलाई अघि लगाएर देउवाविरोधीहरू आ–आफ्नो दुनो सोझ्याउने दाउमा मात्र छन् । कार्यकर्ता समक्ष ठालु पल्टेर ठाडो उर्दी दिने, अत्यन्त सानो चित्त देखाइरहने जस्ता कारणले पौडेल ‘पोलिटिकल लिडर’ भन्दा पनि ‘पोलिटिकल डिलर’ मात्र भएका छन्, राजनेता वा ब्यवहारिक राजनीतिज्ञ हुनु त परको कुरा ।

शेरबहादुर देउवा जब मञ्चमा उभिएर बोल्न थाल्छन्, उनी पार्टीका योजना, लक्ष, नीति र सिद्धान्तबारे बोल्न सक्ने योग्यता र क्षमता उनीसँग छैन । पार्टी–सभापतिले त सिङ्गो पार्टीको साझा आवाज बोल्नुपर्ने हो । कांग्रेसको राजनीतिक जीवनमा इतिहासका कतिपय सन्दर्भ प्रकारान्तरले दोहोरिएर आएको पाइन्छ । त्यो अवस्थामा बीपी, गणेशमानजी, सुवर्णजी, सूर्याबाबु जस्ता राजनेताले कसरी समस्याको निराकरण गरेका थिए भन्ने सवालमा आजका पार्टी सभापतिलाई ती सन्दर्भ र समाधानमा अपनाइएका उपाय खोज्न मतलब भएकै देखिएन ।

यसअघिका शीर्ष नेताहरूलाई पार्टी भए पुगेको थियो, केही चाहिएको थिएन । आजका नेताहरूलाई सबै कुरा आफैलाई चाहिएको छ । देउवा हुन् वा पौडेल, दुवैलाई सत्ता चाहियो र पार्टी पनि चाहियो, तर केवल आफ्नै लागि । राजाको शासनलाई सहयोग पुर्याउने ‘तीन बहादुर’ सूर्यबहादुर, लोकेन्द्रबहादुरसँग शेरबहादुर पनि परेका हुन् । देउवाको दुस्साहस र रामचन्द्रको आत्मकेन्द्रीत स्वार्थको संगम भएको छ पार्टी, जहाँ कर्मठ र इमानदार कार्यकर्ताहरू उकुस-मुकुस अनुभव गरिरहेका छन् । अरौटे, भरौटे, कुरौटे र पछौटे ‘कार्यकर्ता’ हरू ढोका-ढोका चहारेर ‘मन्थरावृत्ति’ गर्दै आफू ‘खाँटी कांग्रेस’ भएको नौटंकी देखाइरहेका छन् । फलस्वरुप गणतन्त्र कार्यान्वयन गर्ने र संविधानसभाबाट संविधान जारी गर्न कुशल समन्वय तथा नेतृत्व गरेको पार्टीले २०६४ देखि यताका सबै निर्वाचनहरू नेतृत्वको नालायकी कै कारण हार्नुपरेको छ ।

बीपी विचार फालेको कांग्रेस राप्रपाको पदचिह्नमा

कांग्रेस हुनलाई बुद्धि नचाहिने जस्तो भइसक्यो । विचार र बुद्धि हुनु नै अभिशाप जस्तो हुँदैछ र इमानदार तथा निष्ठावान् कार्यकर्ता हुनु बेवकुफ हुनु हो भनी हालै एक कांग्रेसजनले निरासाका सुस्केरासँग तीतो अनुभव पोखे । यस्तो धुन्धुकारी चरित्र पार्टीमा हौसिनुको कारण चिन्तनहिनता र पार्टीभित्रै बीपीवादको हत्या हो ।

कांग्रेस प्रजा परिषद जस्तो होला भन्ने डरको चिसो मनमा पस्न थालेको छ । त्यो डर जनता वा कार्यकर्ताका कारणले उठेको होइन, नेताहरूको जुँगाको लडाईँको दुष्परिणामबाट पैदा भएको हो । केन्द्रीय नेतृत्व पंक्तिको नियत र कार्यशैलीमा आमूल परिवर्तन नआई यस पार्टीले अगाडिको बाटो पाउने छैन ।

 नेकपा एमाले कुनै उँभो लागेको शक्ति होइन आफ्नो विगतले भविष्यमा सिकेको र वर्तमानमा पतनतिर धकेलिएको झुण्ड हो । उसले आफ्नै पार्टीमा सहमति र एकता कायम गर्न नसकेर ओली, नेपाल र प्रचण्डका ३ तिनतिर छुट्टिएको अवस्था छ । ‘खत्तम’को विरोध नै ‘उत्तम’को हुनुको प्रमाण होइन, लोकतन्त्रको रित्तो ढ्वाङ् भएको सवुत चाहिँ हो । यसरी नेपाली कांग्रेस आज बीपीले दिएको मार्गदर्शनबाट च्यूत भएको छ । उनले बसालेका अनुकरणीय परिपाटी र संस्कारलाई पनि त्यस पार्टीले निर्ममताका साथ तोडेको छ ।

धर्म फालेर कांग्रेसले के पायो ?

जुनदिन हिन्दु राज्य फाल्ने काममा कांग्रेस सरिक भयो त्यही दिनदेखि यो पार्टी ओरालो लाग्न थाल्यो । आज जतिसुकै गणतन्त्रवादी हुनखोजे पनि कांग्रेसलाई ‘नक्कली गणतन्त्रवादी’ भनिन्छ । हिन्दु राज्यको एजेण्डा कमल थापा ब्राण्डको राप्रपा जस्तो आवारा झुण्डका हातमा पुगेको छ, मानौँ चोरले चोरेको मणि भट्टीमा जाँड साट्ने माध्यम भएको छ । कांग्रेस आफूले तयार गरेका पोशाक र इतिहासले सुशोभित गरिदिएको प्रतिष्ठा र पहिचानका विभूषण तथा अलंकार समेत त्यागेर आजको नाङ्गो रुपमा आइपुग्यो । यसले २०४८ सालमा सर्वप्रथम आफ्नो प्रजातान्त्रिक समाजवाद त्याग्यो । त्यसपछि संवैधानिक राजतन्त्रको बाटोबाट च्यूतभयो । माओवादीको संगतमा लागेपछि संसदीय प्रजातन्त्रमा पनि सम्झौता गर्यो ।

नागरिक अगुवा एवं अर्थशास्त्री डा. देवेन्द्रराज पाण्डेले गरेको टिप्पणी सान्दर्भिक छ, “०४८ उपरान्त समजवादी भनिएको कांग्रेसले जुन आर्थिक उदारीकरणको नीति लियो, हामीलाई चोट लागेको त्यहाँ हो । ती उद्योगको निजीकरण गर्ने भनियो, तर भएन । निजीकरण गरेको भए त उद्योग चल्थे ।…तर यहाँ उद्योग सखाप भए । मैले नै समर्थन गरेका बहुदलवादी नेताले यस्तो काम गरिदिए । म दुःखी छु ।”

जहाँ धम्कीको बोलवाला हुन्छ, त्यहाँ विचारको विजोग हुन्छ । बीपी भन्नुहुन्थ्यो, “सत्यको मुख थुनिदियो भने मिथ्याको थुतुनो उघ्रिन्छ ।” अर्थात मिथ्याको थुतुनो उघ्रिएको ठाउँमा सत्यको हत्या हुन्छ । अपराध प्रवृत्तिबाट निर्देशित राजनीति कदापि सदाचारी हुँदैन । जुन पार्टीमा उसैको इतिहासको कसीले खारिएका विचारधारा, नीति र सिद्धान्तकै हत्या हुन्छ, त्यस पार्टीको भविष्य बाँकी रहँदैन ।

कांग्रेस प्रजा परिषदजस्तो होला भन्ने डरको चिसो मनमा पस्न थालेको छ । त्यो डर जनता वा कार्यकर्ताका कारणले उठेको होइन, नेताहरूको जुँगाको लडाईँको दुष्परिणामबाट पैदा भएको हो । केन्द्रीय नेतृत्व पंक्तिको नियत र कार्यशैलीमा आमूल परिवर्तन नआई यस पार्टीले अगाडिको बाटो पाउने छैन ।