अस्तित्व र अवसानको दोसाँधमा माओवादी र अत्यासमा अध्यक्ष प्रचण्ड

ओलीको एमालेसँग आफ्नो पार्टी माओवादीले गरेको एकता अभिशाप र घाटैघाटा भयो । पार्टी छिन्नभिन्न भयो । पार्टीको जनाधार शून्य छ, जराबिनाको रुखजस्तो । विगतका आफ्ना कर्तुत आज कुनैपनि बेला मानवताविरोधी अपराधका रुपमा जागृत हुने खतरा छ । छोरा मरेको सन्ताप बेग्लै छ ।

छोरी क्यान्सर लागेर मरेको चिन्ता बेग्लै छ । पत्नी सीता दाहाल गम्भीर रोग लागेर थला परेको केही वर्ष भयो । डाक्टर, वैद्य, विप्लव सबैले छोडेर आफ्नो बाटो लागे । भएकै साथीहरूले पनि साथ दिन छोडे । बोलेको कुरा पत्याउने कोही छैन । सबैतिरबाट असुरक्षाबाेध हुन थालेको छ । यस्तै परिस्थितिका बीच माओवादीको राष्ट्रिय सम्मेलन ढोकैमा आईपुगेको छ, पुस ११ देखि १५ गतेसम्म ।

प्रचण्डले अवसर नपाएर आज यो हविगतमा पुगेको भन्न कुनै तर्कले मिल्दैन । उनी दुईपटक प्रधानमन्त्री भइसके । आफ्ना प्रियपात्रहरूलाई छानीछानी कयौँ पटक सत्तामा इज्जत र आम्दानीका आकर्षक पदहरूमा पनि पुर्याएकै हुन्, अहिले पनि छन् सभामुख, अर्थमन्त्री, उर्जामन्त्री, शिक्षामन्त्री । उनलाई राजनेता बन्ने अवसर धेरैपटक आएको थियो । तर प्राप्त अवसरलाई सदुपयोग गर्न नजानेर दम्भ र अहंकार प्रर्दशन गर्ने हुँदा अवसरहरू टाढा हुँदै गए । जसलाई उनले २०६९ साउन २ गते काठमाडौँमा शुरू भएको पार्टीको सातौँ विस्तारित बैठकमा प्रस्तुत प्रतिवेदनमा उल्लेख नै गरेका थिए ।

उनले स्वीकारेका गल्तीमा– १) प्रधानमन्त्री भएका बेला प्रधानसेनापति कटवाललाई कारवाही गर्नु, २) मधेश आन्दोलनलाई बुझ्न नसक्नु, ३) संविधान अनुसार ठूलो पार्टी भईसकेपछि अन्य पार्टीलाई विश्वासमा लिन नसक्नु, ४) संविधान लेखनमा संघीयतालगायत प्रमुख मुद्दा बेलैमा टुङ्गो लगाउन नसक्नु वा संविधानसभाको प्रक्रियामा लान नसक्नु, ५) शान्ति प्रक्रियामा आएपछि कार्यकर्ताहरूलाई ठीक ढंगले परिशिक्षित गर्न नसक्नु, ६) पार्टी एकतापछि भीमकाय संगठन बनाउनु, ७) सेना समायोजनमा सहमति गर्दा लडाकुको उमेर र शिक्षामा बढी लचक हुनु, ८) पार्टीभित्र गुटबन्दी र अराजकतालाई कारवाही गर्न नसक्नु, ९) नेताहरूलाई ठीक जिम्मेवारी दिन नसक्नु, १०) सडक, सरकार र सदनको कामलाई व्यवस्थित गर्न नसक्नु, ११) विदेश नीति अन्तर्गत जलस्रोत, आर्थिक नीति तय गर्न नसक्नु, १२) महिला दलित लगायत पिछडिएको वर्गलाई विशेषाधिकार दिन नसक्नु ।

कम्युनिष्ट र अन्य पार्टीबारे प्रचण्डको यो निचोडजन्य भनाईले उनको मनोदशा प्रष्ट पार्छ, “….शुरूशुरूमा राजनीतिमा लाग्दा मैले कांग्रेस वा अन्य कम्युनिष्ट पार्टीहरूका बारेमा खासै विमति राख्ने गरेको थिइनँ । मलाई त अहिले लाग्छ, नहरभन्दा तल घर भएको भए म पनि कांग्रेस पार्टीमा लाग्थेँ हूँला ।……. सुरू–सुरूमा कम्युनिष्ट बन्दा पार्टीमा सबै राम्रा मात्रै छन् जस्तो लाग्दथ्यो । तर पार्टीमा काम गर्दै जाँदा थाहा पाइयो, त्यहाँभित्र पनि भयङ्कर र अवसरवादी, फटाहा र सबै प्रवृत्ति हुँदा रहेछ

त्यतिमात्र होइन, प्रचण्डले आफैँले आयोजना गरेको चियापान समारोहमा आफ्नै कार्यकर्ता पदम कुँवरबाट झापड खाए । मंसिर १ गते (२०६९) माओवादीको चियापान भृकुटीमण्डपमा चलिरहेको थियो । राम्रैसँग गइराख्याथ्यो । चार बजेतिर कार्यक्रम समापन हुने अन्तिम घन्टामा एक हुल युवाहरू उनीतिर आएको उनी देखिरहेकै थिए । पहेँलो ज्याकेट लगाएको (फोटो) ३०-३२ वर्षे एउटा ठिटो पनि त्यही हुलमा थियो, नजिक पुगेर प्रचण्डसित हात मिलाउन खोज्यो, हात मिलाएपछि ड्याम्मै एक झापड हानिदियो ! उनको चश्मा झरेर फुट्यो । उनले त्यो काम देशी–विदेशी प्रतिक्रियावादी तत्वको षड्यन्त्र हो, त्यही केटाको आवेगमात्र होइन भन्ने अर्थ लगाए । त्यसले भित्रभित्रै यहाँ ठूलै चलखेल भइराख्या छ भन्ने उनलाई शंका लाग्न थाल्यो, आफ्नो पार्टीभित्र र बाहिर दुबैतिरबाट खतरामा रहेको उनलाई आभास हुन थाल्यो ।

त्यसअघि सोही भृकुटीमण्डपमा भएको सातौँ प्लेनमको दोस्रो दिन २०६९ साउन ३ गते बुधबार कार्यकर्ताले प्रचण्ड र बाबुराम भट्टराईमाथि ‘पार्टीभित्र भ्रष्टाचार बढेको’ तथा ‘नेताहरूको विलाशी जीवनशैली एकदमै बढेर गयो’ भन्ने आक्रोशका साथ कुर्सी नै उठाएर प्रहार गरेका थिए ।

‘आश्वासनका थोक व्पायारी’

पूरा हुने नहुने जस्ता पनि आश्वासन दिँदै हिँड्ने, बोलीको ठेगान नभएको फटाहाको रुपमा उनको चित्रण हुनेगर्छ । उनले प्रधानमन्त्री हुँदा घोषणा गरेका थिए— “अबको एक सातापछि दाइजो प्रथालाई पूर्णतः निषेध गरिने छ । दाइजो दिने र लिने दुबै कानुनतः दण्डका भागिदार हुनेछन् । छोरोसरह छोरीलाई अंश दिने कानुन कडाइका साथ तुरुन्तै कार्यान्वयन गरिने छ ।

विवाह वा अरु समारोहहरूलाई किफायती बनाउन यस्ता समारोहहरूमा निश्चित संख्याभन्दा बढी मानिस सहभागी हुन नपाउने कानुन कडाइका साथ पालना गरिने छ । घरेलु हिंसालाई निषेध गर्दै जाने उद्देश्यले हरेक गाविसमा एक महिनाभित्र घरेलु हिंसा उजुरी केन्द्रहरू स्थापना गरिने छन् । छुवाछुतका अपराधलाई निर्मूल पार्न कानुनी व्यवस्था मिलाई हरेक अदालतमा छुवाछूत निवारण सेलको व्यवस्था गरिने छ । हरेक गाविसमा दलितको अनिवार्य सहभागितामा अधिकारसम्पन्न छुवाछूत अपराध निगरानी केन्द्र गठन गरिने छ ।”

उनलाई बा–आमाले दिएको नाम छविलाल हो । सानो छँदा सांस्कृतिक रुपबाट यो नाम मार्क्सवादी हुन खोज्ने उनलाई कताकता नमिलेजस्तो लाग्यो र नाम फेर्ने कुरा भयो, स्कूलमा ‘पुष्पकमल’ लेखियो । पछि पार्टी (चौथो महाधिवेशन, एकता केन्द्र आदि) मा सक्रिय हुन थालेपछि ‘निर्माण’ भनियो । २०५१ सालमा पार्टीको नयाँ नामकरण नेकपा (माओवादी भएपछि) जनयुद्ध हाँक्ने बेलामा पार्टी नाम ‘प्रचण्ड’ भएको हो ।

यस्ता धेरै घोषणा त गरे, तर कुनै पनि पूरा गर्न सकेको देखिएन । लोडसेडिङ्बाट जनतालाई मुक्त गर्न ‘वार फुटिङमा काम गर्ने’ भनेर तत्कालीन अर्थमन्त्री बाबुरामसँग सरसल्लाह त गरे, ३५ बुँदे कार्ययोजना घोषणा पनि गरियो तर स्थिति जहाँको तहीँ रह्यो । त्यतिसम्म पनि गरेनन् । सत्तामा बसेर नयाँ नेपाल बनाउने भन्दै शान्तिपूर्ण खुला राजनीतिमा आएका प्रचण्डले सत्तामा बसेपछि आफ्ना सहयोद्धा कमरेडको सम्पत्ति मोह देखे र थानकोटको एउटा भाषणमै भनिदिए, “आर्थिक अराजकता, फिजुल खर्च, भ्रष्टाचार र सुविधाभोगी चिन्तन (हाम्रो पार्टीमा) झाङ्गिदै गइरहेको छ । एउटा हिस्साले पार्टीको शक्ति र प्रतिष्ठालाई निजी हितमा दरुपयोग गर्ने, अर्को हिस्सा दैनिक समस्या टार्न नसकेर पलायन हुने अवस्था सिर्जना भएको छ । पार्टीभित्रै दुई भिन्न वर्गको अवस्था पैदा हुँदैछ । सर्वहारा मूल्य–मान्यता निकै स्खलित हुन पुगेको छ ।”

पछिल्लो चरणमा आएर उनलाई कम्युनिस्ट पार्टीप्रति नै मोहभंग हुन थालेको छ । त्यसो त सत्तारुढ ने.क.पा. को नेतृत्व त्यस्ता नेताहरूको हातमा छ, जसलाई कम्युनिज्ममाथि नै आस्था छैन । कम्युनिष्ट र अन्य पार्टीबारे प्रचण्डको यो निचोडजन्य भनाईले उनको मनोदशा प्रष्ट पार्छ, “….शुरूशुरूमा राजनीतिमा लाग्दा मैले कांग्रेस वा अन्य कम्युनिष्ट पार्टीहरूका बारेमा खासै विमति राख्ने गरेको थिइनँ । मलाई त अहिले लाग्छ, नहरभन्दा तल घर भएको भए म पनि कांग्रेस पार्टीमा लाग्थेँ हूँला ।……. सुरू–सुरूमा कम्युनिष्ट बन्दा पार्टीमा सबै राम्रा मात्रै छन् जस्तो लाग्दथ्यो । तर पार्टीमा काम गर्दै जाँदा थाहा पाइयो, त्यहाँभित्र पनि भयङ्कर र अवसरवादी, फटाहा र सबै प्रवृत्ति हुँदा रहेछन् । त्यहाँ पनि भीषण संघर्ष हुँदोरहेछ । कहिलेकहीँ त बुर्जुवामा हुनेभन्दा पनि रद्दी खालको संघर्ष कम्युनिष्ट पार्टीभित्र हुँदोरहेछ (पछिल्लो खण्ड नयाँ पत्रिका, ०६६ को अंकबाट) ।

आज उनलाई गाली गर्नेहरू पार्टी बाहिर मनग्गे छन्, तर इर्ष्या गर्नेहरू पार्टीभित्रै छन् । गाली र इर्ष्यालाई मैले सहज रुपमा लिने गरेको छु त भन्छन् तर “जब आफ्नै भन्नेहरूले पनि घेराबन्दी थाल्ने स्थिति आउँछ, आफ्नै समर्थक भन्नेहरूले पनि कुरा नबुझ्ने स्थिति आउँछ, त्योचाहिँ अलि पीडादायी हुन्छ ।……जब दुश्मनका स्वरहरूसँग आफ्नै भन्नेहरूका पनि कहीँकहीँ स्वर मिलेजस्तो देखिन्छ, त्यो सबैका निम्ति पीडादायक हुन्छ” पनि भन्ने गर्छन् ।

एमालेसँग माओवादीको एकीकरण भएको अध्यक्षका हैसियतमा उनले दक्षिणी अमेरिकी मुलुक भेनेजुएलाको विषयमा अमेरिकाको कडा आलोचना गरेर समस्या पैदा गरिदिए । नेपालबाट १५ हजार किलोमिटर टाढा रहेको, नेपालसँग कुनै साइनो सरोकार तथा राष्ट्रिय हितको सवाल नगाँसिएको, कम्युनिस्ट कुशासनले बर्वाद बनाएको विवादास्पद, भ्रष्ट र मानवताविरोधी अपराधमा संलग्न भएको भेनेजुएलाको सरकार भनी विश्वका पचासौँ मुलुकले औँल्याएको स्थिति विपरीत सत्तारुढ पार्टीका अध्यक्षकै अभिव्यक्ति आफ्नै भावी त्रासदी थियो ।

प्रचण्डका धेरैवटा नाम छन् । उनलाई बा–आमाले दिएको नाम छविलाल हो । सानो छँदा सांस्कृतिक रुपबाट यो नाम मार्क्सवादी हुन खोज्ने उनलाई कताकता नमिलेजस्तो लाग्यो र नाम फेर्ने कुरा भयो, स्कूलमा ‘पुष्पकमल’ लेखियो । पछि पार्टी (चौथो महाधिवेशन, एकता केन्द्र आदि) मा सक्रिय हुन थालेपछि ‘निर्माण’ भनियो । २०५१ सालमा पार्टीको नयाँ नामकरण नेकपा (माओवादी भएपछि) जनयुद्ध हाँक्ने बेलामा पार्टी नाम ‘प्रचण्ड’ भएको हो ।

उनको जन्म कास्कीको ढिकुरपोखरीमा भयो, तर २०१८ सालमा प्रचण्डको परिवार त्यहाँबाट बसाईँ आएर चितवनमा बस्न थाले । त्यो बेला उनी ७-८ वर्षका थिए । अब उनको निर्वाचन क्षेत्र चितवन भएको छ, जसको लागि उनले काठमाडौँ–१ मा सांसद निर्वाचन लडेकी छोरी रेणुलाई हरतरहले मेयर बनाएका छन् । जुन एमालेसँग उनको पार्टीले एकता गरेको थियो त्यही पार्टीले आफ्नो गृहजिल्लामा गएर शक्ति प्रदर्शनका साथ दशौं महाधिवेशन गर्यो ।

यसले आगामी निर्वाचनमा एमाले र माओवादीको रणभूमी हुने सम्भावना उनले देखिसकेका छन् । आफूले विरोध गरेको अमेरिकी सहायताको मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसन (एमसीसी) को ५० करोड डलरको सहायतालाई विरोध गरेकोलाई एमालेले आफ्ना विरुद्ध गठबन्धन सरकारमा औजार बनाएर आफू र माओवादीका विरुद्ध एमाले अध्यक्ष खड्गप्रसाद ओलीले जाल फालेको कुराले राष्ट्रिय सम्मेलनको मुखमा आएर उनी केही दवाव र तनावमा परेका छन् ।