चीनका राष्ट्रपति सी जिनपिङ्ग र भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीलाई खुलापत्र !

♦सुरेशकुमार पोखरेल

‘दक्षिण-पुर्वी एशिया’ का देशहरू पछि पर्नुको कारण भारत, चीन र पाकिस्तान बीचको ‘कटुतापुर्ण’ अन्तरसम्बन्ध हो । यी देशहरुको कटुतापुर्ण सम्बन्धकै कारण यो क्षेत्रले अशान्ति, गरिवी र दरिद्रता ब्यहोरिरहेको छ । शक्ति राष्ट्रहरूको चरम प्रभाव-दवाव र चलखेल लामो समयदेखि यो क्षेत्रमा छ । ‘सम्बन्ध’ को यही स्वरूप आपसी बिद्वेषको प्रमुख कारक (Factor) हो । विशेषगरी भारत र चीन बीच आपसी सम्बन्ध कसरी सुमधुर बनाउने भन्दा पनि यो क्षेत्रमा ‘कटुता र बिद्वेष’ बढाउने र जनतालाई दिग्भ्रमित पार्दै राजनीतिक लाभ लिनेमा बढोत्तरी गर्नेतर्फ सबै केन्द्रीत छन् ।

यी ठुला देशहरुको यही दुषित सम्बन्धका कारण दक्षिण-पुर्वी एशिया गरिबी, दरिद्रता र अशान्तिले आक्रान्त मात्र छैन, यो क्षेत्रले पश्चिमी शक्ति राष्ट्रहरूको प्रत्यक्ष र परोक्ष रुपमा चासो र हस्तक्षेप व्यहोरीरहेको छ । जसका कारण यो क्षेत्रले परिवर्तनको बहुआयामिक (Multidimentional) उपलब्धि गुमाएको छ । यही सम्बन्धकै कारण यो क्षेत्रका देशहरूको अन्तरक्रियात्मक सम्बन्धमा ह्रास आएको मात्र नभई एउटासँग नजिकिँदा अर्कोसँग टाढिनुपर्ने परिस्थिति-मनस्थितिले यो क्षेत्रका देश-देशबासीलाई गाँजेको छ ।

विभाजन र बैमनश्यताको मुलकारण भारत-चीन बीचको कटुतापुर्ण सम्बन्ध नै हो । विद्वेषको प्रभाव जनस्तरसम्म पुगेको छ । यसले राष्ट्रिय स्तरमा मात्र नभई विभिन्न आधारमा समुदाय स्तरमा जनतालाई विभाजन गरेको छ । यिनीहरूको ‘सम्बन्ध’ नै यो क्षेत्रको अशान्ति,अस्थिरता, दरिद्रता र पछ्‌यौटेपनको प्रमुख ‘कारण’ हो ।

भारत-चीन बीचको नकारात्मक सम्बन्धको बहुआयामिक असर (Multidimentional Effect)  ती देश र देशवासीमा मात्र नभई छेउछाउका राष्ट्रहरूमा समेत परेको छ । यो क्षेत्रले अपेक्षाकृत उपलब्धि हासिल गर्न नसक्नु, गरिबी र दरिद्रताको दुष्चक्रमा हुनुको ‘कारण’ यी देशहरूको आपसी बैमनश्यता र ‘कटुता’ रहेको ‘जगजाहेर’ छ ।

‘भाई फुटे गवार लुटे’ भन्ने हिन्दु उखानको चरितार्थ यिनीहरूको ‘आपसी सम्बन्ध’ भएको छ । यो क्षेत्रमा शान्ति र समृद्धि हरण भएको छ भने त्यसको ‘कारण’ भारत-चीन ‘सम्बन्ध’ नै हो । यी देशहरूको द्विपक्षीय तनावको नकारात्मक असर छिमेकी राष्ट्रहरुमा मात्र नभई ती राष्ट्रहरूको जनस्तरसम्म परेको छ ।

भारत चीन बीच अरुणाञ्चल प्रदेश, लद्धाख आदिमा जुन सीमा विवाद छ, त्यो कृतिम र क्षणभरमै समाधान हुनसक्ने विवाद हो । त्यसलाई यी देशहरूले ‘राष्ट्रियता’ सँग जोडेर ‘भोट’ सँग भजाइरहेका छन् । यी देशहरूको कटुता, बैमनश्यता र संकिर्ण राष्ट्रियस्वार्थका कारण शक्ति राष्ट्रहरूको चलखेल यो क्षेत्रमा बढ्दो छ ।

फुटकै कारण शक्ति राष्ट्रको चासो, सरोकार, हस्तक्षेप यो क्षेत्रका राष्ट्रहरूमा तीब्र रूपमा बढेको र भविश्यमा समेत बढ्दै जाने निश्चित छ । अब पनि यी देशहरूले एकता र भाईचारालाई केन्द्रमा राखेर विवादको तत्काल निरुपण नगरेमा यो क्षेत्रको शान्ति र समृद्धि सदाका लागि गुम्ने र चिरकालसम्म यो क्षेत्र दरिद्रका रूपमा रहने निश्चित छ ।

यी देशहरूको तनावपुर्ण सम्बन्धका कारण यो क्षेत्रका व्यवस्था, सरकार र उनीहरूको शासन व्यवस्था अस्थिर छ । जसले गर्दा आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक, सांस्कृतिक र धार्मिक समेतका क्षेत्रमा उचाईलिन सकेका छैनन । जसको असर ईकाईगत रूपमा तत तत राष्ट्रहरूमा परेको देखिएतापनि ठुलो हिस्सा र क्षेत्र ओगटेको चीन र भारतमा त्यसको अप्रत्यक्ष बहुआयामिक असरलाई कम आँक्न सकिँदैन ।

(लेखक पाेखरेल अधिवक्ता तथा समाजशास्त्री/ मानवशास्त्री हुन्)