‘नयाँ नेपाल’ र ‘पुरानो नेपाल’ बीच कमरेड र मेराे एक संवाद

♦व्यङ्ग्य

कमरेड ‘जनगणपति’ले एउटा ‘प्रेमपत्र’ पठाउँदै म व्यवसायीलाई भेट्ने जानकारी गराएका थिए । त्यसो त ‘धन’ र ‘जन’का कुरा बाहेक कमरेडहरूसँग अरू कुुरै हुँदैनन् । उनीहरूले म बबुरालाई मात्र होइन, मजस्ता लाखौँलाई यस्ता प्रेमपत्र पठाइरहने गर्छन् । प्रेमपत्रमा कमरेड ‘जनगणपति’ले लेखेका थिए, “तपाईँले प्रशस्त पूँजी आर्जन गर्नुभएको हाम्रो भरपर्दो जानकारीमा भएको हुँदा हाम्रो गौरवशाली पार्टीको महान जनपक्षीय लक्ष्य क्रान्तिकारी ढङ्गले हासिल गर्न रु. पाँचलाखमा नघटाई अर्थात त्योभन्दा अधिक रकम अनिवार्य रुपमा स्वेच्छाका साथ चन्दा दिनुहोला । अन्यथा त्यसबाट उत्पन्न हुने कुनै पनि किसिमको परिणामप्रति हाम्रो गौरवशाली पार्टी जवाफदेही हुने नीति नभएको जानकारी गराईन्छ । धन्यवाद……..”

प्रेमपत्रलाई कार्यान्वयन गर्दै कमरेड जनगणपति नियत समयमै टुप्लुक्क मेरो कार्यालयमा आइपुगे । मैले उनको स्वागत गरेपछि सोधेँ, “तपाइँहरू आफैँ चन्दाको रकम तोक्नुहुन्छ र दिनैपर्ने, दिन नमाने जेपनि हुने त्रास देखाएर आतङ्कित पार्नुहुन्छ अनि त्यसै पत्रमा “स्वेच्छाले दिनुपर्ने” पनि भन्नुहुन्छ । के दवाव र स्वेच्छा एकैठाउँ हुनसक्छन् र ?” कमरेड जनगणपतिले जवाफ दिन थाले । उनीसँग हरेक सवालको जवाफ रेडिमेड छ, मुखाग्र र हाजिर छ । जवाफमा करिब साठीवटा शब्दहरू बारम्बार आईरहन्छन् ।

अर्थशास्त्रमा, एउटा सुगाले ‘माग र आपूर्ति’ भन्न जान्यो भने उ राम्रो अर्थशास्त्री कहलाउँछ भने झैँ हिंसाको राजनीतिमा साठी शब्द जान्ने मान्छे खाँटी क्रान्तिकारी हुन्छ र विगतमा पचासौँ अपराध गरेको भएपनि ती सबै खत माफ हुन्छन् । अझ उसलाई मन्त्री, सांसद, राजदूत, संवैधानिक अंगको प्रमुख वा आयुक्त, प्रबन्ध निर्देशक आदि इज्जत र आम्दानी मिल्ने तहमा पुर्याइन्छ । अपराधलाई क्रान्तिमा रुपान्तरण गर्ने कला भएकैले उनी स्वघोषित प्रगतिशील हुनसकेका होलान् ।

हाम्रो पार्टी तपाईँलाई जनताको हितैषिको रुपमा उच्च मूल्याङ्कन गर्दछ र प्राप्त उपलब्धिलाई जनताको पक्षमा उपयोग गरिन्छ ! वास्तवमा जनतालाई अहिले खाजा खान मन लागेको छ ।” उनले खाजा खाने कुरालाई यसरी ‘जनताको पक्षमा उपयोग गर्ने’ भने जसरी कि कुनै कृष्णप्रणामी वा वैष्णवले आफ्नो पेट भर्नुअगाडि खानालाई छोएर ‘श्रीकृष्णार्पणम्’ भन्ने गर्छ ।

मानिसको अपराधिक छविबाट मुक्त गराएर क्रान्तिकारीको पगडी दिलाउने ती साठी शब्द के हुन् भन्ने जिज्ञासा तपाईँलाई भयो होला । ती हुन्— पूँजीपति, बुर्जुवा, सामन्ती, सामन्तवाद, साम्राज्यवादी, विस्तारवादी, यथास्थितिवादी, सामन्ती, प्रतिगामी, पश्चगामी, प्रतिक्रियावादी, शोषक, दलाल नोकरशाही, दक्षिणपन्थी, राष्ट्रघाती, जनपक्ष, गद्दार, गुप्तचर, वर्गदुश्मन, एजेण्ट, शोषित–पीडित, गरीब, संसदीय भास, भड्काउ, संशोधनवादी, अधिभूतवादी, सारसंग्रहवादी, जडसूत्रवादी, पिछलग्गु, सर्वहारा, मजदूर, किसान, शहीद, आदिवासी–जनजाती, दलित, महिला, समावेसी, वर्गीय–लिङ्गीय–जातीय शोषण, प्रगतिशील, वर्गश्रोत, तह, तब्का, जनगणतन्त्र, जनबिद्रोह, गोलबद्ध, परिवर्तनकामी, न्यायप्रेमी, द्वन्द्वरत पक्ष, राज्यपक्ष, महान जनयुद्ध, क्रान्ति, फ्युजन, छलाङ्, क्रमभङ्ग, वार्ता, आत्मालोचना, नयाँ नेपाल, सत्ता कब्जा….इत्यादि ।

कमरेड जनगणपतिले वातचितका सिलसिलामा यस्ता सबै शब्द पालैपालो र बारम्बार क्रान्तिकारी शैलीमा व्यक्त गरिरहे । कांग्रेसका कृष्णप्रसाद भट्टराईले वातवातमा ‘भगवानको कृपा’ भनेभन्दा पनि भरमार मात्रामा उनले जनता भन्ने शब्द खोकिरहे, घोकिरहे, घोटिरहे । ‘जन्ता’ भन्ने शब्द उनले यति खोके कि मलाई त्यो शब्दको उनले जान्या अर्थ र परिभाषा जान्ने इच्छा जागेर आयो । ‘जन्ता’ भन्ने शब्दमाथि मैले उनको यस्तो अतिभक्तिको अभिव्यक्तिलाई संस्कृतमा ‘अतिभक्ति चौरस्य लक्षणम्’ भनेजस्तो ठान्न सक्दथेँ, तर ठानिन ।

प्राथमिकताका आधारमा नयाँ नेपाल तिनीहरूका लागि मात्र हो जसले एघार वर्षसम्म युद्ध लडेर आए । अब बन्दुक उठाउनु पर्दैन, हामीहरूको नयाँ जीवन शुरू हुनुपर्छ, पुरानो नेपालले हामीहरूलाई खोजीखोजी मार्नेगथ्र्यो नयाँ नेपालले हामीलाई पाल्नुपर्छ ।

उनको ‘जनभक्ति’पूर्ण पूँजीपन्थी क्रान्तिकारी विचार प्रवाहित भइरहेथ्यो । त्यसलाई ‘क्रमभङ्ग’ गर्दै मैले प्रस्ताव तेर्स्याए, ‘चिया मगाउँ है !’ उनले मेरा कुरा भुईँमा खस्न नपाउँदै उत्तर दिइहाले, ‘यो प्रगतिशील मानसिकताको द्योतक हो’ । उनको आशय बुझेर मैले थपेँ—‘कि खाजै मगाउँ ?’ खाजाको कुरा सुन्नेबित्तिकै उनको क्रान्तिकारी जवाफ आयो, “एकदमै सर्वहारावादी जनमुखी कुरा क्रान्तिकारी ढङ्गमा प्रस्तुत गर्नुभयो । हाम्रो पार्टी तपाईँलाई जनताको हितैषिको रुपमा उच्च मूल्याङ्कन गर्दछ र प्राप्त उपलब्धिलाई जनताको पक्षमा उपयोग गरिन्छ ! वास्तवमा जनतालाई अहिले खाजा खान मन लागेको छ ।” उनले खाजा खाने कुरालाई यसरी ‘जनताको पक्षमा उपयोग गर्ने’ भने जसरी कि कुनै कृष्णप्रणामी वा वैष्णवले आफ्नो पेट भर्नुअगाडि खानालाई छोएर ‘श्रीकृष्णार्पणम्’ भन्ने गर्छ ।

मैले उनको ‘जनयुद्ध’का दौरान निहत्था नागरिकको हत्या गरेको बारेमा सोधेँ, “जनयुद्ध भनेको जनता मार्ने मराउने हत्या र लाशको राजनीति हो भनी हामीले बुझेका छौँ, तपाईँहरूको भनाइ के छ ?” उनको जवाफ थियो, ‘हामीले जनयुद्धका दौरानमा जनविरोधी तत्वलाई जनकारवाही गरेका हौँ ।’ मैले फेरि सोधेँ, युद्धको घोषणा गर्ने तपाईँहरूतिर पनि नेपाली नागरिक नै मरे, त्यो चाहिँ के हो ? उनको जवाफ थियो, ‘त्यो त मानवअधिकारको घोर उल्लङ्घन हो । जनयुद्धमा मरेका हाम्रा कमरेडहरू यो राष्ट्रका शहीद हुन् ।’

के जमिन, हावा, पानी लुटिन्छ र ? लुटिएको होइन, उहाँहरूले छोडेर हिँड्नु भो, हामीले जमीन खाली राख्नु हुन्न भनेर खेती लगायौँ । खेती राम्रो देखेपछि उहाँहरू पुरानो सत्ताको श्रीपेच छाप लगाएको कागज देखाएर मेरो जमिन चाहियो भन्नुहुन्छ । श्रीपेच नै गयो भने श्रीपेचवाला मोहोर लगाएको कागज कहाँ मान्य हुन्छ ?” उनको प्रगतिशील उत्तर थियो ।

उनको युद्धको परिभाषा अनुसार, राज्यले मारेकाहरू मानवअधिकारको उल्लङ्घन गरेको र शहीद भएका, उनीहरूले गरेको हत्या जनताको पक्षमा वा जनकारवाहीका लागि सफाया वा क्रान्ति गरेको रहेछ । जनयुद्धमा क्रान्तिकारीले जे गरे पनि जायज हुन्छ भन्ने उनको जिकिर थियो । उनले मलाई ‘नयाँ नेपाल’ को परिभाषा पनि सुनाए । प्राथमिकताका आधारमा नयाँ नेपाल तिनीहरूका लागि मात्र हो जसले एघार वर्षसम्म युद्ध लडेर आए । अब बन्दुक उठाउनु पर्दैन, हामीहरूको नयाँ जीवन शुरू हुनुपर्छ, पुरानो नेपालले हामीहरूलाई खोजीखोजी मार्नेगथ्र्यो नयाँ नेपालले हामीलाई पाल्नुपर्छ ।

के अब फेरि युद्ध शुरू गर्नुहुन्छ ? मैले सोझो प्रश्न गरेर सोझै उत्तर खोजेको थिएँ । उनले भने, युद्ध त हाम्रो पेशै हो । सबै युद्धको समाप्तिका लागि पनि युद्ध हुनैपर्छ । शान्ति स्थापना हुन पनि युद्ध भएको हुनुपर्छ । डाँडा हुन्छ र न खोँच पनि हुन्छ, अर्थात डाँडा हुनलाई खोँच हुनुपर्छ । उनी धारा प्रवाह बोल्दै गए ।

लुटिएका घरजग्गा र सम्पत्ति कहिलेसम्ममा फिर्ता गनुृहुन्छ ? भन्ने मेरो जिज्ञासामा उनको सहज जवाफ थियो, “यो फिर्ता भन्ने कुरै हुँदेन । के जमिन, हावा, पानी लुटिन्छ र ? लुटिएको होइन, उहाँहरूले छोडेर हिँड्नु भो, हामीले जमीन खाली राख्नु हुन्न भनेर खेती लगायौँ । खेती राम्रो देखेपछि उहाँहरू पुरानो सत्ताको श्रीपेच छाप लगाएको कागज देखाएर मेरो जमिन चाहियो भन्नुहुन्छ । श्रीपेच नै गयो भने श्रीपेचवाला मोहोर लगाएको कागज कहाँ मान्य हुन्छ ?” उनको प्रगतिशील उत्तर थियो ।

यसले गर्दा शहरका सम्पूर्ण अपराधीलाई आफ्नो ‘रोजगारी’लाई वैधता दिन वैचारिक बाटो र नजिर मिलेको छ । नयाँ नेपाल त यसरी पो आउनुपर्दो रहेछ । नयाँ नेपालमा अरु कुराको उत्पादन नभएर के हुन्छ, शहिदको उत्पादन भइरहेको छ र शहिद उत्पादन गर्नमा नेपालले विश्वमा कीर्तिमान स्थापित गरेकै छ ।

तर झुक्याएर व्यक्तिहत्याको काम त तपाईँहरूले अझै छोड्नुभएन नि ? मेरो जिज्ञासामा उनले फेरि थपे, वर्तमानमा कसैलाई पनि मार्ने हाम्रो नीति छैन । तर कतिपय बुर्जुवा प्रतिक्रियावादी, अज्ञानी र क्रान्तिबिरोधी मुर्खहरू यस्ता छन् मने, जो हाम्रो हतियारमा आफैँ बज्रिन आइपुग्छन् । कहिले त हामी आफैँ पनि चकित हुन्छौँ कि ती किन स्वयं रुपमा हाम्रो हतियारमा हामफाल्न आइपुग्या हुन् ! हामी उनीहरूलाई यसो नगर्न सल्लाह दिन्छौँ तै पनि उनीहरू मान्दैनन्, बत्तीमा पुतली झुमेर डढी मरे झैँ मर्छन् । हामी उनीहरूको मर्ने साहसको क्रान्तिकारी सह्राहना गर्दछौँ ।

कामरेडका तर्क सुन्दा उदेक लाग्यो, हत्याको दोष मृतकमाथि नै लगाइदिने र सजिलै चोखिने उनको क्रान्तिकारी पारा रोचक थियो । यसले गर्दा शहरका सम्पूर्ण अपराधीलाई आफ्नो ‘रोजगारी’लाई वैधता दिन वैचारिक बाटो र नजिर मिलेको छ । नयाँ नेपाल त यसरी पो आउनुपर्दो रहेछ । नयाँ नेपालमा अरु कुराको उत्पादन नभएर के हुन्छ, शहिदको उत्पादन भइरहेको छ र शहिद उत्पादन गर्नमा नेपालले विश्वमा कीर्तिमान स्थापित गरेकै छ ।

सोझो मान्छे शहिद हुने, यस्तै मान्छे मन्त्री हुने क्रान्तिकारी विधि हो । अहिले त्यो वैद्यपथ वा विप्लवपथ पनि भएको छ । यस्ता पथले सबै अपराधीलाई क्रान्तिकारीको कम्ब्याट लगाइदिएको छ । वर्तमान राजनीति हात्ती हो भने अपराध हात्तीलाई हाँक्ने माउते हो । मत्ता हात्तीमा सवार बौलाहा माउते भएपछि ‘नयाँ नेपाल’ मा जताततै पहिरो जान अरू के चाहियोस् ? –चमगौ