सहकारी संस्थाहरुले बिर्सिएको दस्ताबेजीकरणको पाटो

२३ बैशाख, काठमाडाैं । देशको आर्थिक बिकासको एउटा महत्वपूर्ण जिम्मेबारी सहकारी संस्थाहरुले बोकिरहेका छन् । देश विकासको अभियानमा आर्थिक परिचालन र आर्थिक उपार्जन दुबै महत्वपूर्ण कुराहरु हुन भन्ने कुरालाई सरकार र सहकारी संस्थाहरुले समेत मनन गरिसकेको बिषय हो ।

कुनै पनि देश विकास र समुन्त हुनका लागि वित्तिय संस्थाहरुको महत्वपूर्ण हात रहेको हुन्छ। त्यसमा पनि नेपालमा सहकारी संस्थाहरुले पुर्याई रहेको सहयोगलाई कम उपलब्धिका रुपमा आकलन गर्न सकिदैन । दुर्गम र पिछडिएका गाउ“ बस्तीहरुमा पुगेर जसरी सेवा पुर्याईरहेका छन् । त्यसले सहकारी संस्थाहरुको आवश्यकता र महत्व दुबै स्पष्ट पारिदिएको छ ।

अहिले देशमा विभिन्न बिषयगत सहकारी संस्थाहरु कृयाशिल रहेका छन् । उत्पादक सहकारी संस्था, उपभोक्ता सहकारी संस्था, वित्तिय सहकारी संस्था, बहुउद्देशिय सहकारी संस्था र श्रमिक सहकारी संस्थाहरु मार्फत आम नागरिकहरुले सेवा लिने दिने काम गरिरहेका छन् । वित्तिय सहकारी संस्था मार्फत बचत तथा ऋणको कारोबार गर्ने सहकारीहरुले जनताको सानो ,सानो रकम संकलन गरि तिनै सदस्यहरुलाई आवश्यकता अनुसारको रकम कर्जा लगानी गरि साना तथा मझौला उद्योग, ब्यापार र स्वरोजगार हुनसक्ने अवस्थाका बिषयहरुमा लगानी गरिरहेको देखिन्छ । त्यस्तै कृषि सहकारी, बहुउद्देशिय, र उपभोक्ता सहकारीका रुपमा बर्गिकरण गरी आ–आफ्नो  क्षेत्राधिकार भित्रका आर्थिक गतिबिधिहरु सञ्चालन भैरहेका छन् ।

सहकारी संस्थाहरुले देशको ठूलो बेरोजगार जनशक्तिलाई रोजगार मात्रै दिएको छैन । स्वरोजगार र ब्यसायिक समेत बनाउदै लगिरहेको छ । देख्दा सामान्य लाग्ने सहकारी संस्थाहरुको सञ्जाल देशमा अत्यन्तै ठूलो रहेको छ । सरकारी तथा अन्य ठूला बित्तिय संस्थाहरु समेत पुग्न नसकेका देशका दूर दराजका नागरिकहरुसम्म पुगेर उनिहरुलाई बचत गर्ने बानी बसाउने र आफ्नो गाउ ठाउमै बसेर स्थानीय श्रोत साधन र कच्चा पदार्थको उपयोग गरेर आत्मनिर्भर बनाउदै आर्थिक उन्नतिको बाटोमा अग्रसर गराउने सहकारी संस्थाहरुलाई सरकारले हेर्ने दृष्टिकोण भने अझै पनि सकारात्मक हुन सकेको देखिदैन ।

सर्सर्ती हेर्दा सहकारी संस्थाहरुमा केहि पैसावालहरुले आफ्नो स्वार्थ पूर्तिका लागि केहि रकम जम्मा गरी संस्था खोलेर आम नागरिकहरुको बचत रकम संकलन गरी आफैले उपयोग गर्ने, आफ्नै पैसाको आफै बोनश खाने, आफै कर्मचारी भएर दोहोरो फाईदा लिने गरेको भन्ने आरोपहरु पनि नआउने गरेका भने हैन, तर सिमित व्यक्तिहरुको उदाहरण देखाएर असिमिति व्यक्तिहरुको उन्नती र प्रगतिको प्रचार प्रसार गर्न नसक्दा सहकारी संस्थाहरु केबल साधारणसभा र बार्षिक प्रतिवेदन निर्माणमै साघुरिएका देखिन्छ।

सहकारी संस्थामा सदस्यता प्राप्त गरिसकेपछि आफ्नो शेयर सदस्यहरुले के कस्ता प्रगति र उन्नति गरिरेका छन् र गरिसकेका छन् भन्ने बिषयमा सहकारी संस्थाहरु त्यति धेरै लागिरहको देखिदैन । केबल यति ऋण लगानी, यति मुनाफा र यति प्रतिशत बोनश बितरण भन्ने प्रतिबेदन देखाएर सहकारी संस्थाहरु उपलब्धि मापन गरिरहेका देखिन्छन् । तर त्यो भन्दा महत्वपूर्ण पाटोको रुपमा रहेको सदस्यहरुको जीवनयापनमा आएको परिवर्तन, आर्थिक उपार्जनमा भएको बृद्धि, स्वरोजगार बनेका उदाहरणहरु,सामाजिक क्षेत्रमा बढदै गएको सहभागिता, समूह निर्माण र समूहमा आबद्ध भएर गरेका महत्वपूर्ण कार्यहरुका बिषयमा कुनै प्रकारको सर्बेक्षण, सफलताका कथाहरुको संकलन, सफल सदस्यहरुलाई पुरस्कृत र सम्मान गर्ने र अन्य क्षेत्रका आफ्ना सदस्यहरुलाई उनिहरुसँग भएका अनुभवका कुराहरुको साटासाट गर्ने कुरामा चुकिरहेका देखिन्छन् । यसले सहकारी संस्थाहरुले राम्रा कामहरु गरेता पनि त्यसलाई दस्ताबेजीकरण गर्न अझै चुकिरहेका देखिन्छन् ।

सहकारी संस्थामा आबद्ध सदस्यहरुलाई उत्प्रेरणा जगाउने खालका तालिमहरुको आयोजना गर्नु, अन्तर सहकारी संस्थाहरुको अध्ययन अवलोकन भ्रमण गराउनु, राम्रा कामहरुको अनुशरण गर्ने सदस्यहरुलाई पुरस्कृत गर्नु पनि सहकारी संस्था सफल हुनुका द्यौतकका रुपमा लिन सकिन्छ । पचासौं हजारको संख्यामा रहेका आफ्ना सदस्यहरुमध्ये दशौं हजारको संख्यामा कर्जा प्रवाह गरेर जीवन परिवर्तन गरेका सयौं सदस्यहरुको सफलताका कथाहरुलाई दस्ताबेजीकरण गर्न सके त्यसले स्वयं सहकारीहरुलाई प्रत्यक्ष रुपमा फाईदा त पुग्छ नै त्यो भन्दा बढ सदस्यहरुलाई थप प्रगति हासिल गर्न आत्मबल बढने गर्दछ । सानो रकम लगानी गरेर ठूलो आर्थिक गर्जो टार्ने यस्ता धेरै सदस्यहरुका सफलताका कथाहरु अझै पनि गर्भमै लुकिेर रहेका छन् । यस्ता कुराहरुलाई उजागर गर्न सक्ने हो भने सहकारी संस्थाहरुको कार्यदक्षता र प्रभावकारिताको एउटा कोशेढुंगा साबित हुन सक्छ ।

चटपटे व्यापार गरेर छोराछोरीहरुलाई बोडिङ पढाउनेदेखि ब्यवसाय सञ्चालन गरेर ब्यापार बढाउनेसम्मका सफलताका कथाहरु हामीले उजागर गर्न सक्नु पर्छ । सिटी रिक्सा चलाएर परिवार पाल्न सहजता भएदेखि वैदेशिक रोजगार जानका लागि कर्जा सहजताका बिषयहरुलाईसम्म लाई हामीले जोडन सक्नु पर्छ । भैसी पालेर भिटा (जमिन) जोडनेदेखि बंगुर पालेर हातमुख जोर्नेसम्मका सफलताहरुलाई हामीले पुस्तकाकारका रुपमा संकलन गर्न सके त्यसले बर्तमानमा सहकारी संस्थाहरुको प्रगति प्रतिबेदनलाई मात्रै राम्रो बनाउदैन भविष्यमा यस्ता राम्रा कामहरु गर्न सके हाम्रो पनि नाम किताबमा छापिने लोभले स्वयं सदस्यहरु समेत आफ्नो व्यवस व्यवसाय र स्वरोजगार बन्ने तर्फ कृयाशिल भएर लागि पर्ने कुरामा भने दुई मत रहेको देखिदैन भन्दै नेपाल बहस मार्फत सबैमा स्रोतले जानकारी दिए ।