खप्तडमा लाग्यो गंगा–दशहरा मेला

♦ विमलबहादुर विष्ट
२६ जेठ, डोटी। कोरोना जोखिमको अन्त भएसँगै सुदूरपश्चिम प्रदेशको प्रसिद्ध धार्मिक तथा पर्यटकीयस्थल खप्तडमा गंगा–दशहरा मेला सुरु भएको छ । यस मेला भर्नका लागि नेपालका विभिन्न जिल्ला दर्शनार्थीसहित छिमेकी मुलुक भारतका नागरिकको घुइँचो लागेको छ । कोभिड १९ को प्रभावले दुई वर्षदेखि उक्त मेला लाग्न सकेको थिएन् । अहिले कोरोना जोखिम अन्त भएपछि यहाँ पर्यटक तथा दर्शनार्थीको भीड बढेको स्थानीयवासीहरु बताउँछन् ।

कोरोना महामारीको समयमा यहाँ मेला नलागे पनि सीमित व्यक्तिहरूको उपस्थितिमा नियमित पूजाआजा भने चलिरहेको थियो । यसवर्ष कोरोना जोखिम पनि घटेको तथा जनजीवन सामान्य अवस्थामा पुगेपछि खप्तडमा यो मेला सुरु भएको पूर्वीचौँकी गाउँपालिकाका अध्यक्ष रामप्रशाद उपाध्यायले बताए । खप्तडमा हरेक वर्ष जेष्ठ शुक्ल पक्ष दशमीका दिनमा ‘गंगा–दशहरा’ मेला लाग्ने परम्परा रही आएको छ । सोही परम्पराअनुसार मंगलबार नवमीदेखि नै खप्तडमा दर्शनार्थीहरुले मेला भर्न सुरु गरेका खप्तड पर्यटन वोर्ड सिलगढीले जनाएको छ ।

परापूर्वकालदेखि यहाँ बाजुरा, अछाम, बझाङ र डोटीका बासिन्दाले मेला भर्दै आएका छन् । पछिल्लो समय प्रचारप्रसार व्यापक बनेसँगै यहाँ समग्र सुदूरपश्चिम प्रदेश र देशभरका हिन्दू तथा भारतीय मुलुकमा हिन्दू धर्मावलम्बीको आकर्षण बढेको खप्तड पर्यटन बोर्डका अध्यक्ष हर्कबहादुर सिंहले बताए । उनले भने, “खप्तड गङ्गा–दशहरा मेला पहिले यहाँका केही जिल्लाका नागरिक मात्रै आउने गर्दथे, अहिले प्रचार प्रसार बढेपछि देश विदेशका नागरिक आउन थालेपछि यहाँको रौनक निकै बढेको छ ।”

प्राकृतिक रुपले निकै सुन्दर र मनमोहक खप्तड राष्ट्रिय निकुंंज धार्मिक हिसाबले पनि महत्वपूर्ण तीर्थस्थलमध्यको एक हो । खप्तडमा समुन्द्र सतहदेखि करिब तीन हजार दुई सय मिटरमाथि तीनवटा नदीको संगम बनेको त्रिवेणी समेत रहेको छ । सहश्रलिंगबाट बगेर आउने सोलिङ खोला ९गंगा०, डाँफेकोटबाट बगेर आउने डाँफेकोट खोला (यमुना) र प्राचीन धर्मशाला मुन्तिरबाट गुप्त बगेर आउने सरस्वती नदीको संगम रहेको छ । यही त्रिवेणीधाममा रहेको मनकामना मन्दिरमा गणेश, अन्नपूर्ण, शिवशंकर र बसाहका मूर्ति छन् ।

स्कन्द पुराणको मानसखण्डमा पाण्डवहरुले कुरुक्षेत्रमा मारिएका आफ्ना सम्पूर्ण मृतात्माको शान्तिका लागि यही ठाउँमा तर्पण गरेको उल्लेख छ । सोहीअनुसार यस क्षेत्रका बासिन्दा यहाँ आफ्ना पितृको तर्पण गर्ने गरेको शैलेश्वरी मन्दिरका पूजारी प्रेमशंकर भट्टले जानकारी दिए । उनका अनुसार यसरी तर्पणको सबैभन्दा पवित्र समयका रुपमा गंगा–दशहरा मेलालाई लिइन्छ । यो समयमा नवमीमा मेला भरेर रातभर जाग्राम बस्दै शीत खाएर दशमीको दिन त्रिवेणीमा स्नान गरेर पितृको तर्पणपछि त्रिवेणीधामको दर्शन गर्दा ठूलो पुण्य पाइने र पितृहरुको वैकुण्ठबास हुने मान्यता छ ।

खप्तड पर्यावरणीय सुन्दरतामा नेपालकै अब्बल गन्तव्य मानिन्छ । सरकारले यसलाई राष्ट्रिय निकुञ्ज बनाएर संरक्षण गरेको छ । पछिल्लो समय खप्तड आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकको रोजाइको केन्द्र पनि बनेको होटल तथा पर्यटन व्यवसायी दीपकबहादुर खड्काले बताए । खप्तड क्षेत्रमा खप्तड बाबाको कुटी, त्रिवेणी नदी, खप्पर दह, शिवमन्दिर, सहस्र लिंग, गणेशस्थान, नागढुंगा, केदारढुंगाजस्ता धार्मिक स्थलहरूले खप्तड क्षेत्रलाई निकै प्रख्यात बनाएका छन् । खप्तड क्षेत्रमा ठूला र साना गरी २२ वटा फाँटहरू पनि यहाँका प्रमुख आकर्षण हुन् ।

यसैगरी खप्तड गंगा–दशहरा मेलाकै अवसरमा खप्तडमा यसपटक बृहत प्रतियोगितात्मक कार्यक्रमहरु पनि सञ्चालन भइरहेका छन् । उक्त मेलाका अवसरमा डोटी उद्योग वाणिज्य संघको अगुवाइमा विगतदेखि नै विविध कार्यक्रम भइरहेको छ । यसपटक नेपाली सेनाको श्री नं ५ बाहिनी अड्डा दिपायल राजपुर तथा भैरवप्रसाद गण सिलगढीले सहयोगी भूमिका निर्वाह गर्दैछन् । यसपटक विशिष्ट प्रतियोगिताका रुपमा म्याराथन प्रतियोगिता राखिएको छ ।

सुन्दर सुदूरपश्चिम खप्तड–शैलेश्वरी म्याराथन २०७९ नाममा यो प्रतियोगिता आयोजना गरिँदै छ । म्याराथनमा ४० जना प्रतियोगी र अन्य ८० जना गरेर १२० जना सहभागी हुने जनाइएको छ । म्याराथन प्रतियोगितामा सुदूरपश्चिम प्रदेशका नौ वटै जिल्लाबाट दुई÷दुई जना र मध्यवर्ती क्षेत्रका दुई जना गरी २० जना सहभागी हुने आयोजकले जनाएका छन् । यस्तै नेपाली सेनाको विभिन्न गुल्म तथा गणबाट २० जना प्रतियोगी सहभागी हुने भैरवगप्रसाद गणका गणपति प्रमुख सेनानी जनमत कार्कीले जानकारी दिनुभयो । म्याराथनसँगै खप्तडमा भलिबल, सुदूरपश्चिमेली डेउडा गीत प्रतियोगिता र योग शिविरसमेत आयोजना गरिने संघले जनाएको छ ।

खप्तड भ्रमण गर्न आउने पर्यटकबाट गएको माघ महिनादेखि हालसम्म दुई लाखभन्दा बढी राजस्व संकलन भएको बताइएको छ । त्यस्तै आन्तरिक पर्यटकलाई निःशुल्क प्रवेशको व्यवस्था गरिएको छ । खप्तड राष्ट्रिय निकुंजले बाह्य पर्यटकबाट प्रतिव्यक्ति रु तीन हजार ३९० का दरले भ्रमण शुल्क लिने गरेको छ ।

यसैगरी त्रिवेणी धाम, नागढुंगा, खप्तड स्वामीको आश्रम, २२ पाटनलगायत क्षेत्रको भ्रमण गरी मनोरञ्जन लिन सकिन्छ । निकुञ्जको संरक्षणका लागि चारवटा ठाउँमा इलाका कार्यालय रहेको छ । खप्तड क्षेत्रमा जेठ महिनामा गंगा–दशहरा मेला तथा जनैपूणिर्माका दिन जात्रा लाग्ने गर्दछ । जात्रा हेर्नका लागि सुदूरपश्चिमका विभिन्न जिल्ला र नेपालका अन्य क्षेत्रबाट समेत पर्यटकको घुइँचो लाग्ने गर्दछ । खप्तड क्षेत्रमा आउने पर्यटकको सुविधा तथा सहजताका लागि डोटीको पूर्वीचौकी गाउँपालिका तथा खप्तड पर्यटन विकास समितिको पहलमा झिग्रानासम्म सडक सुविधा पु¥याइएको छ । झिग्रानाबाट भने पर्यटकको मागअनुसार घोडाको व्यवस्था गरिएको छ ।

खप्तड पर्यटन क्षेत्रको विकासका लागि स्थानीय तहले विभिन्न किसिमका विकासका काम गर्दै आए पनि केन्द्र तथा प्रदेश सरकारले खासै चासो नदिएको स्थानीयको आरोप छ । डोटीको पूर्वीचौकी गाउँपालिका, होटल व्यवसायी संघ डोटी र पूर्वीचौकी गाउँपालिका–२ को संयुक्त लगानीमा बगलेक गाउँका १० घरधुरीबाट पर्यटकका लागि होमस्टे शुरु गरिएको उद्योग वाणिज्य संङ डोटीका अध्यक्ष मोहनबहादुर कलेलले जानकारी दिए ।

खप्तड बाबाले तपस्या गरेको पवित्र ठाउँ भएकाले खप्तड प्राकृतिक दृष्टिले मात्र नभई, धार्मिक र पर्यटकीय हिसाबले समेत उपयुक्त गन्तव्यका रुपमा परिचित रहेको छ । पौराणिक कालमा सिद्ध तथा ऋषिमुनिले तपस्या गरेको यस क्षेत्रलाई पुराणमा समेत खेचरादी पर्वतका रुपमा वर्णन गरिएको छ । समुद्र सतहबाट तीन हजार मिटर उचाइमा रहेको खप्तड क्षेत्रको क्षेत्रफल २२५ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको छ । खप्तड क्षेत्र जेठदेखि असारसम्म विशाल फाँटहरूमा रंगीचंगी फूलले ढाकिन्छ । विशाल फाँटहरुमा फुल्ने रंगीचंगी फूल र फाँटछेउमा मिलाएर रोपेका जस्ता देखिने रुखहरु खप्तड क्षेत्रका प्रमुख विशेषता हुन् ।