नेपाललाई हेर्ने अमेरिकी चश्मा बदलिएकाे हो ?

२९ जेठ, काठमाडौं । नेपालको संसदले अमेरिकी सहयोग परियोजा मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेशन ‘एमसीसी’ अनुमोदन गरेपछि नेपाललाई हेर्ने अमेरिकी आँखाको चश्मा बद्लिएको छ । नेपालबाट प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाको भ्रमण तय हुनु अघि प्रधानसेनापति प्रभुराम शर्मा अमेरिका जानु तथा २६ जेठ ०७९ मा काठमाडौं आउनुले पनि नेपाललाई हेर्ने अमेरिकी आँखा बद्लिएको हो ।

दुई वर्ष यता कम्युनिष्ट पार्टीको नेतृत्वमा सरकार हुँदा अमेरिकी सरकारले एमसीसी पास गर्न सकेको थिएन । खासगरी तत्कालिन नेकपाको एउटा खेमा माओवादी पक्षको विरोध रहेका कारण एमसीसी अड्किएको थियो । तर देउवा प्रधानमन्त्री भएपछि सरकारमा विभाजित वामपन्थीहरुको सहभागिताले एमसीसी पास गर्न सहज भयो । जसका कारण अमेरिकी अधिकारीहरुले नेपाल भ्रमण गर्न थाले । अमेरिकी सरकारी अधिकराीहरु नेपाल आउन थालेपछि नेपालका अधिकारीहरुको पनि अमेरिका भ्रमण खुलेको छ ।

नेपालका प्रधानसेनापति शर्माको अमेरिका भ्रमण अघि इन्डो–प्यासिफिक कमान्डका कमान्डिङ जनरल चार्ल्स ए फ्लिनको नेपाल भ्रमण सैन्य सम्बन्ध विस्तारमै केन्द्रित भएको देखिन्छ । फ्लिनको भ्रमण नेपाली सेनासँग सम्बन्ध विस्तारको दीर्घकालीन सोचसँगै अर्को महिना अमेरिका भ्रमणमा निस्कन लागेका प्रधानसेनापति प्रभुराम शर्माको भम्रण तयारीसँग पनि जोडिएको छ ।

साथै नेपाल र अमेरिकी सेनाबीचको आर्थिक र तथा पारस्पारिक सहकार्यसँग पनि उत्तिकै जोडिएको छ । अर्कोतर्फ असारमा हुने प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा पनि अमेरिका भ्रमणमा विषय पनि जोडिएर आउने गरेको छ । तर प्रधानमन्त्री देउवा र सेनापति शर्माको भ्रमण मिति भने टुंगो लागेको छैन । प्रधानमन्त्रीको अमेरिका भ्रमणबारे आइतबार संसदमा समेत कुरा उठेको छ । वर्तमान प्रमुख प्रतिपक्षी एमालेले प्रधानमन्त्रीको अमेरिका भ्रमणबारे चासो राखेको छ । एमसीसी पास गराउनमा एमालेको भूमिका रहेपनि उसले आफूलाई सदनको कामकारवाहीबारे छलफल गर्ने अवसर नै नदिएको आरोप लगाएको थियो ।

उनी चार दिने नेपाल भ्रमणका क्रममा आइतबार पाँचखाल र शिवपुरी पुगेर नेपाली सेनाले सञ्चालन गरेका तालिमहरुको अवलोकन गरे । पाँचखालको वीरेन्द्र शान्ति कार्य तालिम केन्द्र र शिवपुरीस्थित सैनिक कमाण्ड तथा स्टाफ कलेजको भ्रमण गरेपछि उनी आइतबार साँझ नै अमेरिका फर्के । शिवपुरी पुग्नुअघि पाँचखालमा उनले नेपाली सेनाका केन्द्रपति सहायक रथी सन्तोष बल्लव पौडेल लगायतसँग छलफल गरेका थिए । संयुक्त राज्य अमेरिकाबाट शान्ति स्थापना कार्यका लागि प्राप्त सहयोग बृद्धि गर्दै लैजाने विषयमा छलफल भएको थियो । फ्लिनले नेपाली सेनाले शान्ति स्थापना कार्यमा पुर्याएको योगदानको प्रशंसा गरे । नेपाली सेनाले तालिम केन्द्रका बारेमा जानकारी गराएको थियो । शान्ति स्थापना कार्यमा खटिने सेनाले गर्ने सहयोग तथा उद्धार अभ्यासका बारेमा उनले अवलोकन गरेका थिए ।

त्यसपछि शिवपुरीस्थित स्टाफ कलेज पुगे। त्यहाँ फ्लिनले तालिमरत अधिकारीहरुलाई सम्बोधन गरे भने त्यहाँ वृक्षरोपण पनि गरेका छन् । सम्बोधनका क्रममा फ्लिनले नेपाली सेना भरपर्दो जमिनी शक्ति रहेको बताए। संसारकै पूराना सेनाहरुमा नेपाली सेना पनि एक भएको बताएर नेपाली सेनाको प्रशंसामा समय खर्चेका थिए ।

यसअघि शुक्रबार सैनीक मुख्यालयमा नेपाली सेनाले गार्डअफ अनर प्रदान गरेको थियो। प्रधानसेनापति प्रभुराम शर्मासँग भेटवार्ता गरेका थिए भने प्रधानसेनापतिले त्यही साँझ रात्रिभोजको आयोजना गरेका थिए । शनिबार माउण्टेन फ्लाइटमा हिमाली दृश्य अवलोकनमा गएका फ्लिन वशन्तपुर क्षेत्रको पनि अवलोकन गरेका थिए । यस्तै फ्लिनले राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी र प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवासँग पनि भेटवार्ता गरेका थिए ।

अमेरिकी चासो र चिन्ता

प्रधानमन्त्री देउवा अमेरिका भ्रमणमा प्रधानमन्त्रीका हैसियतमा जाँदैछन् कि रक्षामन्त्रीको हैसियतमा भन्ने प्रश्न उठाएको छ । प्रतिनिधिसभाको आइतबारको बैठकमा एमालेका सांसद प्रदीप ज्ञवालीले अमेरिका भ्रमणबारे प्रधानमन्त्री देउवाले संसद्मा जानकारी दिनुपर्ने माग गर्दे प्रश्न उठाएका थिए ।

भ्रमणको व्यवस्थापनमा दुवै देशका परराष्ट्र सम्बन्धसँग सम्बन्धित निकाय सक्रिय नभएर रक्षा तथा सेनासँग सम्बन्धित निकाय सक्रिय भएकोप्रति पनि ज्ञवालीले आशंका व्यक्त गरेका गरे । यो भ्रमणको चाँजोपाँजोमा न अमेरिकाको स्टेट डिपर्टमेन्ट अग्रपंक्तिमा देखिन्छ न नेपालको परराष्ट्र मन्त्रालय । भ्रमणको चाँजोपाँजो मिलाइरहेको अमेरिकाको डिपार्टमेन्ट अफ डिफेन्सले र नेपालको रक्षा मन्त्रालयले होस सेना त्यसमा जोडिएको छ,’ उनले भने,’ यसले गम्भीर प्रश्न उठेको छ । यसको चाँजोपाँचो रक्षा मन्त्रालय र अन्य खालका निकाय हुनु ।

यस्तो बेलामा प्रधानमन्त्री अमेरिका भ्रमणमा जाने तयारी गरेपछि एमसीसी आर्थिक सहायता मात्रै होइन भनेर चलिरहेका आशंकाहरूलाई झन मद्दत पुगेको छ । तर विगत दुई महिनामा अमेरिकी अधिकारीको नेपाल भ्रमणले त्यसलाई चिर्न खोजिरहेको छ । उनीहरूको प्राथमिकता सैन्य सम्बन्धसँग झन् जोडिँदै जानुले यस्तो देखाउँछ । सन् २०१९ को एक रिपोर्टमा नेपाल इन्डो–प्यासिफिक रणनीति ‘आईपीएस’ सँग जोडिएको उल्लेख गरिसकेको छ । नेपालले त्यसमा आपत्ति भने जनाइरहेको छ ।

तर, नेपाल–अमेरिकाका पछिल्ला गतिविधिले आईपीएसतिर धकेलिने संकेत देखाउन थालेको सुरक्षाविज्ञहरूको टिप्पणी छ । अहिलेको सैन्य भ्रमणलाई हेर्ने हो भने नेपालसँग अमेरिकी सैन्य सम्बन्ध सन् १९४५ देखिकै हो । त्यतिबेला एक अमेरिकी सैन्य अधिकारी अलफ्रेड ब्राउनले नेपाल भ्रमण गरेर तत्कालीन प्रधानमन्त्री पद्मशमशेर राणासँग लामो संवाद गरेको इतिहास पाइन्छ ।

सन् १९५० भन्दा पहिला अमेरिकाको नेपालप्रतिको नजर सैन्य सम्बन्धसँग जोडिएको विश्लेषण छ । त्यसपछिका वर्षमा भने अमेरिका आर्थिक र सामाजिक मुद्दामा केन्द्रित भएको देखिन्छ । नेपालमार्फत भएको स्वतन्त्र तिब्बतको आन्दोलनमा माओवादी सशस्त्र युद्धको बेलामा पनि अमेरिकी सेनाको सक्रियता थियो । तर अहिले त्यस्तो अवस्था छैन । अमेरिकी अधिकारी र नेपाली अधिकारीहरुको भ्रमण आदान प्रदानले दुवै पक्षलाई हित हुने अपेक्षा गरिएको छ ।