थारु समुदायमा कृष्ण अष्टमीकाे महत्व र बर्दियामा यसको राैनक

♦गाेमा विष्ट

३ भदाै, काठमाडाैं । हिन्दूहरूले भगवान श्रीकृष्णको पूजा–आराधना गरी श्रद्धा–भक्तिपूर्वक कृष्ण अष्टमी मनाउँछन् । ज्ञानयोग, कर्मयोग र भक्तियोगका प्रणेता भगवान श्रीकृष्णको जन्म द्वापरयुगमा हिन्दू पञ्चाङ्ग अनुसार भाद्रकृष्ण अष्टमीको मध्यरातमा भएको दिनलाई श्रीकृष्ण जन्माष्टमी र रातलाई मोहरात्री भनिन्छ ।

जन्माष्टमीका दिन नेपालभरका कृष्ण मन्दिरहरूमा भगवान् श्रीकृष्णको पूजा–आराधना, प्रवचन, भजन–कीर्तन गर्नुका साथै विशेषगरी महिलाहरू व्रत बसी रातभर जाग्राम बस्ने चलन छ ।

अन्याय, अत्याचार र राक्षसी प्रवृत्तिबाट मानवमात्रको संरक्षण गर्न भगवान् विष्णुको आठौं अवतारको रूपमा जन्मेका श्रीकृष्णले आजीवन सत्यको पक्षमा रही सत्कर्मका लागि मानव समुदायलाई प्रेरित गरेका थिए । त्यसैले सबै समुदामा यसको महत्व छ ।

आज देशभरि नै श्रीकृष्णको पूजा–आराधना गरिदैँ छ । बर्दियामा पनि यसको राैनक छाएको छ । यहाँका कृष्ण मन्दिरहरुमा दर्शनार्थीको बिहानैदेखि घुईचो लागेकाे छ । त्यसमा पनि थारु समुदायमा यसको विशेष महत्व रहेको पुर्व भुमि सुधारमन्त्री तथा नेपाली कांग्रेसका केन्दीय सदस्य डा. गोपाल दहितले बताएका छन् ।

नेपालबहससँग कुुरा गर्दै उनले भने, थारु समुदायमा यसको महत्व संस्कृतिसँग जोडिएको र परापुर्वकालदेखि नै अष्टम्की थारु समुदायमा मनाइदै आएको अष्टम्की सांस्कृतिक पहिचानसँग जोडिएको उनले बताए ।

उनले भने, अर्को कुरा थारू समुदायमा महिलाहरूले श्रीकृष्ण जन्माष्टमी पर्वलाई विशेष महत्वका साथ मनाउने गर्छन् । भदौ महिनाको कृष्ण पक्षको अष्टमी तिथिमा यो पर्व पर्ने हुँदा थारु भाषामा यसलाई ‘अष्टिम्की’ भन्ने गरिन्छ । साथै अष्टमी पर्वका अवसरमा थारू महिलाहरू घरका सदस्यहरू सँगै बसेर सामूहिक रुपमा दर खाने गर्छन् ।

किशोरी तथा महिलाहरू दिनभर निराहार व्रत बस्छन् । किशोरीहरू योग्य वर पाउने कामनासहित व्रत बस्ने गरेको र विवाहित महिलाहरू आफ्नो पतिको दीर्घायु र सुश्वास्थ्यको लागि व्रत बस्ने गरेको बताए ।

बेलुकीपख सामूहिक रूपमा गाउँको अगुवा महटावाँको घरमा गएर बर्तालुहरूले पालैपालो श्रीकृष्णको पूजा आराधना गर्ने गरेको बताए । घरको कूलदेवतालाई घरमूलीले सम्झेर बत्ती बालेर थालीमा अक्षता, छेउछेउमा घुन्यासरको फूल, सालको पातमा सिन्दुर (सेन्डुर), माटोको पालामा बत्ती बालेर राखिन्छ ।

यसरी उनीहरुको मुखलाई गोपिनीको अवतारका रुपमा हेर्ने समेत गरिने उनले बताए । अष्टिम्की पूजा गर्न जाँदा सबभन्दा पहिले घरमूलीले सुरूमा थाली उठाइसकेपछि मात्र अरुले क्रमशः लाइनबद्ध तरिकाले उठाउने गरिन्छ । सबैजना लाइनमा पुजा गर्ने स्थानमा पुगेपछि सबैभन्दा पहिले पूजा घरमूलीदेखि कृष्ण (कान्हा) को पूजा गर्ने बेला थारु समुदायका महिलाहरूले भगवान कृष्णको सम्झनामा भजन पनि गाउने गर्दछन् ।

गीत गाउँदै पूजा गर्ने र पूजा गरिसकेपछि पुनः सबै दिदीबहिनीहरू आ–आफ्नो घरमा गई थारुहरूको परम्पराअनुसार विशेषगरी कृष्णलाई मनपर्ने परिकार दही, केरा, अम्बा लगायतका फलफूलले कृष्णलाई पूजा गर्ने गर्दछन् । साँझ घर फर्किएर घरमा तयार पारिएको मिठामिठा परिकार पहिले आफ्ना दाजुभाइका लागि आफ्नो भागबाट छुट्याएर राख्छन् । थारुहरूले पुज्ने अग्नि देवताको लागि पनि भाग छुट्याएर राख्छन् । परिवारका सबै सदस्यसँगै बसेर रमाइलो गर्दै खाने र रमाउने चलन छ ।

उनीहरुले कृष्णको अगाडि बालिएको बत्ती निभ्यो भने मागेको मनोकांक्षा पूरा नहुने विश्वास थारु समुदायमा छ । त्यसैले बत्ती निभ्न नपाओस् भन्दै रातभरि जाग्राम बसेर कृष्णको सम्झनामा भजन कीर्तिन गर्ने प्रचलन बताए ।

थारु समुदायमा ठुलो नाच मानिने सखिया नाचको शुभारम्भ पनि आजैबाट गरिन्छ । यो नाचमा पूर्णतया कृष्ण लीला सम्बन्धी गीत गाइने गरिन्छ । यो नाच एकसाल नाचेपछि कम्तीमा तीन र पाँच सालसम्म लगातार नाच्नु पर्ने हुन्छ । यो नाचको थालनी कृष्ण जन्माष्टमीको दिनदेखि नै हुन्छ, डा. दहितले बताए ।

व्रत सकेपछि के गर्न हुन्छ भन्ने प्रश्नमा दुई बर्तालुले राखेका धारणा   

राजापुर ३ , बर्दियाकी बर्तालुु अन्जली थारुले भनिन् “टिकेर गर्रीलाई आगोको कोइलामा हाल्ले अनि गिलासमा जल हुन्छ, दुवै हातले जललाई ३ पटक पानी छम्मकनाले सोचेको पुरा हुन्छ, अनि मन शान्त हुन्छ ।” बर्तालु अन्जलीले भनिन् साँझ पख सबै बसेर दही, फलफुल खाने चलन छ ।

खाना भने अर्कोदिन सबै पुजा सकेर मात्र खाने चलन रहेको बताइन । अर्काेदिन नदीमै नुहाएर आएपछि कोइलाको दुनोमा तयार पारेका खानका परिकारलाई थोरैथोरै मात्रामा मोलेर आगोमा हाल्दा छुत मेटिने र भाकल गरेको इच्छा पुरा हुने बिश्वासका साथै व्रत सफल हुने, त्यसपछि भने आफुले खाना खाने व्रतालु  थारुले बताइन ।

अर्की व्रतालु राजापुर ४ कि स्थानीय सम्झना चौधरीले भनिन “अष्टिम्कीको तयारी गर्न थालेको एकहप्ता भन्दा धेरै भयो, हाम्रो त यो महानपर्व नै हो । नयाँ चोखो लुगा नुहाएर लगाउने र व्रत बस्ने गर्छौ भने अर्काेदिन नुहाएर पुजाआज गरेर सबै नित्यकर्म गरेर पुजाआज गरिसकेपछि फुल, अगरवति, दियो बालेर सेलाउन (पुहाउने) प्रचलन रहेको र सेलाउँदा आफ्नो मनोकामना पुरा हुने बताइन । र सेलाउँदा घाउखटिरा कहिले नआवोस बनेर भाकल पनि गर्ने गरेको ” व्रतालु  चौधरीले बताइन । अहिले बर्दियामा एकदमै राैनकका साथ अष्टिम्की सबैले मनाइरहेकाे समेत उनले जानकारी दिइन् ।