हाम्रा बालबालिका वा बिद्यार्थीहरुले के सिकुन्

१७ भदौ, काठमाडौं । अभिभावक र शिक्षकले आफ्ना बालबालिकाहरु असल, सरल र सफल बनुन् भन्ने चाहाना राख्नु स्वभाविक हो तर अभिभावक र शिक्षकको चाहना पुरा गर्न बालबालिकाले आफ्नो उमेर अनुसार के सिक्नु पर्दछ भन्ने विषयमा प्रर्याप्त बहस गरेको पाइदैन् । यद्यपि कहिलेकाहीँ अमेरिकी राष्ट्रपति अब्राहांम लिङ्कनले आफ्नो छोरा पढ्ने विद्यालयको प्रधानाध्यापकलाई लेखेको पत्र “मेरो छोराले के सिकोस्” र सिङ्गापुरका एउटा विद्यालयका प्रधानाध्यापकले आफ्ना अभिभावकलाई लेखेको पत्रका बारेमा सीमित क्षेत्र, समुह र व्यक्ति बीच छलफल भएको पाइन्छ । आज म १५/१६ वर्ष शिक्षा क्षेत्रमा व्यतित गरेको व्यक्तिको नाताले शिक्षक तथा अभिभावकहरुलाई संयुक्त रुपमा विद्यालयस्तरका हाम्रा बालबालिकाका वा विद्यार्थीहरुले के सिकुन् भन्ने सन्दर्भमा एउटा पत्र लेख्न गइरहेको छु ।

आदरणीय अभिभावक तथा शिक्षकज्यूहरु

बालबालिकाका लागि घर पहिलो बिद्यालय, मातापिता पहिलो गुरु हो भने बिद्यालय दोस्रो घर, शिक्षक दोस्रो अभिभावक हो भनिन्छ । अतः बालबालिकाको चौतर्फी विकासका लागि गुरु (शिक्षक) र मातापिता (अभिभावक) को संयुक्त प्रयास हुनु नितान्त आवश्यक छ । अन्यथा नेपाली उखान एक हातले ताली बज्दैन वा एकोहोरो रोटी डढ्छ भनेझैं हुने हुनाले मैले गुरु र अभिभावकलाई संयुक्त पत्र लेख्ने जमर्को गरेको हूँ ।

हाम्रा बालबालिकाका र विद्यार्थीहरुले पाठ्यक्रम अनुसार गणित विषयका अंकगणित, बिजगणित, ज्यामिती र तथ्याङ्कशास्त्र सिकुन् नै । यो भन्दा बढी गणित विषय हाम्रा दैनिक जीवनका हरेक क्रियाकलापमा प्रत्यक्ष प्रयोग हुन्छ अनि गणित बुझ्रनु भनेको जीवन बुझ्रनु पनि हो भनेर जानुन्, त्यति मात्र पनि होइन समय बलवान हुन्छ र यो सबैका लागि बराबर हुन्छ भनेर बोध गरुन् । विज्ञान तथा प्रविधि विषय पनि पाठ्यक्रममा नै समावेश भएकाले यो विषय भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, जीवविज्ञान र प्रविधिको एकीकृत रुप हो भनेर बुझ्रने मात्र होइन विज्ञानले नै हाम्रा जीवनका प्रत्येक क्रियाकलापलाई निर्देशित गरेको हुन्छ भनेर बुझुन् ।

विज्ञान विषय पढेर र बुझेर प्रकृति, वातावरण, जनावर र अन्य प्राणीलाई माया, ममता र स्नेह गर्न सिकुन् । संसारमा भैरहेको अकल्पनीय विकास विज्ञान तथा प्रविधिको कारणबाट सम्भव भएको हो भनेर विश्वास गरुन् । सामाजिक शिक्षामा भूगोल, इतिहास, राजनीतिशास्त्र र अर्थशास्त्रका बारेमा जानकारी त प्राप्त गरुन् नै सो भन्दा बढी आफ्नो माटो, भेषभूषा, रीतिरिवाज, संस्कार र संस्कृतिको संरक्षण गर्दै देशको माया गर्ने राष्ट्रियताप्रति सजग बन्न प्रेरित बनुन् । सबै नेता दुष्ट, भ्रष्ट, पदलोलपु मात्र होइन सञ्जन, निष्ठावान, त्यागी, सरल, असल र प्रजातन्त्र, गणतन्त्रका लागि प्राणको आहुती गर्ने शहिद पनि थिए र हुन्छन् भनेर बुझुन् ।

साच्चै भनुँ भने मानिस ठूलो मात्र होइन् असल, सरल र सफल हुनुपर्दछ भनेर जानुन्,सिकुन् । अन्तर्राष्ट्रिय भाषा त जानुन् तर यो भन्दा बढी आफ्नो राष्ट्रभाषा र मातृभाषाप्रति गर्व गर्ने बानी बसाल्न सिकुन् अझ भनु भने अन्तर्राष्ट्रिय भाषा नजान्दैमा हिनताबोध नगर्ने बनुन् । भाषाको अध्ययन र भाषिक सीपको विकास नेपाली, अंग्रेजी वा अन्य भाषा बोल्न मात्र होइन भाषाको शुरु प्रयोग र स्तरीय अभिव्यक्ति शिल्प र व्यवहारकुशल सीप विकासका लागि अपरिहार्य छ भनेर बुझुन् । नैतिक शिक्षा वा मानवमूल्य शिक्षामा सैद्धान्तिक दर्शनको ज्ञान प्राप्त गरुन नै त्यो भन्दा बढी दुःख सुख, खुशी र रोदनको मूल्य बुझुन् अनि अभिभावक र गुरुलाई दिने सम्मान, अशक्त कमजोर दीनदुखीलाई सहयोग गर्दा प्राप्त हुने आनन्दका बारेमा अनुभव गरुन् भलै यो बुझ्रन लामो समय लाग्न सक्ला । चित्रकला वा अन्य कला विषयमा विद्यार्थीहरुले चित्र कोर्न त जानुन् नै त्यो भन्दा बढी जीवनका रंगहरुको महत्व बारे अझ स्पष्ट बनुन् । स्वास्थ्य तथा शारीरिक विषय त अध्ययन गरुन नै त्यो भन्दा बढी शारीरिक र मानसिक स्वस्थ रहन र जीवनमा चारित्रिक गुणको महत्व झन ठूलो छ भनेर सिकुन् र मनन गरुन् ।

यसरी पाठ्यक्रममा भएका विषयवस्तुहरु त भनिदिनुस् नै त्यो भन्दा बढी जीवन र जगत्का बारेमा पनि ज्ञान भरिदिनुस् । सत्य र झुठ के हो त्यो छुट्याउन सक्ने मात्र होइन, सत्य र न्यायका लागि लड्ने वातावरण सृजना गरिदिनुहोस् भलै त्यो बाटोमा हिड्न उनीहरु एक्लै किन नपरुन् ताकी भविष्यमा सत्य र न्यायको गोरेटोमा अगाडि बढिरहन सकुन् । हाम्रा विद्यार्थीहरुलाई म होइन हामी, अरुको बुद्धि विवेकमा होइन आफ्नो योग्यता, क्षमता र रुचीमा विश्वास गर्ने दृढ शक्तिको विकासमा जोड दिनुहोस् ।

अनि उनीहरुलाई यो पनि बताइदिनुहोस् कि सबै मानिसहरु एकै किसिमका र एउटै योग्यता वा क्षमताका हुँदैनन् र उनीहरु पनि छैनन् । आन्तरिक तथा वाह्य परीक्षामा उत्कृष्ट अंक प्राप्त गर्न प्रेरित गर्नुहोस् तर उनीहरुलाई कमजोर नतिजा कै कारण आफ्नो आत्मविश्वास र आत्मसम्मान कम हुन नदिनुहोस् । विद्यार्थी वा बालबालिकालाई भरोसा दिलाउनुहोस् कि औपचारिक शिक्षामा लिइने परीक्षा जीवनका ठूला ठूला परीक्षाका अगाडि केही पनि होइनन् र यी परीक्षाका सफलता र असफलताले मात्र उनीहरुको भविष्यमा निर्णायक भूमिका खेल्न सक्दैनन् भनेर ।

अनि बाबाआमाको धनमा र विना परिश्रम प्राप्त धेरै धनसम्पत्तिमा घमण्ड गर्न होइन् आफ्नो पसिनाको थोरै आम्दानीमा गर्व गर्न सक्ने आत्मनिर्भर र आत्मस्वाबलम्बी बन्न उत्प्रेरित गर्नुहोस् । अनि मुख्य कुरा विद्यार्थी र बालबालिकाहरुले यी कुरा सिक्ने मात्र होइन् व्यवहारमा लागु गर्दा शिक्षक तथा अभिभावकको माया, विश्वास र नजरमा कुनै फरक नपर्ने मात्र होइन झन, खुशी र सन्तोष मिल्नेछ भनेर विश्वास दिलाउनुहोस् । यति बुझाउन सके शिक्षक र अभिभावक सफल भएको ठहर्नेछ, धन्यवाद । हजुरहरुको स्नेही शरण कुमार अर्याल ।