बीपीको वैचारिक तरंगः कम्युनिष्टहरु आकर्षित हुँदै, कांग्रेस टाढिँदै, प्रजातान्त्रिक समाजवाद भुल्ने कि साझा नीति बनाउने ?

२४ भदाै, काठमाडाैं । नेपाली कांग्रेसका संस्थापक नेता बीपी अर्थात् विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको आज १०९ औं जन्मजयन्ती । प्रत्यक वर्ष बीपीको जन्मजयन्ती मनाउँदै गर्दा बीपीलाई किन सम्झने ? कसरी सम्झने ? कुन रुपमा सम्झने ? प्रश्न उठ्छन् । समाधान देखिन्न ।

बीपीलाई कांग्रेसका संस्थापक नेता भनेर सम्झने कि, अथक प्रजातान्त्रिक योद्धाका रुपमा सम्झने वा प्रजातान्त्रिक समाजवादका पथप्रदर्शक भनेर सम्झने ? उनको अर्को व्यक्तित्व पनि छ, साहित्यकार । सबै आयाममा सम्झिनुपर्ने हो तर कांग्रेसजनले अहिले त संस्थापक नेताका रुपमा सीमित गर्दै लगेका छन् । कांग्रेसका पहिलो पुस्ताका नेताहरुले त बीपीलाई यी सबै आयामका कलेवरमा सम्झेको ओंठे भक्ति देखाउँछन् तर पछिल्लो पुस्ताले उनलाई कांग्रेसका बूढा नेताका रुपमा मात्र लिने बाहेक अरु आयाममा चिन्दैनन् ।

कांग्रेसले नयाँ पुस्ताका बीच बीपीको बारेमा विषद बहस गरेकै छैन् । सिद्धान्तको अनुशीलन त शून्यप्रायः हुँदै गएको छ । पछिल्लो समय कम्युनिष्ट दलहरुका नेताहरुले भने बीपी कोइरालालाई बढी नै सम्झँदै आएका छन् । उनीहरुले छिमेकी राष्ट्र भारत र चीनसँगको सम्बन्धको कुरा गर्दा, लोकतन्त्रको कुरा गर्दा, समाजवादी अर्थतन्त्रका कुरा गर्दा बीपीका भनाइलाई छुटाउँदैनन् ।

पुराना राजनीतिज्ञहरुले राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र समाजवाद तथा बीपीका अन्य आदर्शहरुलाई समेत छाड्यो जसले गर्दा कांग्रेस दिगो होइन खोक्रो बन्दै गएको छ भन्दै आएका छन् । बीपी कोइरालाले स्थापित गरेका यस्ता विशिष्ट नीति हुँदाहुँदै कांग्रेस किन खोक्रो बन्दै गए होला ?

एमालेका अध्यक्ष केपी ओली, माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड, माधवकुमार नेपालदेखि अन्य सबै नेताहरुले राजनीति, विदेश नीति, अर्थनीतिका विषयमा बोल्दा बीपीका विचारलाई आधार मान्ने गरेका छन् । कांग्रेसको आलोचना गर्दा वा लल्कार्दा पनि उनैलाई उल्लेख गर्दै आएका छन् ।

कांग्रेस अहिले पनि राजनीतिकाे केन्द्र मै छ तर भित्रभित्रै खोक्रो बन्दै गएको धेरैको आंकलन छ । पछिल्लो समय त कांग्रेसलाई स्पष्ट नीति नभएको खोक्रो दल भन्न थालिएको छ । पुराना राजनीतिज्ञहरुले राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र समाजवाद तथा बीपीका अन्य आदर्शहरुलाई समेत छाड्यो जसले गर्दा कांग्रेस दिगो होइन खोक्रो बन्दै गएको छ भन्दै आएका छन् । बीपी कोइरालाले स्थापित गरेका यस्ता विशिष्ट नीति हुँदाहुँदै कांग्रेस किन खोक्रो बन्दै गए होला ?

केपी ओली, प्रचण्ड, माधव नेपाल जस्ता नेताहरुले दलाल पुँजीवादलाई आफ्नो शक्तिका रुपमा देख्दै आएका छन् । कतिपय कम्युनिष्ट नेताहरुले त यसैमा हालीमुहाली गरिरहेका छन् । अन्य नेताहरुले पनि कुनै कुनै माध्यमबाट दलालीकरणलाई पृष्ठपोषण गरिरहेका छन् ।

कांग्रेसले प्रजातन्त्र स्थापनाका लागि भएका प्रायः सबै आन्दोलनको अगुवाइ गर्दै आयो तर प्रजातन्त्र सुदृढ गर्न र जनताको जीवनस्तर उकास्ने काम गर्न सफल नहुँदा कमजोर सावित हुन पुग्यो । २०४८ पछि कांग्रेसले खुलाबजार अर्थनीतिलाई अगाडि बढायो । निजी क्षेत्र फस्टाउने मौका पायो तर सरकारद्वारा सञ्चालित शिक्षा, स्वाथ्य तथा अन्य शासन संयन्त्रलाई सुदृढ बनाउँदै उत्पादन, तथा सेवा क्षेत्रमा निजी क्षेत्रको लगानी बढाएर लैजान सकेको भए नेपालमा विकासले कोल्टे फेर्थ्याे । जनजीविका फेरिन्थ्यो । सरकारबाट सञ्चालन र नियन्त्रण भएका शिक्षा र स्वास्थ्य क्षेत्रलाई कमजोर बनाउँदै लगियो, निजी क्षेत्रलाई फस्टाउने मौका दिइयो । यसले विपन्न वर्ग गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य सेवा पाउनबाट वञ्चित हुँदै गयो ।

अन्य सरकारी सेवा पनि गुणस्तरहीन बन्दै गए । नियमन निकाय कमजोर बन्दै जाँदा दलाल पुजीपतिको बोलवाला अर्थतन्त्रका सबै अवयवमा फैलँदै गयो । त्यसलाई कम्युनिष्ट दलहरुले अझ द्रुतगतिमा अगाडि बढाए । केपी ओली, प्रचण्ड, माधव नेपाल जस्ता नेताहरुले दलाल पुँजीवादलाई आफ्नो शक्तिका रुपमा देख्दै आएका छन् । कतिपय कम्युनिष्ट नेताहरुले त यसैमा हालीमुहाली गरिरहेका छन् । अन्य नेताहरुले पनि कुनै कुनै माध्यमबाट दलालीकरणलाई पृष्ठपोषण गरिरहेका छन् । अरु त अरु आफूलाई ठूलो क्रान्तिकारी भन्नेहरुले पनि विभिन्न रुपमा यही प्रवृत्तिलाई बढाइरहेका छन् ।

मदन भण्डारीले कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई मोडेर जनताको बहुदलीय जनवादमा अवतरण त्यसै गराएका होइनन् । माओवादीहरु पनि यसैलाई स्वीकारेकै हुन् । यो नीति, यो मोडल भनेको प्रजातान्त्रिक समाजवाद नै हो ।

कांग्रेसले अहिले खुलाबजार अर्थनीतिलाई ढुक्कसँग आफूले अघि बढाएको भन्न सक्दैन । अर्थतन्त्र पूर्णरुपमा क्रोनिक र दलालीकरणमा गएकाले उसलाई त्यसो भन्न अप्ठ्यारो पर्न गएको हो । कांग्रेसको अर्थनीति प्रजातान्त्रिक समाजवाद नै हो, अहिलेको व्यवस्थालाई यसरी सुधार गरेर अघि बढ्छौं भन्न सक्ने अवस्था झन् छैन । प्रजातान्त्रिक समाजवाद कागजमा बाहेक त्यसको स्वरुप कस्तो हुन्छ भन्ने नेता तथा विज्ञ भनिनेहरु कसैलाई पनि थाहा नभएपछि त्यस्तो अवस्था कसरी आओस् ?

बीपीको महल होइन गाउँका झुपडीमा हाँस्नु पर्छ तब मात्र देश समृद्ध बन्छ भन्ने भनाइ दलाल र कमिशनतन्त्रमा सम्भव छैन । कांग्रेसले सिद्धान्तविहीन भएको महसुस गर्नु भनेको नेताहरुको नालायकीपना हो । सो पार्टीले कुनै पनि नयाँ खोज्दै हिँड्नुपर्दैन, अहिलेकै अवस्थामा कमिशनतन्त्र, दलालीकरण हटाएर सरकारले नियमन प्रणालीलाई सबल रुपमा अघि लैजाने हो, सरकारद्वारा सञ्चालित, ठूलो धनराशी खर्च गरिरहेका शिक्षा, स्वाथ्यलाई व्यवस्थित गर्दै गुणस्तीय बनाउने हो भने प्रजातान्त्रिक समाजवादको सुरुवात त्यहीबाट हुन्छ । यति मात्रै हुने हो भने सुशासनको कुनै चिन्ता गर्नुपर्दैन, स्वतः बन्न थाल्छ । यस्ता कुरालाई ख्याल नगरेर यिनै दुर्वृत्तिमा खालखेल्न नछाड्ने, विशेष नीति खोज्दै हिँड्नु दिवालीयापन हो र बेइमानी हो ।

कम्युनिष्ट दलका नेताहरुले जनवाद हुँदै समाजवादमा जाने भनिरहेका छन् । केपी ओली, पुष्पकमल दाहाल, माधव नेपालदेखि अन्य सबै कम्युनिष्ट पार्टीमा नेताहरुले देशलाई समाजवादमा लैजाने अभिव्यक्ति दिइरहेका छन् । सत्ताबाट टाढा भएकाको त ठूलो भूमिका नहोला अरु सबै नेताले कमिशनतन्त्र र दलालीकरण तथा क्रोनिक पुँजीवादलाई पूर्णरुपमा प्रश्रय दिइरहेको अवस्थामा कुनै पनि प्रकारको समाजवाद आउन कठिन छ । प्रचण्डले त चुनावपछि आन्दोलन गर्ने भन्दैछन् । राजनीति र शासन संयन्त्रमा रहेका यस्ता विकृतिलाई नहटाई समजवादका कुरा गर्नु जनताप्रति बेइमानी गर्नु नै हो ।

अर्को, विश्व परिवेशमा परम्परागत मार्क्सकाे समाजवाद ल्याउन सकिने अवस्था सिद्धिँदै छ । मदन भण्डारीले कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई मोडेर जनताको बहुदलीय जनवादमा अवतरण त्यसै गराएका होइनन् । माओवादीहरु पनि यसैलाई स्वीकारेकै हुन् । यो नीति, यो मोडल भनेको प्रजातान्त्रिक समाजवाद नै हो ।

लोकतन्त्रलाई व्यवस्थित गर्दै न्यायपूर्ण शासन संयन्त्र तयार गर्नु नै प्रजातान्त्रिक समाजवाद हो । अनियन्त्रित पुँजीवाद, कमिशनतन्त्र, दलालीकरण समाजवादका विरोधी तत्व हुन् । यी कुरालाई हटाएर अघि बढ्ने हो भने सबै दलको साझा नीति प्रजातान्त्रिक समाजवाद हुन कुनै अप्ठ्यारो छैन् । तसर्थ भन्न डराउनुपर्दैन बीपी विचारको तरंग सबैतिर छ, सबै प्रभावित छन् ।