देउवाको छैटौँ पटक प्रधानमन्त्री बन्ने इच्छा, महामन्त्रीद्वयको सरकारप्रति अनिच्छा

६ पुष, काठमाडौं । नेपाली कांग्रेसको आन्तरिक विवादले अब कस्तो रुप लिन्छ भनेर अहिले कुनैपनि नेताले आंकलन गरेका छैनन् । तर, बुधबार सम्पन्न भएको संसदीय दलको नेताको निर्वाचनले भने आन्तरिक सहमतिबाटै कांग्रेस अगाडी बढ्ने संकेत देखिएको छैन् । मंगलबार संस्थापन इतरसमुहका नेता डा. शेखर कोइरालाले संसदीय दलको नेतामा प्रस्ताव गर्दा कांग्रेसमा जुन खालको रुपान्तरण हुने अपेक्षा गरिएको थियो, त्यो मतदानमा भने देखिएन् ।

संसदीय दलको चुनावमा पदीय आकांक्षा र प्रलोभनले महत्व पाएको प्रष्टै भयो । गगनले आफ्नै समूहको मत पनि पाउन सकेनन् भने अर्का महामन्त्री विश्वप्रकाश शर्माको गगनप्रतिको लगाव र समर्थनको कारण पनि प्रष्टैसँग खुल्यो । उनीसँगै मिसिन आएका अर्का युवा नेता प्रदीप पौडेलको कित्ता पनि प्रष्ट भइसकेको छ । विश्वप्रकाशले गगनबारे खेलेको रणनीतबारे पछि छलफल होला । मंगलबारको आंकलन ३९ भन्दा माथि थियो । तर, गगनले मत पाए २५ मात्रै ।

यसैले पनि विचार र परिवर्तनभन्दा पदीय लोलुपताले प्राथमिकता पाएको कुरा छिपेन । अहिलेलाई बालबल काांग्रेस विभाजनबाट बच्यो भन्ने नेताहरु पनि बुधबार कांग्रेसभित्रै देखिए । यी सबै प्रकरणले आगामी कांग्रेसमा के होला भन्ने प्रश्न भने उठाएको छ । संसदीय दलको नेतामा विजयी भएपछि सभापति शेरबहादुर देउवालाई छैटौं पटक प्रधानमन्त्रीका लागि बाटो खुलेको छ । उता, उनले प्रधानमन्त्रीको तयारी गरिरहँदा पार्टीका दुबै महामन्त्रीले भने सरकारको विषयमा अनिच्छा देखाएका छन् ।

योसहित देउवा चौथो पटक पार्टीको संसदीय दलको नेता बनेका छन् । हाल पाँचौँ पटक प्रधानमन्त्री रहेका देउवा संसदीय दलको नेतामा निर्वाचित भएसँगै अब छैटौँ पटक प्रधानमन्त्री बन्ने बाटो खुलेपनि सहज भने देखिएको छैन् । यसका लागि पनि उनले पार्टीबाट निर्णय गराउँदा बहुमतकै साहारा लिनुपर्ने अवस्था देखिँदैछ । प्रतिनिधिसभामा ठूलो दलका रूपमा रहेको कांग्रेसका सभापति देउवा अब वर्तमान सत्ता गठबन्धनमा बहुमतको गणित पुर्याएर प्रधानमन्त्री बन्ने दाउमा छन् ।

०५१ सालमै तत्कालीन पार्टी सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालाले युवा नेता देउवालाई संसदीय दलको नेतामा अघि सारेका थिए । दलको नेता भएकै कारण उनी ४९ वर्षको उमेरमै देशको प्रधानमन्त्री बनेका थिए । पार्टीभित्रको समीकरणमा तत्कालीन सभापति कोइराला र नेता कृष्णप्रसाद भट्टराईको द्वन्द्व र माओवादी द्वन्द्व व्यवस्थापनमा असफल भएको आरोपका कारण देउवाले दोस्रो र तेस्रो पटकसमेत प्रधानमन्त्री बन्ने मौका पाए ।

०६२-६३ को परिवर्तनयता पनि देउवा दुई पटक प्रधानमन्त्री भइसकेका छन् । ०६४ र ०७० का दुवै संविधानसभा निर्वाचनमा संसदीय दलको नेतामा प्रतिस्पर्धा गरेपनि पराजित भएका देउवा ०७२ मा पार्टीको सभापति निर्वाचित भएपछि भने निरन्तर सभापति र दलको नेता छन् । ०७४ मा देउवाले संस्थापनइतर समूहका प्रकाशमान सिंहलाई पराजित गरेका थिए ।

वैधानिक सभापतिय प्रणालीमा चलिरहेको कांग्रेसमा संगठन र शक्ति सभापतिसँग हुन्छ । पछिल्लो तीन दशक निरन्तर शक्तिमा रहेर पार्टीमा संगठन गरेका देउवाले यसपटक १४ औँ महाधिवेशनपछिको केन्द्रीय समितिमा ८० प्रतिशत बहुमत हासिल गरेका छन् । उनले निर्वाचनमा टिकट वितरण पनि त्यही अनुसार गरेका थिए । त्यसको प्रभाव पनि संसदीय दलमा परेको छ ।

यसपटक संसदीय दलको निर्वाचनमा उनलाई ३० वर्ष कान्छा महामन्त्री थापाले चुनौती दिएका थिए भने देउवाविरुद्ध नेता शेखर कोइराला, पार्टी उपसभापति धनराज गुरुङ, अर्का महामन्त्री विश्वप्रकाश शर्मा, सहमहामन्त्री जीवन परियार र बद्री पाण्डे, नेता प्रदीप पौडेललगायतको मोर्चाबन्दी थियो । सभापति देउवा संसदीय दलको नेतामा निर्वाचित भएपछि अब उनको नेतृत्वमा सत्ता गठबन्धनको सरकार गठनका लागि बाटो खुला भएको छ । तर, इतरसमूहले आफ्नै भोट पनि सुरक्षित गर्न सकेन ।

देउवाले गठबन्धनमा रहेका नेकपा माओवादी केन्द्र, नेकपा एकीकृत समाजवादीसहित दलहरुलाई संसदीय दलको नेता चयन भइसकेपछि शक्ति बाँडफाँट गर्ने आश्वासन दिदै आएका थिए । देउवा दलको नेता चुनिएपछि अब गठबन्धनमा शक्ति बाँडफाँट र नयाँ सरकार गठनको छलफल सुरु भएको छ । राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले संविधानको धारा ७६ को उपधारा २ बमोजिम सरकार गठनका लागि आइतबार बेलुका ५ बजेसम्मको समय दिएकी छिन् ।

छैटौँ पटक प्रधानमन्त्री बन्ने प्रयासमा रहेका देउवा संसद्को ठूलो दल नेपाली कांग्रेसको दोस्रो पटक सभापति छन् । संसदीय राजनीतिमा समकालीन नेतामध्ये सबैभन्दा वरिष्ठ उनी डडेलधुराका स्थायीवासी हुन् । वि.सं. २००३ सालमा असिग्राममा जन्मिएका उनी २०२० सालदेखि नै कांग्रेसको राजनीतिमा सक्रिय छन् ।

विद्यार्थी राजनीतिबाट २०२८ सालमा नेविसंघको निर्वाचित सभापति भएका देउवाले पटक–पटक गरी १० वर्ष १० महिना जेल जीवन बिताए । ०४८ देखि नै उनी डडेलधुराबाट सांसद निर्वाचित हुँदै आएका छन् । पहिलो र दोस्रो संविधानसभा निर्वाचनमा भने उनले दुई निर्वाचन क्षेत्रबाट चुनाव जितेका थिए । पहिलो संविधानसभामा डडेलधुरा र कञ्चनपुर ४ र दोस्रो संविधानसभामा डडेलधुरा र कैलाली ४ बाट निर्वाचित भएका हुन् ।

प्रधानमन्त्री भएका बेला पार्टीको निर्देशनविपरीत २०५९ जेठ ८ मा संकटकाल लम्बाउने निर्णय गरेको भन्दै साधारण सदस्यतासमेत नरहने गरी निष्कासनमा परेका देउवाले २०५९ असोज ४ मा पार्टी फुटाएर कांग्रेस प्रजातान्त्रिक गठन गरी सभापति बनेका थिए । ०६४ मा पार्टी एकीकरणपछि देउवा दोस्रो मर्यादाक्रममा रहँदै आएका थिए ।

राजनीतिशास्त्रमा स्नातकोत्तर र कानुनमा स्नातक गरेका देउवा २०५२ मा सर्वसम्मत र २०५८ मा सुशील कोइरालालाई पराजित गरी संसदीय दलको नेता भएका थिए । ०७० माघमा भने देउवा कोइरालासँग संसदीय दलमा पराजित भएका थिए । त्यसअघि ०६६ असारमा भएको दलकै निर्वाचनमा नेता रामचन्द्र पौडेलसँग पनि पराजित भएका थिए ।

०५८ मा प्रधानमन्त्री बनेका देउवालाई ०५९ असोज १८ मा तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रले प्रतिगामी कदम चाल्दै हटाएका थिए । देउवालाई हटाएपछि राजाको प्रतिगमनविरुद्धको आन्दोलन चर्किएको थियो । आन्दोलन चर्किएपछि राजा ज्ञानेन्द्रले देउवालाई ०६१ मा पुनः प्रधानमन्त्री बनाएका थिए । राजाले पुनर्बहाली गर्ने भनेपछि देउवा प्रतिगमन सच्चिएको भन्दै प्रधानमन्त्री बनेका थिए । तर २०६१ माघ १९ मा ज्ञानेन्द्रले देउवालाई पुनः हटाउँदै सक्रिय शासन सुरु गरेका थिए ।

पार्टीभित्रको आन्तरिक प्रतिस्पर्धामा भने उनले पटक–पटक हार बेहोरेका छन् । देउवा ०५६ चैतमा पहिलो पटक भएको संसदीय दलको निर्वाचनमा तत्कालीन पार्टीका नेता गिरिजाप्रसाद कोइरालासँग प्रतिस्पर्धी थिए । त्यसबेला उनी पराजय भए । ०५८ साउनमा देउवा संसदीय दलको नेता निर्वाचित भएका थिए । तत्कालीन नेता सुशील कोइरालालाई पराजित गरी देउवा पहिलो पटक संसदीय दलको नेता बनेका थिए । उनी १२ औँ महाधिवेशनमा फेरि पार्टी सभापतिमा पराजित भए । १३ औँ र १४ औँ महाधिवेशनमा उनी निरन्तर सभापति चुनिएका छन् ।

अब देउवाका लागि नयाँ सरकार बनाउ पनि चुनौतीपूर्ण छ । उनलाई दुबै महामन्त्रीले साथ नदिने संकेत गरेका छन् । संसदीय दलमा चुनाव हारे लगत्तै महामन्त्री गगन थापाले सरकार निर्माण र राष्ट्रपतिबारे पार्टी सभापति एवं संसदीय दलका नेता शेरबहादुर देउवाले बन्दकोठामा गरेको सहमति नमान्ने बताएका छन् । माओवादीसँग आलोपालो प्रधानमन्त्री र राष्ट्रपतिबारे भागबन्डाको तयारी भइरहेका बेला थापाले बुधबार यी विषयमा संस्थागत निर्णय हुनुपर्ने बताए । संसदीय दलको नेतामा पराजित भएपछि थापाले प्रतिक्रिया दिँदै अब स्वाभाविक रूपमा कांग्रेसको नेतृत्वमा सरकार बन्नुपर्ने र त्यससम्बन्धी निर्णय पारदर्शी हुनुपर्ने भनेका छन् ।

यस्तै अर्का महामन्त्री विश्वप्रकाश शमौले पनि नयाँ बन्ने सरकारमा मन्त्री नबन्ने बताएका छन् । मन्त्री बनेर जानेहरुलाई पार्टीको घोषणापत्र अनुसार काम गर्न भन्ने उनले बताएका छन् । बुधवार कांग्रेस संसदीय दलको नेताको निर्वाचनपछि सञ्चारकर्मीहरुसँग कुरा गर्दै महामन्त्री शर्माले भने, ‘अहिले सरकारमा जाने कुरामा साथीहरु जानुहुन्छ, जान चाहनेहरु साथीहरुलाई संयोजन गर्नु रामो हुनेछ ।

सरकारमा जाने साथीहरुलाई यो घोषणापत्र बोकेर काम गर्नुपर्ने भन्दै उनले आफु पार्टी कार्यालयमा बसेर कार्य गर्ने बताए । आफू महामन्त्री भएको वर्ष दिन पुग्न लागेको र अझै धेरै कुराहरु गर्न बाँकी रहेको उनले बताए । महामन्त्री शर्माले सरकारमा जाने सांसदहरुको संयोजन लगायतका कामहरुमा आफू लाग्ने बताएका छन् ।