कांग्रेसमा पुस्तान्तरणको प्रश्न, विरासतको राजनीतिमा नालायक उपस्थिति

१५ पुष, काठमाडौं । यही पुष २२ गतेबाट सुरु हुने नेपाली कांग्रेसको केन्द्रीय समितिको बैठकलाई अहिले देशविदेशमा नै चासोका रुपमा हेरिएको छ । पार्टी पंक्तिमा आबद्ध भएका र कांग्रेसप्रति शुभेच्छा राख्नेहरुका लागि मात्र हैन, विपक्षी दलहरुले पनि कांग्रेसको आगामी बैठकप्रति चासो राखेका छन् । बैठकप्रति सबैको चासोको मुलविषय भनेको कांग्रेस अब यथास्थितिमा चल्छ कि केही परिवर्तनकारी निर्णयहरु पनि बैठकबाट आउन सक्छन भन्ने नै हो । कांग्रेसभित्र मुल माग छ, नेतृत्व परिवर्तन ।

केन्द्रीय समितिमा रहेका ८० प्रतिशत सदस्य संस्थापन समूहका छन् । यो समूहभित्र पनि नेतृत्व र पुस्तान्तरणका विषयहरु उठेका छन् । तर, कांग्रेसको यो बैठकबाट केही बदलिएला भन्ने आस भने धेरैको छैन् । कांग्रेसमा समयको माग अनुसार पार्टी नेतृत्वमा पुस्तान्तरणका विषयहरु धेरै अगाडीदेखि उठेका हुन् । पुस्तान्तरण वा परिवर्तनको एक अध्याय देश, काल र परिस्थिति अनुसार नेतृत्वले आम मासलाई नियन्त्रणमा लिनसक्ने क्षमता देखाउनु हो । जसबाट पार्टी र पार्टीको आकारभित्र रहेकाहरुको भविश्य संकटमा नपरोस । तर, अहिले कांग्रेसमा पार्टीको त कुरै छाडौँ, नेताहरुकै भविश्यको टुंगो छैन ।

यदि कांग्रेसमा रुपान्तरणका लागि नेतृत्व परिवर्तन चाहेको भए १४ औँ महाधिवेशनमा नै सम्भव थियो । तर, पिता पुर्खाको विरासतका आधारमा पार्टी माथिल्लो पंक्तिमा पुगेकाहरुको नालायकीपनले यो सम्भव भएन । सन्त नेता कृष्णप्रसाद भट्टराईका खास अनुयायी भनिएका रामचन्द्र पौडेलदेखि गिरिजापुत्री सुजतासम्मकालाई परम्परावादी नेतृत्व नै मनपर्यो र सभापतिमा सम्भानित उम्मेदवार डा. शेखर कोइराला दोस्रो मतदानमा परिजित भए । उनलाई पुर्खा विरासतबाट आएका कसैले पनि सहयोग गरेनन् ।

१३ औँ भन्दा कांग्रेसको १४औं महाधिवेशन फरक र नेतृत्व परिवर्तनका लागि सहज थियो । १४ औँ महाधिवेशनले युवा रोजेको थियो । यही युवा भरोसामा महामन्त्री गगनकुमार थापाले पार्टीको संसदीय दलको नेतामा सभापति देउवासँग प्रतिस्पर्धा पनि गरेका थिए । तर, उनलाई आफ्नै समूहबाट मत खसेन । यहीबाट सुरु भएको सभापति देउवाको अहम घमण्डले यतिबेला कांग्रेस विक्षिप्त अवस्थामा छ । यसको कारण खोज्न पनि धेरै परको इतिहास खोज्नु पर्दैन् ।

शेखर सभापति हुँदा कांग्रेसमा केही परिवर्तन आउथ्यो वा थिएन त्यो अलग विषय हो । तर, १४ औ महाधिवेशनको दोस्रो चरणमा पौडेल, शशांक, सुजता,सिंह र सिटौलाले देउवालाई नसघाएको भए उनी यहीबाट पराजित हुने थिए । यो सहमसँग रहेको भोट आउँदा शेखरको मत बढी हुने आँकलन भएकै हो । तर, उनीस्हरुले त्यसो गरेनन् । कोइरालामा पारिवारिक इगो थियो । त्यही इगोले गर्दा पार्टीमा अहिले शशांक र सुजताप्रति कार्यकर्ताको सन्देश राम्रो छैन् । बीपी पुत्र भएर कांग्रेसलाई यो अवस्थामा पुर्याउन सहयोगि भूमिका खेलेको दाग अब शशांकले कहिले मेटाउने भन्न प्रश्न पनि आइसकेको छ । यो समयदेखि देउवा पक्षमा गएकाहरुबाट पार्टी विर्गान जति रोल भयो । त्यसको क्षतिपूर्ति उनीहरुले भर्न सक्ने अवस्था पनि छैन् ।

जीवनको उत्तराद्धमा पुगेको नेतृत्व र पुर्खाको विरासतमा नेतृत्वलाई गोलाकार गरेर बसेकाहरुबाट कांग्रेस झण्डै झण्डै शून्यको अवस्थामा छ । यही अवस्थामा पुगेको कांग्रेसको वर्तमान र भविश्वबारे छलफल गर्न पुष २२ बाट केन्द्रीय समितिको बैठकमा बोलाइएको छ । अहिलेसम्म नेताहरुले बताएअनुसार बैठकमा निर्मम समीक्षा हुन्छ । त्यही निर्मम समीक्षाका लागि नेताहरु कित्ताकाट गरेर बसेका छन् । तर, आम कांग्रेस कार्यकर्ताको बुझाई मुलप्रश्न पार्टीको नेतृत्व भएन भन्ने मै केन्द्रित छ ।

कांग्रेसमा रूपान्तरण आवश्यक छ । लोकतन्त्रको मर्ममा चल्न रूपान्तरण आवश्यक छ । पार्टीमा पुस्तान्तरणको बहस भइरहेका बेला अझै पनि विरासतवालाहरु रूपान्तरणको समेत विपक्षमा छन् । सबै कुरा नभएर नै कांग्रेसमा यी प्रश्नहरु आएका हुन नेतृत्वप्रति । यदि पार्टीमा सबै संगठनहरू परिचालन हुन सकेको भए, महाधिवेशन सन्देश अनुसार नेतृत्व हस्तान्तरण गर्न सकेको भए, पार्टी विचारबाट सञ्चालन भएको भए, रूपान्तरणको आवश्यकता हुने थिएन । जब रूपान्तरण हुन्छ, तब पुस्तान्तरणको बहस नै आउँदैन । त्यसैले आजको आवश्यकता रूपान्तरण हो भन्ने युवाहरूको भूमिका उनीहरुका अगाडी गौण छ ।

नेतृत्वमा पुस्तान्तरण भएन भन्ने महामन्त्रीद्वय गगन थापा र विश्वप्रकाश शर्माको हो । हुनलाई उनीहरु पार्टीमा महामन्त्री हुन तर, कांग्रेसको राजनीति बदल्ने आँट छैन् । कांग्रेसमा रुपान्तरण र पुस्तान्तरणको विषयमा कुरा गर्दा यतिबेला विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला, कृष्णप्रसाद भट्टराई, लौहपुरुष गणेशमान सिंह, गिरिजाप्रसाद कोइराला र पुराना नेता महेन्द्र नारायण निधिका उत्तराधिकारीहरुको भूमिकालाई पनि केलाउन आवश्यक हुन्छ । बाबुका नामम राजनीति भजाएर खाइरहेका यिनीहरुको भूमिकाले पनि कांग्रेस थलिएको छ ।

बीपी पुत्र डा।शशांक कोइराला यतिबेला अहिलेका सभापति शेरबहादुर देउवाको बचाउमा छन् । कृष्णप्रसाद भट्टराईजस्तो त्यागी र देशभक्त नेताका अनुयायी बनेर दलको नेतृत्वमा पुग्न सफल भएका शेरबहादुर देउवाको समर्थनमै अर्का अनुयायी नेता रामचन्द्र पौडेल समर्थक छन् । गणेशमान सिंहजस्तो आदर्श र इमानदारीका प्रतिमूर्ति नेताका पुत्र प्रकाशमान सिंह पनि अहिले कांग्रेस यो अवस्थामा पुग्नुका मुख्य कारक हुन् ।

उनै गणेशमानका छोरा प्रकाशमान देउवाले पार्टी सुधार्ने वचन दिएका छन् भनेर उनैलाई सभापतिमा जिताउन लागि परे । त्यतिमात्र होइन सभापति र प्रधानमन्त्री भएर बदनाम भइसकेका देउवालाई संसदीय दलको निर्वाचनमा विजयी गराउन पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले । अर्का महेन्द्रनारायण निधिका पुत्र बिमलेन्द्र निधिले पनि पिताको विश्वास खण्डित गरेर देउवाको फेर समातिरहेका छन् । गिरिजापुत्री सुजता पनि देउवाकै अनुयायी भएर बसेकी छन् । यी विरासतका नाममा राजनीति बचाएका नालायक पात्रहरुले पार्टीको भविश्यप्रति थोरै मात्र सदासयता देखाएको भए १४ औँ महाधिवेशनबाटै नेतृत्वमा परिवर्तन आउने थियो ।

अब कांग्रेसलाई लोकतन्त्रको मुल मार्गमा हिँडाउन विचारले पार्टी र राज्य सञ्चालन चलाउन देउवाबाट सम्भव छैन भन्ने कुरा यिनीहरुले बुझेनन् । अबको महाधिवेशनबाट कांग्रेस रुपान्तरण होला भन्ने आस पनि अहिले नै गर्नु हतार हुन्छ । अहिलेको अर्को खतरा भने कांग्रेस केन्द्रीय समितिमा पनि प्रणालीबाट कांग्रेसको नीति र नियम बनाउने हैसियत भएका सदस्यहरु देखिदैनन् । नेतृत्वको नीति वा नियममाथि त छलफल हुने कुरै भएन् । कांग्रेसले आफूलाई मासमा आधारित पार्टी भन्दा मासको माग सम्बोधन गर्न तयारी हुँदैन् । यसैले बुढापाकाको पार्टी भनिएको कांग्रेसमा युवापुस्ताको रूपान्तरणको बहस निकै चलेको छ ।

यो पछिल्लो परिणाम हेर्दा अब पार्टी लगभग युवाको पोल्टामा रूपान्तरित भएको देख्न चाहने मास ठूलो छ । त्यसैले अब यो बहस सुरु भइसकेकाले आगामी केन्द्रीय समितिको बैठकमा युवावर्गको उपस्थिति र रूपान्तरणको विषय उठ्नुपर्छ । अब हुने रूपान्तरणले कांग्रसलाई पुस्तान्तरणसम्म पुर्याउन वा देशको निर्माण र रूपान्तरण युवाबाट मात्र सम्भव भन्ने कुराको सन्देश केन्द्रीय समितिको बैठकले दिनुपर्छ भन्ने आम कार्यकर्ताको माग छ ।

कांग्रेसको भर्खरै सत्ता गठबन्धनबाट पाएको चोटले कांग्रेसलाई सुध्रने मौका दिएको आम कार्यकताको बुझाई छ । किनभने कांग्रेसमा विचारका साथै परिपक्व र युवा उमेरलाई महाधिवेशनले नेतृत्वमा ल्याइसकेको छ । पार्टीमा पाको उमेरका अनुभवी भएपनि देउवाबाट मूल नेतृत्वमा समस्या नै देखिएको छ । पार्टीभित्र ठूलो संख्यामा युवा वर्ग छन् । पदाधिकारीदेखि केन्द्रीय समितिसम्म उल्लेख्य उपस्थिति छ ।अहिले केन्द्रीय समितिमा देउवाको ८२ प्रतिशतभन्दा पनि बढी बहुमत छ ।

यो सुविधाले उनलाई आगामी दिनमा लाभ कै मार्ग देखाउँछ । यदि उनमा पार्टीमा युवा वर्गले मात्र नभएर रूपान्तरणको मुद्दा आफैले उठाएर उत्साह, एकता र रूपान्तरणलाई आफ्नो नारा बनाउन सक्ने सम्भावना पनि छ । तर, देउवाबाट यो आस गर्नु मुर्खता हुन्छ । उनी नयाँ पुस्ताको कार्यक्षमता र कार्यकुशलताबाट पार्टीमा पुस्तान्तरणको मार्ग कोरिन्छ र आगामी दिनमा सहज हुन्छ भन्ने पक्षमा कदापी जाँदैनन् । यद्यपि यो केन्द्रीय समितिबाट नेपाली कांग्रेसको लोकतान्त्रिक चरित्र फेरि सशक्त भएर आओस् भन्ने कामना धेरैको छ ।