प्रेमको आत्मदाहः सिद्धान्तको पतन र क्रोनिक पुँजीवादको कुरुप चित्र

माघ १० गते बानेश्वरको संसद भवन अगाडिको सडकमा इलामका प्रेम आचार्यले आत्मदाहको प्रयास गरे । बुधबार बिहानै कीर्तिपुरको अस्पतालमा उनको निधन भयो । यो निधनले नेपाली जनमानसको मुटुलाई हल्लायो । मृत्युअघि प्रेमले फेसबुकमा लेखेका अभिव्यक्तिले नेपालमा पन्पिरहेको क्रोनिक पुँजीवादको कुरुप चित्र प्रस्तुत गरेको छ ।

यति मात्रै होइन नेपालमा सधैं सत्ता र त्यसको वरिपरि रहेर त्यसको लाभ लिइरहेका आफूलाई समाजवादी भन्ने कम्युनिष्ट शक्ति र आफूलाई प्रजातान्त्रिक समाजवादी भन्ने कांग्रेसको सिद्धान्तको पतनको अवस्था पनि एकैचोटी छताछुल्ल भएको छ । यी दलहरुले आफूहरुले अवलम्बन गरेका सिद्धान्त थोरै मात्रै लागू गरेका भए देशमा केही गर्छु भन्ने युवा व्यवसायीको अवस्था यस्तो हुने थिएन ।

उनीहरुले पुँजीवादलाई नै व्यवस्थित रुपमा अगाडि बढाएको भएपनि उनले व्यवसायका क्रममा यति धेरै हण्डर खानुपर्ने थिएन । संविधानमै समाजवाद उन्मुख अर्थतन्त्र राख्नैपर्छ भनेर अड्डी कस्ने तर व्यवहार पूर्णरुपमा दलालीकरण भएपछि नागरिकले के पाउने ? देशमा भइरहेको चरम दलालीकरणले जनतालाई दिएको कुरुप उपलब्धि हो । अब पनि यो अवस्था कति समयसम्म रहने हो भन्न सकिन्न ।

हाल पदबाट हटिसकेका तत्कालीन उपप्रधानमन्त्री तथा गृहमन्त्री रवि लामिछानेले प्रेमको मृत्युपछि प्रतिक्रिया दिएका छन्, हामी युवाहरुको राजनीतिमा भएको आगमनले पनि आम युवाहरुलाई विश्वास दिलाउन सकिएन । अहिलेको क्रोनिक पुँजीवाद र सबै क्षेत्रमा रहेको दलालीकरण त्यत्तिकै हट्नेवाला छैन । केही दिनपहिले गृहमन्त्रीले अवैध क्रसर बन्द गरे, थोरै दिन बित्दानबित्दै उनीहरुको दबाब यति बढ्यो कि उनले असारसम्म कर बुझाउने समय दिएर खुलाउन बाध्य भए । नदीहरुको ढुंगा, गिटी असारसम्म अनियन्त्रित रुपमा उत्खनन् गरेर सरकारलाई कर तिरे भयो । तत्कालै तिर्न परेन ।

ती व्यवसायीको एमाले र माओवादीसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध भएपछि तिनलाई बन्द गर्ने तागत गृहमन्त्रीसँग हुन्छ त ? अर्को, गृहमन्त्री रवि लामिछानेको दलमा विभिन्न क्षेत्रमा काम गरेको अनुभव भएका व्यक्ति त जितेर आएका छन् । मन्त्री पनि बनेका छन् तर राष्ट्रलाई कुन प्रारुपमा लैजाने हो भन्ने विस्तृत खाका छैन । पहिले भइरहेका संरचनालाई सामान्य परिवर्तन गरेर काम भएको देखाएर विशेष प्रक्रिया, संस्कार बस्ने होइन । त्यो त केही समय लागू हुन्छ, पछि उस्तै हुन्छ । दलाल पुँजीपतिहरुले यस्ता बाटा कति हो कति खोजिरहेका हुन्छन् । अझ विवादमा मुछिएका तथा आफूले गरेका कार्यक्षेत्रमै कमीकमजोरी भएका व्यक्तिलाई मन्त्रालय सुम्पिँदा जनभरोसा रहने कुरा भएन । प्रेमले पनि यस्ता टालटुले व्यवहारले दलाल व्यापारीको जालो तोडिन्न र आफूजस्ता सर्वसाधारणलाई फाइदा पुग्ने होइन, यो पनि उनै ठूलाले लाभ पाउने मेलो हो भन्नेमा विश्वस्त देखिए, निरासा अझ बढ्यो ।

हो, युवा स्वरोजगार कार्यक्रम छ । बजेटमा उल्लेख गरेरै बजेट छुट्याइएको छ । प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण कार्यक्रम अगाडि सारियो । एमालेका अध्यक्ष केपी ओलीले आफ्नो कार्यकालमा सुरु गरेको भनेर अब समाजवादी व्यवस्था सुरु गरें भनेकै हुन् । ती योजना कागजमा लागू भए व्यवहारमा लागू भएनन् । उही प्रेम आचार्यले उल्लेख गरे झैं, नेता र नेताका आफन्त, नातेदार तथा अन्य पहुँचवालाले उपयोग गरिरहेका छन् । अहिले त अचम्म छ पहुँचवालाहरुले बनाएका कम्पनीले अनुदान पाउँछन्, पाइरहेका छन्, विपन्न कृषकले केही पनि पाउने अवस्था नै समाप्त गरिएको छ । नेपालमा कृषिको विकासका लागि भनेर कृषि विकास बैंक चलिरहेको छ । सो बैंकले वास्तविक कृषकलाई ऋण दिँदैन, त्यसले ऋण दिने भनेको ठूला कर्पोरेट संस्था तथा तिनै दलाली व्यापारीलाई हो । कुनै पनि तथ्यांक हेरे हुन्छ, विपन्न कति जना कृषकले ऋण पाए भनेर ।

कृषकका उत्पादन, बजारीकरण, नाफा, घाटाका कुरालाई सञ्चार माध्यममा बेलाबेलामा उठान भइरहन्छ । कृषकहरुले आफ्ना उत्पादन बिचौलियालाई सस्तो मूल्यमा बेच्न बाध्य छन् । बिचौलियाले ठूलो फाइदा लिइरहेका छन् । सरकारहरुले अब बिचौलिया होइन कृषकले उचित मूल्य पाउने व्यवस्था गर्छौं भनिरहे तर ती बिचौलिया पार्टीकै कार्यकर्ता भएकाले उनीहरुलाई नेताको संरक्षण हुने नै भयो । उनीहरुको कमाउ व्यापार कसैले रोक्न सक्दैन । प्रेमको भनाइ अनुसार सिधै ठूला व्यापारी तथा कर्पोरेट संस्थामा उत्पादन पुर्याउँदा उनीहरुले नै ठूलो मार्जिन खोज्ने, समयमा पैसा नदिने गर्छन् । यस्तो अवस्थामा साना तथा विपन्न कृषकले उचित मूल्य कहाँबाट पाउने हो ?

प्रेमप्रसाद आचार्यका व्यावसायिक दौरानमा कमजोरी पनि हुन सक्छन्, ठूला व्यापारी र कर्पोट संस्थाका केही अप्ठ्यारा अवश्य होलान् तर राज्यका सबै संयन्त्र दलालीबाटै चलेको छ र तिनको सम्बन्ध यिनै स्थापित दलहरुसँग भएकाले अर्थव्यवस्था काम नलाग्ने अवस्थामा पुगेकै हो । पुँजीवाद व्यवस्थित रुपमा चल्ने हो भने कमजोरलाई त अप्ठ्यारो पर्न सक्छ तर दलालीको हालीमुहाली चल्दैन । कर्मचारीतन्त्र भ्रष्टाचारी हुन पाउँदैन, एउटा मापदण्ड बनेपछि त्यसको कडाइका साथ पालन गर्नुपर्ने हुन्छ । नेपालजस्तो अति कमजोर पूर्वाधारको र अति न्यून औद्योगिकीकरणको अवस्थामा वर्षेनी आन्तरिक र बाह्य लगानी आउनुपर्ने हो । यस्तो छैन । आन्तरिक रुपमा पूर्ण दलालीकरण चलिरहेकाले कुनै पनि दलको सरकार, कुनै पनि नेताले कसैलाई कारबाही गर्न सक्ने अवस्था छैन । ठूला कर्पोरेट संस्थाहरुले जति कर छले पनि, जति फर्जी बिल पेस गरेर राजश्व छले पनि सामान्य कारवाहीबाहेक केही भएको देखिएको छैन ।

नेपालमा कम्युनिष्ट दलहरु पनि धेरै छन् र जनमत पनि ठूलो छ । एमाले, माओवादी जस्ता आफूलाई लोकतन्त्रवादी र क्रान्तिकारी कम्युनिष्ट भन्ने दलहरु पटकपटक सत्ता र शक्ति हातमा लिएर देश हाँकिरहेका छन् । उनीहरुका प्रतिबद्धता विपन्नको पक्षमै देखिन्छन् तर यी दुवै दलका सरकार कांग्रेस सरकारभन्दा राम्रो हुनुको साटो अझ बढी दलालीकरणमा रुमल्लिए । यसमा सुधार भएर कहिले र कसरी कम्युनिष्ट नीति लागूभएको देखिएला ?

यी दलका नीति र व्यवहारमा विश्वास गर्ने, अहिलेको संयन्त्रमा आमूल परिवर्तन हुनुपर्छ भन्ने नेताहरु तथा पछिल्लो समय उच्च शिक्षा हासिल गरेका युवा नेताहरुले शीर्ष नेताको ताबेदारी नगरेर देशका वास्तविक समस्या पहिचान गरी विस्तृत बहस, छलफलका साथ अघि बढेमा केही परिवर्तन अवश्य हुनेछ । त्यसो गरिएन र यही संरचना र संयन्त्रमा थोरै परिवर्तन गरेर जनताको हाइहाइ बन्ने लालसा राखेर अघि बढे प्रेमले उठाएका समस्या जहाँको त्यहीँ रहनेछन् भने निराशा पनि त्यस्तै रहनेछ ।