अस्ताए नेपाल राष्ट्र बैंकका पहिलो गभर्नर हिमालयशमशेर

 २२ माघ, काठमाडौं । नेपाल राष्ट्र बैंकका पहिलो गभर्नर हिमालय शमशेर राणाको निधन भएको छ । उनको आइतबार बिहान ९५ वर्षको उमेरमा निधन भएको हो । उमेरकोअन्तिम समयसम्म सक्रिय जीवन बिताएका हिमालयशमशेर राणाकाल, २००७ को क्रान्तिपछि हुर्किँदै गरेको प्रजान्तन्त्रको संघर्षदेखि पञ्चायतको अँध्यारो र त्यसपछिका कैयन् महत्वपूर्ण राजनीतिक आरोह अवरोहको साक्षीसमेत थिए । पहिलो गर्भनरदेखि पहिलो अर्थसचिव भएका राणाले नेपाली अर्थतन्त्रको जग बसाल्न आर्थिक र नीतिगत कामको सुरूआत पनि गरेका थिए ।

१९८४ सालमा थापाथली दरबारमा जन्मेका राणा प्रधानमन्त्री देवशमशेरका पनाती हिमालयले २००४ सालमा बम्बई विश्वविद्यालयको स्कुल अफ इकोनोमिक्स एन्ड सोसियोलोजीबाट एमए सकेका थिए । भारतमा बस्दा अनेकन् राजनीतिक क्रान्ति र परिवर्तन देखेका उनी त्यहीँ छँदै सुवर्णशमशेर राणा र बीपीसँग नजिकिएका थिए । यही संगतबाट भूमिगत रुपमै प्रजातन्त्र स्थापनाको राजनीतिमा होमिएका हिमालय नेपाल फर्केपछि पनि जहाँनिया राणा शासन हटाउने क्रान्तिमा सक्रिय भएका थिए ।

२००७ सालको परिवर्तनपछि सुवर्णशमशेरले अर्थ मन्त्रालयको नेतृत्व सम्हालेपछि उनी अर्थ सचिवमा नियुक्त भएका थिए । उक्त समयमा अर्थमन्त्रीले त्यतिबेला बम्बईबाट पढेर फर्केका हिमालयशमशेर, परीक्षित नरसिंह राणा, विराटनगरका लिलाप्रसाद लोहनी र असनका लाल साहुका छोरा कृष्णराज राजभण्डारीलाई मन्त्रालयमा भर्ती गरेका थिए । अर्थमन्त्रालयको बालुवाटारस्थित ललिता निवासबाट जागिर सुरु गरेका हिमालयले डेढ महिनापछि अर्थ सचिवमा नियुक्त भएका थिए ।

२३ वर्षको उमेरमा २००७ फागुनबाट तलब र भत्ता गरेर मासिक ५ सय ८३ रुपैयाँ बुझ्ने गरी अर्थसचिवको यात्रा सुरु गरेका हिमालयले आफ्नो कार्यकालमा अर्थतन्त्रलाई निश्चित आकार दिने काम मात्रै गरेनन्, महत्वपूर्ण आर्थिक र प्रशासनिक सुधारका कामहरु पनि गरे । अर्थसचिव भएको अढाई वर्षसम्म काका केन्द्रशमशेरको बेलायती कम्पनी बीएसए ब्रान्डको २ नम्बर भएको मोटरसाइकल चढेर अर्थ मन्त्रालय धाएका हिमालयले परम्परागत अर्थ संरचनामा आमूल परिवर्तन गर्ने जोखिम उठाएका थिए । अर्थसचिव भएलगत्तै उनले मन्त्रालयमा मालपोत विभाग, राजस्व विभाग, खर्च विभाग, बजेट विभाग र आर्थिक मामिला विभाग गठन गरेका थिए ।

आम्दानी र खर्चको दुरुस्त हिसाबको अभावमा अर्थतन्त्रको आकार कत्रो छ भन्ने पनि थाहा नभएको समयमा हिमालयले पहिलो बजेट ल्याउने जिम्मेवारी उठाएका थिए । करिब चार महिना लगाएर देशभरका माल अड्डा र कौषितोषखानाबाट अर्थतन्त्रका सूचकांकहरू जम्मा पारेर उनले पहिलो बजेटको ड्राफ्ट तयार पारेका थिए । जसलाई २००८ माघ १९ गते अर्थमन्त्री सुवर्णशमशेरले रेडियो नेपालबाट पढेर सुनाएका थिए ।

मन्त्रालयको जिम्मेवारी सम्हालेपछि हिमालयले पहिलोपटक आर्थिक नियमावली बनाएका थिए । त्यसका निम्ति उनले अर्थमन्त्री सुवर्णको सहयोग लिएका थिए । भारतको पश्चिम बंगालका मुख्यमन्त्री विधानचन्द्र रोयसँग सुमधुर सम्बन्ध भएकैले सुवर्णले पश्चिम बंगालका अवकाशप्राप्त सहसचिव मुकरर्जी साहेबलाई नेपाल झिकाएर हिमालयसँग मिलेर आर्थिक नियमावली बनाउन सहयोग लिएका थिए । राजपरिवारको खान्की तोक्नेदेखि कर्मचारीको तलब निर्धारण र २००८ मा पार्टीको नीतिअनुसार देशभरिका मोहीको लगत लिनेजस्ता महत्त्वपूर्ण काम पनि हिमालयले सुरुआती वर्षमै गरेका थिए ।

अर्थसचिवबाट जगेडामा राखिएका हिमालयलाई सरकारले राष्ट्र बैंक खोल्ने योजनाअनुसार अफिसर अन स्पेसल ड्युटीको जिम्मेवारी थमाएको थियो । सुरुका एक महिना नेपाल राष्ट्र बैंक स्थापना गर्नका निम्ति आवश्यक ऐनको तर्जुमा गरेका हिमालय विसं २०१३ वैशाख १४ गते राजा महेन्द्रबाट राष्ट्र बैंकको समुद्घाटन गरेलगत्तै गर्भनरमा नियुक्त भएका थिए ।

गर्भनरका रुपमा पनि हिालयले महत्वपूर्ण जिम्मेवारीहरु निर्वाह गरेका थिए । नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष र विश्व बैंक सदस्य बनाउनेदेखि कमजोर सुरक्षा फिचर भएको परम्परागत नोटलाई आधुनिक शैलीको सेक्युरिटी फिचर भएको र नयाँ स्वरुपमा बेलायती कम्पनी डेलारुमार्फत छाप्ने काम पनि उनैको कार्यकालमा भएको थियो ।उनले गर्भनरका रुपमा रहँदा भारतीय मुद्रासँग नेपालको स्थितर सटहीदर कायम गराएका थिए ।