कर्णालीमा बर्सेनि निगालो लोप हुँदै

हेमन्त केसी

३ वैशाख, सुर्खेत ।  कर्णाली प्रदेशका हिमाली तथा पहाडी जिल्लामा पाइने निगालो लोप हुन थालेको छ । जथाभावी आलो लगाउने देखि टुसा निकाल्ने क्रम नरोकिएपछि निगालो लोप हुन थालेको हो । निगालोका बहुउपयोगी गुण रहेका छन् । कर्णालीका जाजरकोट, रुकुम पश्चिम, डोल्पाको मध्यभाग, जुम्ला, कालिकोट, हुम्ला, मुगु, दैलेखमा निगालो पाइन्छ । निगालोको बिभिन्न प्रजाती हुने गर्दछ ।

घर छाउनादेखि डोको, डाली, नाङ्लो, कुचो, अन्न सुरक्षित गर्नका लागि कोठी, तरकारी खानाको लागि टुसा समेत प्रयोगमा आउने गर्दछ । १५ वर्ष अगाडि मध्यपहाडको अधिकांश ठाउँमा सजिलै पाइने निगालो अहिले पाउनै मुस्क्लि भएको सर्वसाधारणहरु बताउँछन् । बर्सेनि नयाँ नयाँ घास प्रयोग गर्ने भन्दै जंगलमा लगाइने आगो र जथाभावी चरिचरणका कारण निगालो लोप हुन गएको डिभिजन वन कार्यालय डोल्पाका निमित्त प्रमुख महेश कुमाइले बताए ।

निगालो धेरै काममा प्रयोग हुने भएकाले पनि सवैको निसानामा परेको उनको भनाई छ । संरक्षण तर्फ कसैको ध्यान नजाने तर प्रयोगमा मात्र ध्यान दिदा निगालो बर्षेनी लोप हुँदै गएको नलगाड नगरपालिका–८ का हरिबहादुर खत्रीले बताए । पहिला , पहिला विहान जंगलमा गएर दिउँसो निगाला ल्याएर घरमा पुगिथ्यो भने अहिले दुई दिन लगाउदा पनि निगालो पाउन मुस्किल हुने खत्रीको भनाइ छ । निगालाको टुसा , पशुचौपायलाई घाँस , बिभिन्न सामग्रीको निर्माण लगाएतका कामहरु यही निगालाबाट हुने भएकाले पनि छिटै लोप भएको खत्रीको भनाई छ । निगालोमा जंगली जनावारहरु बस्ने गर्दछन् । सबै भन्दा बढी रेडपाण्डा सुरक्षित हुने स्थान निगालो हो ।

अहिले निगालोको विनाससँगै जंगली जनावारलाई सुरक्षित हुन समस्य हुँदै गएको छ । मासिदो वन जंगलको मारमा सबैभन्दा बढी वन्यजन्तु नै परेको पाइन्छ । चिस्यान हुने ठाउँमा निगालो हुर्कने गर्दछ । जव चिस्यानको मात्रा घटदै जान्छ , निगालो उत्पादन कम हुने डिभिजन वन कार्यालय जाजरकोटका प्रमख राधाकृष्ण दासले बताए ।

कर्णाली प्रदेशको जंलगमा कति मात्रामा निगालो पाइन्छ भन्ने एकिन तथ्यांक छैन । पहाडी जिल्लाका किसानहरुको आम्दानीको स्रोत समेत निगालो रहँदै आएको छ । निगालो संरक्षणका लागि कुनै पनि योजना कर्णाली प्रदेश सरकारसँग छैन । न त संघीय सरकारको वन मन्त्रालयसँग निगालो मासिदै जानुको विषयमा कुनै ठोस छलफल नै भएको छ । बर्सेनि  वृक्षारोपन गर्ने नाममा लाखौँ रकम खर्चिने सरकारका नीतिहरु भए पनि निगालो संरक्षण गर्ने तर्फ त्यस्ता खालका नीतिले छुन सकेको छैन ।

डिभिजन वन कार्यालयहरुले जंगली जडीबुटी संरक्षणका नाममा बर्सेनि चलानी पुर्जी दिँदै दिन कटाएको देखिन्छ । सामुदायिक वन समुहका पदाधिकारीलाई निगालो संरक्षणबारे ध्यान नै नभएको आरोप लाग्दै आएको छ । स्थानीय सरकारले सडक खन्ने काम बाहेक अन्य विकास नै होइन भन्ने लाग्दै आएको छ । 

सामुदायिक वन भित्र विस्तारै समस्य आइरहेको छ । आफन्तले वन जंगलमा हानी ,नोक्सानी पुर्याएमा कारबाही नै नहुने र विचार नमिल्नेसँग मात्र कारबाहीको लागि न्वारणदेखिको बल लगाउने परिपाटीले गर्दा सामुदायिक वनको भविश्य जोखिममा पर्दै आएको छ । वन किन संरक्षण गर्ने भन्ने सम्मका ज्ञान नभएको व्यक्ति पहाडी इलाकामा वन समुहका पदाधिकारी भएकाले पनि अर्को समस्य निम्तिएको शिक्षकहरु बताउँछन् । 

जंगलमा आगो लगाएर देवता लगाउने चलन

जंगलमा आगो लगाउनेलाई कानुनी दायरामा ल्याइ कारबाही गर्नुको साटो स्थानीय देबी देवताको भाकल गर्न लगाउने चलनले गर्दा वन जंगलमा संरक्षणमा समस्य ल्याएको छ । बर्सेनि हुने आगलागीका घटनामा हातमा मन्दिरमा लगाएको धजाहरु बोकेर गाउँमा अनुसार हेरेर रकम असुल्ने चलने गर्दा वन जंगल संरक्षणमा समस्य आएको हो । 

आधिकारिक सामुदायिक वन समुह भन्दा आफू खुसी बनाएका समुहबाट रकम असुल्ने गरेको गुनासो डिभिजन वन कार्यालय ,जाजरकोटमा पुगिसकेको छ । यस्तै खालको गुनासो प्रदेशका अधिकांश डिभिजन वनमा पुगेको बताइन्छ ।