ओरालोमा अर्थतन्त्र, ओरालोमै शेयरः धितोपत्र बजारलाई माथि उठाउन सरकारले कस्तो नीति लेला ?

दुई वर्षअघिको मध्य तिर शेयरबजारमा उछाल आयो । लगानीकर्ताहरू उत्साहित भए । साना लगानीकर्ताहरूले पनि ऋण काढेर भए पनि लगानी गर्न कस्सिए । २०७८ को भदौको सुरुमा नेप्से परिसूचक बढेर ३ हजार १ सय ९९ अंकमा पुग्यो । त्यही वर्षको मंसिर अन्त्यमा आउँदा २२ सय ६० मा झर्यो । पछिल्लो समय शेयरबजारमा सुधार आएको छैन । लामो समयदेखि नै नेप्से परिसूचक २ हजारभन्दा तलै रहेको छ । यो हप्ताको बुधबार नेप्से परिसूचक १ हजार ९ सय २२ दशमलव १२ मा रह्यो । त्यसको अर्को दिन बिहीबार १५ दशमलव ७३ अंकले घटेर नेप्से परिसूचक १ हजार ९ सय ४ दशमलव ४० विन्दुमा पुग्यो । यसरी शेयरबजारमा तल–माथि हुँदा लगानीकर्तामा अन्यौलता सिर्जना भएको छ ।

शेयरबजारमा उछाल आइरहन अर्थतन्त्रमै सुधार हुनुपर्छ । अर्को, सरकारको नीतिले पनि शेयरको कारोबारमा तल–माथि हुने गर्छ । नेपालमा सीमित ठूला लगानीकर्ताको हल्ला र अस्वाभाविक चलखेलले पनि शेयर कारोबारमा फरक पर्ने गरेको छ । सामान्य रुपमा यो मन्दीको अवस्थामा तत्कालै शेयरबजार उकालो लाग्न त कठिन छ तर सरकारले अर्थतन्त्रलाई सक्रिय बनाउने नीति अगाडि सार्यो भने शेयरबजार फैलने नै हो, बजार गुल्जार बन्ने नै हो । सरकारको नीति कस्तो रहन्छ त्यो भने केही समय पर्खनैपर्छ । 

शेयरमा लगानी गर्ने बित्तिकै नाफा भइहाल्छ, बजार सधैं उकालो लागिरहन्छ भन्ने हुँदैन । लगानी गर्नेले धैर्य गर्नै पर्छ । शेयर खरिद गरिएको संस्था कुनै कारणले कमजोर भयो, घाटामा गयो भने मुनाफा बाँड्न सक्दैन । त्यस बेला त्यसको शेयर मूल्यमा उछाल आउने त कुरा भएन । अनुकूल समयमा संस्थाको प्रगति हुन सक्छ, पर्खनुपर्छ । पछिल्लो समय उद्योगहरू फस्टाउन सकेका छैनन् । अझ उत्पादनमूलक उद्योग आफ्नो क्षमता अनुसार चल्न सकेका छैनन् । यसको कारण हो अर्थतन्त्रमा मन्दी आउनु । कोरोनाले थलिएको अर्थतन्त्र रुस–युक्रेन युद्धले अझ खराब अवस्थामा पुर्यायो । कतिपय उपभोग्य सामग्रीको मूल्य अस्वाभाविक रुपमा बढ्न गयो, यसले संसारमै सर्वसाधारण नागरिकको जीवन निर्वाह खर्चमा ठूलो वृद्धि भयो । नेपालमा पनि यसको प्रभाव सामान्य रहेन ।

अझ सामान बजारमा प्रशस्त छ तर मूल्य बढिरहेको छ अर्थात् स्टेगइन्फ्लेसनसमेत भइरहने नेपालजस्तो देशमा जनताको क्रयशक्ति नै कमजोर भएपछि बजारमा ठूलो असर पर्ने नै भयो । दैनिक उपभोग्यका सामग्री उत्पादन गर्ने कम्पनी पनि नेपालकै कच्चा पदार्थमा आधारित नभएकाले क्षमता अनुसारको उत्पादन गर्न सकेका छैनन् । जसले गर्दा यी कम्पनीहरूको नाफामा कमी आएको छ । यिनले आफ्ना शेयर लगानीकर्तालाई राम्रो मुनाफा दिन सक्ने अवस्था छैन । यस्तो अवस्थामा यस्ता कम्पनीका शेयर किन्न मान्छे तयार हुने कुरा भएन । जसले गर्दा तिनका शेयर मूल्यमा भारी गिरावट आउनु स्वाभाविकै हो । आइरहेकै छ ।

पछिल्लो समय बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूको ब्याज बढेको छ । यी संस्थाहरूबाट प्रवाह हुने ऋणको ब्याज बढेको छ । वाणिज्य बैंकहरुले लिने महँगो ब्याजका कारण उद्योग व्यवसाय क्षेत्र ठूलो रुपमा प्रभावित भएको छ । एक वर्षभन्दा अघि अधिकतम ९ प्रतिशत रहेको कर्जाको ब्याजदर बढेर १८ प्रतिशत हुँदा उद्योग व्यवसायको नयाँ लगानीमा असर पर्न गयो । अर्को, दैनिक उत्पादन तथा कच्चा पदार्थ खरिद तथा सञ्चित गर्न पनि ज्यादै कठिन हुन गयो । यस्तो अवस्थामा उद्योगी व्यवसायीहरूले बैंकको ब्याज घटाउनुपर्छ भन्दै आन्दोलनमा समेत उत्रिए । सरकारसँग ब्याज घटाइदिन अनुनय विनय पनि गरे तर सरकारले कुनै पहल गर्न सकेन ।

पछिल्लो समय बैंकहरुमा तरलता बढ्न थालेपछि निक्षेपको ब्याज त घटाएका छन् तर ऋणको ब्याज भने घटिसकेको छैन । यही अवस्थामा बैंकहरुले नाफा त कमाएका छन् तर खराब कर्जा अत्यन्तै बढेर गएको छ । वितरण योग्य मुनाफामा भने कमी आएको छ । यस्तो अवस्थामा बैंकहरुले लाभांश दिने रकममा त्यसै कमी आउने भयो । यस्तो अवस्थामा बैंकहरुको शेयरको मागमा पनि कमी आउने नै भयो । पछिल्लो समय लघु वित्त कम्पनी तथा फाइनान्स कम्पनीको अवस्था राम्रो छैन । जसले गर्दा यी संस्थाको नाफा तथा यिनले आफ्ना शेयर लगानीकर्तालाई दिने लाभांशमा पनि गिरावट आउने नै भयो । 

अहिलेको अवस्था यस्तो भए पनि सधैं यही लयमा अर्थतन्त्र चल्न सक्दैन । सरकारले अर्थतन्त्र सक्रिय बनाउन एकपछि अर्को नीतिगत सुधार गर्नेपर्छ । त्यसो भएपछि उद्योग व्यवसायको गति अगाडि बढ्छ, उनीहरूको लाभांश बढ्छ । शेयर लगानीकर्तालाई बढी लाभांश दिन्छन् । त्यस बेला बेच्दा पनि शेयरको बढी पैसा आउने नै भयो । अहिलेका अर्थमन्त्री अर्थतन्त्रलाई सक्रिय बनाएर लैजान प्रयासरत छु भनिरहेका छन् । उनले तीन जना अर्थशास्त्रीहरूलाई विज्ञका रुपमा नियुक्ति गरिसकेका छन् ।

वैदेशिक लगानीमा अब स्वचालित प्रणाली लागू हुने भएको छ । घरजग्गाको कित्ताकाट खुला गरिएको छ । यी सबै कुराहरूले अर्थतन्त्रमा पक्कै पनि सुधार आउला, उद्योग व्यवसायमा सकारात्मक प्रभाव पर्ला, शेयर लगानी कर्ताहरुले धैर्य भएर केही समय कुर्नै पर्छ । आत्तिएर के गरौँ र कसो गरौं भन्ने हो भने शेयरमा ठूलै घाटा खान सकिन्छ । शेयरबजार अब उठ्दैन, लगानी डुब्यो भन्ने हल्ला फैलाउने वा अब छिटै शेयरबजारमा उछाल आउँछ भन्नेहरूसँग पनि सचेत भएर अवस्थाको विश्लेषण गरेर निर्णय गर्नु बुद्धिमानी होला । समग्र अर्थतन्त्रको कुरा त छँदै छ, सरकारले जनताको ठूलो लगानी रहेको धितोपत्र बजारलाई उकास्न विशेष ख्याल गरेर उपयुक्त नीति पनि लिनुपर्छ ।