कांग्रेसको विरासत बचाउन नेतृत्वले आफैंभित्र परिवर्तन गर्नु आवश्यक छ

१० असार, काठमाडौं । स्थानीय तह र आम निर्वाचनबाट सबैभन्दा धेरै सीट जितेको नेपाली कांग्रेस पार्टी सच्चिने कि सक्किने भन्ने बहस अहिले चर्किरहेको छ । यो बहस एक किसिमले आफैंमा चुनौतीपूर्ण पनि छ । आफूलाई कांग्रेस बताउने हामीले कांग्रेसलाई सुर्धान होइन, आफूलाई सुधार गर्यौ कि गरेनौ ? सर्वप्रथम यता तर्फ सोच्नु पहिलो र महत्वपूर्ण आवश्यकता हो । कांग्रेसको चुनौती शंकारहित लोकतान्त्रिक विचारमा मात्र सीमित नरहेर संविधानले अंगीकार गरेको ‘देशको विविधता अनुकूलको राष्ट्रवाद’ को ‘च्याम्पेन’ हुन सक्नुमा पनि छ ।

कांग्रेस बाहिरकाले धेरै पछि मात्र बीपी कोइरालाको राष्ट्रवादबारे जान्ने, बुझे मौका पाए अनि बीपी गौरवशाली व्यक्तित्वको रूपमा स्वीकार्य भए । आज कांग्रेसले लिएको ‘अनेकतामा एकताको नीति’ असान्दर्भिक झैं भएको अवस्थामा नेपालको भविष्य र कांग्रेसको लाइन ठीक भएन कि भन्दै अब कांग्रेस यथास्थितिमा अगाडि बढन नसक्ने निष्कर्षसहित रुपान्तरण अभियानमा एकथरि युवाहरू महिना दिनदेखि देशव्यापी दौडाहामा छन् ।

अभियानले देशका सात वटै प्रदेश तथा डायस्पोरामा पहिलो चरणको अभियान सम्पन्न गरेका छन् । हामीले जानेबुझेकोदेखि बाबु बाजेदेखि कांग्रेस भए पनि हामीले अहिलेसम्म न्याय पाएनाैं ? हाम्रा माग कांग्रेसले सम्बोधन गरेन, यो आम नागरिकको गुनासो हो । नयाँ पुस्तालाई कसरी कांग्रेसप्रति आकर्षित गर्ने, उत्पादनशील क्षेत्रमा कांग्रेसको नयाँ विचार के छ ? यसलाई कसरी सम्बोधन गर्ने ? यस विषयमा कांग्रेसले कहिले सोच्ने ? 

२०४६/४७ भन्दा अगाडिको इतिहासको ब्याजले नेपाली कांग्रेसलाई कहिलेसम्म दिगो राख्छ ? विगत २५ वर्षयता नेपाली कांग्रेसले आफ्नो सिद्धान्त र आदर्शलाई भाषणको विषयवस्तु मात्रै बनायो तर आम नागरिकबाट नेता र कांग्रेसप्रतिको सदाशयता दुवै गुमाउन थाल्यो, किन ?  

त्यस्तै, युवा रोजगारीको नीति ल्याउन नसकेर देश युवाविहीन हुँदैछ । प्रति वर्ष चार लाख रोजगारी सिर्जना कसरी गर्ने ? कांग्रेसको नेतृत्व र निर्णायक तहमा अहिले पनि दलित, मधेशी, आदिवासी जनजाति शून्य छ । पार्टीलाई अब कसरी समावेशी बनाउने ? हुन त लेखकले यी माथिका लाइनमा प्रश्न खडा गरिरहँदा दलित, मधेशी र आदिवासी सबैलाई समेट्ने गरि कांग्रेसका हरेक संगठनमा मानिस राखेको पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवाले बताउँदै आएका छन् । यसरी समावेशीलाई समेट्दा पनि पहुँचका आधारमा मात्र कहिलेसम्म कांग्रेसमा मनोनयन गर्ने ? खोइ त वरिष्ठताको श्रेणी ? दक्ष र योग्यताको श्रेणी ? के हामीले चाहेमा यो असम्भव भन्ने छ र ?

हामीले आफूलाई कांग्रेस भनेर गर्व गरिरहँदा कांग्रेसको पहिचान कतै गुमाइरहेका त छैनौ ? भन्ने कुरा सोच्न अति आवश्यक छ । २०४६/४७ पछि जन्मेको व्यक्तिले कांग्रेसका चार ताराको आदर्श र चारवटा सैद्धान्तिक आधारहरूलाई कसरी चिन्दछ ? तिनीहरूले वस्तुगत ढंगबाट कांग्रेस र नेपालका कम्युनिस्टहरूसँगको तात्विक अन्तर खोज्दै जाँदा के कति नीति र सिद्धान्त फरक देख्छन् ? २०४६/४७ भन्दा अगाडिको इतिहासको ब्याजले नेपाली कांग्रेसलाई कहिलेसम्म दिगो राख्छ ? विगत २५ वर्षयता नेपाली कांग्रेसले आफ्नो सिद्धान्त र आदर्शलाई भाषणको विषयवस्तु मात्रै बनायो तर आम नागरिकबाट नेता र कांग्रेसप्रतिको सदाशयता दुवै गुमाउन थाल्यो, किन ?  

नेपाली कांग्रेसको केन्द्रीय समिति/पदाधिकारीहरूमा आफूलाई केन्द्रमा राख्ने मनोवृत्ति, अनि गुटगत जोड घटाउ गर्ने प्रवृत्ति स्थापित भइसकेको छ । त्यस्तो दुष्चक्र, गलत संस्कार र प्रवृत्तिले न त असल नेतृत्वको विकास गर्छ न त नयाँ नेतृत्वको आकर्षण नै । 

नेपाली कांग्रेसले पत्रकारसँग नियमित संवाद गर्ने, उनीहरुका कुरा सुन्ने, आफ्ना कुरा सुनाउने, कांग्रेसले के कस्तो गर्दै छ, कहाँ कांग्रेसको भुमिका के रहने र नेपाली कांग्रेसलाई कसरी समावेशी बनाउने लगायतका बिषयमा नागरिकसँग पनि प्रत्यक्ष संवादको अभाव खडकीरहेको देखिन्छ ? 

नेपाली कांग्रेसको माथिल्लो नेतृत्व केन्द्रीय सदस्य र सांसदको कार्यक्षेत्र २०४६/४७ पछि झन् झन् खुम्चिँदै गएको छ किनभने त्यो समूहले कांग्रेसलाई नागरिकसँग बढी भन्दा बढी अन्तक्रिर्याहरू गर्नुपर्ने हुन्थ्यो र छ, तर त्यसो भइराखेको छैन । हुन त अहिले पनि क्षेत्रीय र केन्द्रीय तथा जिल्ला गत तहमा नागरिकसँगको नियमित अन्तरक्रिया एवं संवाद भएका छैनन् भन्न खोजिएको पटक्कै होइन । तर जुन औपचारिक ढंगबाट हुनुपर्ने थियो त्यो नभएको देखिन्छ । के यस्तै तालले नागरिकहरूको कांग्रेसप्रतिको सोच, भावना र अपनत्वमा वृद्धि ल्याउन सक्दछ । तसर्थ कांग्रेसमा हरेक तह र पदाधिकारी एवं केन्द्रीय सदस्य र सांसदहरूको एक सूत्रीय संवाद कार्यक्रम नियमित संचालन गर्नु पर्दछ । तब मात्र कांग्रेस चलायमान हुन सक्दछ ।  

नेपाली कांग्रेसमा २०४६/४७ यता नयाँ नेतृत्वको अपेक्षाकृत विकास हुन सकेको छैन र जे जति भएको देखिन्छ त्यो पनि प्रतिस्पर्धा भन्दा पनि व्यक्तिगत गुट/उपगुटको आडमा अथवा छत्र छायाँमा हुर्केको देखिन्छ । त्यसो त, नेपाली कांग्रेसको केन्द्रीय समिति/पदाधिकारीहरूमा आफूलाई केन्द्रमा राख्ने मनोवृत्ति, अनि गुटगत जोड घटाउ गर्ने प्रवृत्ति स्थापित भइसकेको छ । त्यस्तो दुष्चक्र, गलत संस्कार र प्रवृत्तिले न त असल नेतृत्वको विकास गर्छ न त नयाँ नेतृत्वको आकर्षण नै । 

अहिले पनि नेपाली कांग्रेसको केन्द्रीय सदस्य/समितिले आ–आफ्नो खल्तीबाट कथित सक्रिय सदस्यहरूको नामावली निकाल्दै आफ्नो पदीय सुरक्षाको चाँजोपाँचो मिलाउँछन् । अनि सामान्य प्रजातान्त्रिक अभ्याससम्म गर्न नचाहने नेतृत्व वृत्तले कसरी आन्तरिक प्रजातन्त्रले भरिपूर्ण भएको दल भनेर भन्न सक्दछ ।  यदि एक जना सक्रिय सदस्यले ४ वटा भोट पनि ल्याउन सक्दैन भने त्यसको औचित्य के हुन्छ ?

उदाहरणका लागि कांग्रेसको क्रियाशील सदस्यताको कुरा गरौँ । जब कांग्रेसले आफूलाई आम नागरिकमा आश्रित राजनीतिक दल नबनाएर केही व्यक्ति विशेषको गिरोहमा विकसित गर्दै लगेपछि क्रियाशील सदस्यताको औचित्य कांग्रेसको सुरक्षाको खातिर नभएर केही झुण्ड व्यक्तिहरूको पदीय सुरक्षाका लागि प्रयोग भइराखेको छ । अहिले पनि नेपाली कांग्रेसको केन्द्रीय सदस्य/समितिले आ–आफ्नो खल्तीबाट कथित सक्रिय सदस्यहरूको नामावली निकाल्दै आफ्नो पदीय सुरक्षाको चाँजोपाँचो मिलाउँछन् । अनि सामान्य प्रजातान्त्रिक अभ्याससम्म गर्न नचाहने नेतृत्व वृत्तले कसरी आन्तरिक प्रजातन्त्रले भरिपूर्ण भएको दल भनेर भन्न सक्दछ ।  यदि एक जना सक्रिय सदस्यले ४ वटा भोट पनि ल्याउन सक्दैन भने त्यसको औचित्य के हुन्छ ?  

चरम संस्थागत विकृति र भ्रष्टाचारले नेपाली कांग्रेसको भविश्यलाई निल्दैछ । सरकारी अड्डा/मन्त्रालयदेखि अख्तियार, विद्यालय/महाविद्यालय/विश्व विद्यालय, प्रहरी, सेना र अदालतहरूमा ‘प्री–पेड’ वा ‘पोस्ट पेड’ घुस प्रणाली संस्थागत विकृतिका रूपमा स्थापित छन् । अब भोलि सरकार÷व्यक्ति परिवर्तन हुने बित्तिकै सबै चीज/संस्थाहरू दूधले धोइँदैन । तसर्थ, कांग्रेसले मुलुकमा भइराखेको यस्ता ‘संस्थागत विकृति’ हरू सुधार्न भागबण्डाको राजनीति अन्त नभएसम्म कांग्रेस सकिने मात्र होइन कि हामी आफैंलाई कांग्रेस होइन भनेर सकिन बेर लाग्ने छैन ।  

नेपाली कांग्रेसले देशको केन्द्रदेखि स्थानीय स्तरमा यावत् राजनीतिक एवं सार्वजनिक संस्थाहरू कसरी नागरिकप्रति उत्तरदायी र जवाफदेही हुनुपर्ने हो ? राज्य सत्तामा भागबण्डाले गर्दा ‘विधिलाई व्यक्तिहरूले विस्थापन’ गरेपछि मुलुकमा चरम आर्थिक अराजकता एवं मानवीय र शासकीय क्षति भइरहेको हुनाले भागबण्डाको राजनीतिलाई विधिवत् ढगंले अन्त गर्ने हिम्मत कांग्रेस नेतृत्वमा आवश्यक छ ।

यस्तो सुधारका लागि कांग्रेसले जनताको मन जित्न सक्नुपर्छ । कांग्रेसमा सुधार, रूपान्तरण, सुदृढीकरण तत्काल हुनुपर्छ ।  यसमा नेपाली कांग्रेसलाई मौलिक रूपमा रुपान्तरण गर्नुपर्ने हुन्छ । समयानुकूल सिद्धान्त र नीतिगत रूपमा रुपान्तरण गर्न सक्नुपर्छ । पार्टीलाई सही ढंगबाट नेतृत्वले अगाडि बढाउनुपर्छ ।  नेतृत्वमा रहेर मैले जे गरे पनि हुन्छ भन्ने भावना बोकेमा देश तथा पार्टीको नै औचित्य रहँदैन । गौरवपूर्ण इतिहास भएको कांग्रेसले आफ्नो विरासत बचाउन आफैंभित्र धेरै परिवर्तन गर्न आवश्यक छ । कांग्रेसले आफू, समाज अनि देश बदल्ने अभिभारा लिएर अगाडि बढ्नु अहिलेको मुल एजेण्डा हो ।

गत निर्वाचनमा कांग्रेस संसदको सबैभन्दा ठूलो दल बन्न सफल भए पनि सत्ताको साक्षीको भूमिकामा मात्रै बस्नुपर्ने अवस्था आएको छ । निर्वाचनमा अपवित्र गठबन्धन, सरकार निर्माणको फोहोरी खेल, उपनिर्वाचनको नमिठो झस्का, पार्टी परिचालनमा सशक्त भूमिकाको अभाव र सरकार सञ्चालनमा जनताका अपेक्षा पूरा गर्न कहाँनिर चुक्यो भन्ने बारे गम्भीर समीक्षा जरुरी छ ।