राजनीतिको कसाईकरण र पाखण्डी राष्ट्रवाद !

•भुवनेश्वर अर्याल 

       को सामन्त को अराष्ट्रिय तत्व ?
मैले सम्झे अनुसार बि.सं. २०४२ सालमा काठमाडौं लगायतका केही ठाउँमा बम पड्किए । त्यो बेला नेपाली कांग्रेसले पञ्चायत बिरुद्ध सत्याग्रह आन्दोलन चलाएको थियो । आन्दोलनले हिंसात्मक रुप लेला भनेर कांग्रेसले चलिरहेको आन्दोलन फिर्ता लियो । राजाको प्रत्यक्ष शासन भए पनि पञ्चायतमा पनि राष्ट्रिय पञ्चायतको नाममा संसद थियो । गाउँ, नगर र जिल्ला पञ्चायतको चुनाव हुन्थ्यो । राजनीति गर्नेहरूको इज्जत थियो ।

आज जस्तो राजनीति गर्नेलाई भ्रष्ट, तस्कर र देशद्रोहीको आरोप लागेको थिएन । संसदमा राष्ट्रिय पञ्चायत सदस्यहरूले मन्त्री तथा प्रधानमन्त्रीसँग प्रश्न राख्न, विकास निर्माणको निमित्त आवाज उठाउन अप्ठेरो थिएन । पद्मरत्न तुलाधर, द्रोण प्रसाद आचार्य जस्ता व्यक्तिहरू कम्युनिस्ट हुन् भन्ने थाहा हुँदा हुँदै पनि राष्ट्रिय पञ्चायतमा निर्वाचित भएका थिए । रुप चन्द्र विष्ट एक्लैले व्यवस्था अपारदर्शी भयो, जनताले सूचनाको हक खोसेकोमा संसद र सडकबाट एक्लै थर्काउथे । पञ्चायती चुनाव यति विधि खर्चिलो थिएन र राजनीति पेशा व्यवसाय नभै राष्ट्र सेवाको मौका थियो ।

आज जस्तो धेरै सञ्चारका साधन नभएपनि सरकारी नियन्त्रणमा रेडियो नेपाल, नेपाल टेलिभिजन थिए । तिनले सबैको समाचार भन्थे तर कांग्रेसका गतिविधिलाई अराष्ट्रिय तत्व नै भन्थ्यो । आफ्नो राजगद्दी जोगाउन नै किन नहोस्, राजाहरू राष्ट्रवादी थिए । देशलाई हर तरहले आत्मनिर्भर बनाउने र विदेशी सामु नेपाली पहिचान उँचो राख्ने काम भएको थियो । कूटनीतिक तथा प्रशासनिक सेवामा अन्त्यन्तै दक्ष र व्यावसायिक व्यक्तिहरूलाई छान्ने चलन थियो । अहिले जस्तो प्रधानमन्त्री र मन्त्रीको आसेपासे या भाटहरूलाई नियुक्ति गर्ने चलन थिएन । डा. हर्क गुरुङ, नयराज पन्त, भेषबहादुर थापा मात्र होइन महाकवि लक्ष्मी प्रसाद देवकोटा जस्ता विद्धानहरूलाई राष्ट्र सेवामा जिम्मेवारी दिने चलनले राष्ट्रको छवि उज्यालो थियो ।

अमेरिका, बेलायत जस्ता विश्व शक्ति राष्ट्रहरूले राजाको भव्य स्वागत गर्थे र नेपालले बेलायत र भारत जस्ता देशलाई आर्थिक सहायता तथा ऋण दिन सक्षम थियो । नेपाल संयुक्त राष्ट्र संघ सुरक्षा परिषदको सदस्यसम्म भयो । राजाले नेपाललाई विश्व शान्तिको प्रतीक राष्ट्र बनाउन नेपाललाई शान्ति क्षेत्रको प्रस्ताव अघि सारेर एक दुई छिमेकी राष्ट्र बाहेक झन्डै सिङ्गो विश्वको समर्थन हासिल गरेका थिए । मैले यहाँ यी कुराहरू उल्लेख गरिरहँदा पनि त्यो व्यवस्थामा थुप्रै खराबी थिए । आधुनिक समाज निर्माणमा व्यवस्था धेरै हदसम्म बाधक थियो तर ती कुराहरूमा क्रमशः सुधार गर्दै लग्नु वाञ्छनीय हुने थियो । हामी त्यतै चुक्यौँ ।

राजाले पनि जनचाहना र आधुनिक चेतनाले मागेको कुरा दिन कन्जुस्याइँ गरे, नेताहरूले राजाको शासन खोस्न विदेशीहरुको आड लिए । चाक्सीबारीबाट स्व.गणेशमानको आँगनमा भारतीय नेताहरूलाई बोलाएर राजालाई थर्काएको आज चार दशक नाघिसक्यो । तर खै त देश र जनता झन झन् कंगाल पो भए त ?  ०४५ सालमा भारतले आर्थिक नाकाबन्दी गर्दा होस्, ०७२ सालमा नाकाबन्दी गर्दा सत्ता इतरहरु भारतको होइन नेपाली सत्ताको विरुद्ध लागे । अझ ०७२ सालमा सीमा पारी गएर नाकाबन्दी चर्काउने र नेपालतर्फ ढुङ्गा हान्नेहरू अहिले सत्तामा एकजुट छन् ।

राजाको पाला प्रत्येक व्यक्तिको टाउक‍ोमा तीन हजार ऋण छ भनेर चिच्याउने नेताहरू तीन करोड जनताको थाप्लोमा एक-एक लाख विदेशी ऋण ल्याएको पैसा काहाँ गयो ? यसो भनिरहँदा म यो भन्दिन कि राजाको शासन युग सुहाउँदो थियो तर परिवर्तन भनेको पात्रहरूको हेरफेर मात्र होइन भन्न मात्र खोजेको हो । यहाँनेर फेरि जोड्न मन लाग्यो ०४२ सालमा बम पड्काउनेहरू अराष्ट्रिय तत्व थिए, पछि तिनकै अगुवालाई  राष्ट्रपतिको उम्मेदवार बनाइयो ?

प्रजातन्त्र पचाउने जनमत 

राजाले लामो कारावासको सजाए दिँदा पनि स्व. विशेश्वर प्रसाद कोइरालाले कम्युनिस्टहरूसँग मिलेर राजा विरुद्ध लागेनन् । भारतमा बसेर व्यवस्थाको विरुद्ध लड्दा भारतीयहरुले हेपेको अवस्थालाई मनन गरेर जे गर्ने हो देशभित्रै बसेर गर्नु पर्ने रहेछ भन्ने चेत बीपीलाई भएको कुरा विभिन्न कृतिहरूमा पढ्न पाइन्छ । मैले बुझ्दा प्रजातन्त्रलाई पचाउन र उपयोग गर्ने जनमत तयार नहुँदासम्म प्रजातन्त्र झनै अनुत्पादक हुने रहेछ ।  ०१७ सालमा राजाले कु गर्दा होस् या ०५९ सालमा राजा ज्ञानेन्द्रले सत्ता हातमा लिँदा राजनीतिक पार्टीहरूले आधारभूत राजनीतिक मान्यतालाई आत्मसात गरेको देखिएन । सत्तासँग जुनसुकै कुराको सौदाबाजी भयो, जुन अहिलेसम्म कायम छ ।

राजा ज्ञानेन्द्रले सत्ता हातमा लिएको बेला माओवादीहरूलाई थप एक दुई शहरमा फौजी आक्रमण गर्न अनुरोध गर्ने गिरिजाप्रसाद , माधव नेपाल जस्ता संस्कारविहिन राजनीति गर्ने नेताहरुकाे कारण आज देश यो अवस्थामा आयो । सँगै पढे लेखेका र केही बुझेका तपाई हामी जस्ता झोलेहरुले तिनको पछि पछि झिङ्गा धपायौँ । ओली, देउवा, प्रचण्डहरू त  माधव र गिरिजाहरूबाट दीक्षित पात्रहरू हुन् जसले राजनीतिको मर्मलाई पूरै भ्रष्टीकरण र कसाईकरण गरे । माओवादीले चाहिँ देशको धर्म संस्कृतिलाई मास्न जातीय पहिचानको नाममा साम्प्रदायिक सदभावलाई खल्बलाउन ईसाईकरण गरे । पछि पछि एमालेभित्रका सुवास नेम्वाङ र कांग्रेसभित्रका सिटौला गगनहरूले आ-आफ्ना पार्टीमा ईसाइकरण गर्ने अभियान नै चलाए ।

अझ स्पष्ट भन्दा जनताको  तहसम्म प्रजातन्त्र, निष्ठा , राजनीतिक मूल्य मान्यताले स्थापित हुने स्थिति बनेन । नेतृत्व जुनसुकै पार्टीको हुँदा पनि कसाईहरुकै हातमा पुग्यो । आवरणमा फरक फरक पार्टी देखिएपनि एमाले, कांग्रेस, माओवादी पार्टी तथा उपेन्द्र, माधव, बाुबराम होस् या रेशम चौधरी सबै एउटै उद्देश्य बोकेका कसाईहरु नै हुन् । उनीहरुको लडाई राष्ट्र दोहनको र पालोको लडाई मात्र हो । त्यसैले केही व्यक्तिहरू तीनै पार्टीमा बसेर जनताको रगत चुसेर बडो साधु सन्त बनेको नाटक गर्छन् ती झनै खतरनाक कसाई हुन् ।

वैकल्पिक राजनीतिको औचित्य र वर्तमान अवस्था 

माथि चर्चा गरिसकियो, विद्यमान पार्टीहरू नेपाली जनताको रगत मासु खाने कसाईहरु हुन् । कसैले घाँटी रेट्छ, कसैले हलाल गर्छ, कसैले इन्जेक्सन लगाएर मार्छ त कसैले अरूले दिएको हड्डी छालाले चित्त बुझाउँछ ।  गत स्थानीय तथा संसदीय निर्वाचनमा पुराना राजनीतिक पार्टीहरू प्रति आम सचेत मतदाताको आक्रोश व्यक्त भयो । त्यो आक्रोशको मत दुई प्रकारको थियो । एउटा राजा फर्काउने, धर्म निरपेक्षता खारेज गर्ने जस्ता कुराको अगुवाइ राजेन्द्र लिङ्देनको राप्रपाले गर्यो । यद्यपि त्यहाँ पशुपति शमशेर जस्ता राजनीतिका पुराना अवसरवादी खेलाडीहरू छन् तैपनि समय सन्दर्भले राजेन्द्रले केही हदसम्म पुरानो पिडीलाई विस्थापित गरेको भनेर मानौं । आक्रोश कै जगमा रविको रास्वपा जबरजस्त रुपमा उदाएको देखियो । राजनीतिक दिशा र गन्तव्यको ठेगान नभए पनि पुराना पार्टीहरूलाई सबक सिकाउन म आफैंले समानुपातिकमा घण्टीमा भोट मागे, भोट हालेँ ।

आज धेरैको आशा रास्वपा तिर छ, तर संशय पनि उत्तिकै । संसद र सडक दुवै ठाउँमा वैकल्पिक भनिएको राजनीतिक धार भुत्ते देखियो  । घरी सत्ताको आसमा जनताका सवालमा आँखा चिम्लिने त घरी प्रतिपक्ष सँग मिलेर सत्ता प्राप्तिको निमित्त लालायित हुने रास्वपाको ढुलमुल चरित्र एमालेको जस्तै छ । सांसद विकास कोषको विरोध गर्न नसक्नु, आफ्नो मुद्दा मिलाउन प्रधानमन्त्रीसँग साँठगाँठ गर्नु ,नीति र विधिमा भन्दा स्टण्टमा लालायित हुनु तथा राष्ट्रका महत्वपूर्ण सवालहरूमा छुट्टै पहिचान र विश्लेषण लिएर हिँड्न नसक्नु उसको कमजोरी रहन गयो । सुमना श्रेष्ठ जस्ता सांसदहरुले संसदमा महत्वपूर्ण अध्ययन र तथ्यसहित प्रस्तुत हुँदा केही हो कि हो कि भन्ने चाहिँ परेको छ तर मिसन ०८४ भनेर लाग्दा थुप्रै अवसरवादीहरुको गन्तव्य नै रास्वपा देखिएको छ ।

नत्र भने यति बेला देशमा विद्यमान तमाम समस्याहरूलाई लिएर शान्तिपूर्ण सडक आन्दोलनको नेतृत्व रास्वपाले गर्नु पर्थ्यो र संम्भव भएसम्म राप्रपालाई पनि साथ लिएर हिँड्न सक्नु पर्थ्यो । चर्को भाषण र सत्ताको विरोध त हिजो पनि हुँदै आएको हो । आज देशले एउटा नीति र विधिमा चल्ने वैकल्पिक शक्तिको माग गरेको छ । एक व्यक्तिको हालीमुहालीमा चल्ने पार्टी फरि देउवाको कांग्रेस, ओलीको एमाले तथा प्रचण्डको माओवादी हुन्छ भन्ने संशय सबैभन्दा बढी छ ।

रास्वपाबाट निर्मला पन्तको  हत्यारा पत्ता लगाउने, सिंहदरबारमा आम नेपालीको बेरोकटोक पहुँचको कुरा होस् ,शिक्षा स्वास्थ्य जस्ता कुरा राज्यको दायित्वभित्र पार्ने मात्र होइन काठमाडौंमा बालेन शाहले गरेका राम्रा कदमहरूमा साथ सहयोग दिने जस्ता कुराहरू पनि त भएनन् । शिक्षक, कर्मचारी ,विद्यार्थीले संगठन बनाएर जाँदा राज्यका सम्पूर्ण अङ्गहरू राजनीतिकरण हुने, भ्रष्टिकरण र माफियाकरण भएकोमा रास्वपाको देशव्यापी संगठन परिचालन गरेर संघर्ष गरेको खै ?

राजनीति पेशा होइन सेवा हो भन्ने सन्देश दिन एक्लो हर्क साङपाङले गरे झैं कार्यकर्ता परिचालन गरेको खोइ ?  राजनीतिले विकल्प दिने हो भने रवि, राजेन्द्र, रविन्द्र मिश्रहरु राजनीतिक संवादमा बसेर पुराना दलहरूको भन्दा फरक चिन्तन, फरक संस्कार र देश दुःखको अनुभूति खै त ? के को आधारमा वैकल्पिक ? पात्रहरु फेरिने अवस्था नफेरिने कुरा त दशकौंदेखि भोगेर आएकै छौं नि होइन र ? त्यसैले अझै पनि शब्दमा होइन व्यवहारमा वैकल्पिक राजनीतिक पार्टी राष्ट्रको आवश्यकता झन खड्किँदै छ ।

अझै पनि समय छ वैकल्पिक भनिएका शक्तिहरू सुध्रेर जाउ , गन्तव्य पहिल्याएर जाउ र अनुभवबाट सिक नत्र सडेको राजनीतिको बोराबाट बाहिर निस्क भन्ने नै आग्रह छ पूर्वाग्रह छैन ।

नाङ्गो शरीर र खाली पेटको राष्ट्रवाद धर्मान्तरण

व्यक्तिको जात, धर्म र सम्प्रदायलाई राजनीतिको विषय बनाउने कुरा मानवता बिरोधी क्रियाकलाप हो । सबै जाति र संस्कृति भएका मानिसहरू सदियौं देखि मिलेर बसेको देशमा यस्ता कुराहरू न होउन भन्ने नै हो । तर जातीय आधारमा एकले अर्कोलाई अपमान गर्ने, बाहुन, क्षेत्री या हिन्दुहरु र सनातन धर्म विरुद्धका अभियानहरू तुरुन्तै रोकिनु पर्छ । गलत राजनीतिक स्वार्थले यी कुराहरू भित्रेका हुन् । हामी कुनै पनि धर्म, जाति, भाषा तथा संस्कृतिलाई विभेद गर्नु पर्छ भन्ने मान्दैनौ तर मैले बच्चा बेलाको शिक्षा भारतमा लिए । भिसा पासपोर्ट नचाहिने मेरो बाबा भारतीय सेनामा कार्यरत हुनाले भारत पनि छुट्टै शत्रु देश जस्तो कहिल्यै लागेन र अझ पनि लाग्दैन । बरु धेरै गरिब, घरवारविहीन धेरै मान्छे देख्दा भारत नेपाल भन्दा गरिब जस्तो लाग्थ्यो । अचेल त्यो विशाल देश कति अघि बढिसकेर हामीलाई कुरि कुरि गरे झैं लाग्छ । भारत सँग पौठेजोरी खेल्नु, उक्त देशको संवेदनशीलतालाई नबुझ्नु, स सानो स्वार्थ तथा व्यक्तिगत लाभको निमित्त झुक्नु अनि चुक्नुका कारण हाम्रा नेताहरूलाई भारतीय नेतृत्वले भाउ दिँदैन ।  प्रकाश सपुतले गीतमा भने जस्तो “देश भन्नु त के रैछ र चार किल्लाको माटो ।”

जुन देशमा शिक्षा, स्वास्थ्य रोजगारी, सुरक्षा र आत्मसम्मान हुँदैन, आम जनतालाई  राष्ट्र र राष्ट्रियताको के अर्थ ? चुनावमा भोट हालिदिने र हरेक कुरामा कर तिर्ने बाहेक आम जनतालाई राष्ट्रको नाममा गौरव गर्ने विषय के छ ? भोटको राजनीति सपार्न राम्रोसँग अध्ययन अनुसन्धान र आवश्यकताको पहिचान नगरि एउटा वृद्ध भत्ता दिने बाहेक के दिएको छ राष्ट्रवादले ? नेपाल होस् या भारत सत्ताधारीको कमजोरीलाई ढाकछोप गर्न र राष्ट्रवादको नाउँमा सत्ता लम्ब्याउन नै प्रयोग भयो राष्ट्रवाद !

अब राष्ट्रवाद जनताको सेवा, सुविधा र आत्म सम्मान सँग जोडिनु पर्छ । सत्तामा हुँदा एक खालको सत्ता बहिर हुँदा अर्को खालको हुने, छिमेकी र शक्ति राष्ट्रको बाहिर चर्को बिरोध भित्र भित्र सेटिङ र उतैबाट रकम ल्याएर चुनाव लड्ने पाखण्डी राष्ट्रवादको भ्रम पनि हट्नु पर्छ । खास गरेर जनताको जीवनमा सकारात्मक परिवर्तन गर्न सक्ने, देशका साधन स्रोतको उपयोग अधिक से अधिक प्रयोग गर्न सक्ने र राष्ट्रहितको आधारमा संसारका देशहरूसँग सम्बन्ध सम्पर्क र संझौता गर्न सक्ने राजनीतिक नेतृत्व नै वास्तविक राष्ट्रवादी नेतृत्व हो । साँचो अर्थमा वैकल्पिक शक्तिले मात्र यी यस्ता कुराहरू गर्न सक्छ ।

अन्तमा, संविधानको किताबमा गणतन्त्र लेखेपनि कार्यान्वयनमा यो व्यवस्था अमुक आधा दर्जन व्यक्तिहरूको जागिर बन्यो । ती पात्रहरूलाई कानुन र संविधानले लगाम लगाउन सकेन । एउटा मात्र निरङ्कुश राजा त हामीले सहन सकेनौँ । अहिले त वाडदेखि सिंहदरबारसम्मका यति धेरै राजाको शोषण कसरी सहने ? संविधानमा सुधार गरेर हुन्छ या एउटा सही विकल्पको राजनीतिक पार्टी बनाएर हुन्छ, सबैले सोच्ने बेला हो । पूराना पार्टीहरू त एउटै हुन्, उनीहरू बाहिर लडेपनि भित्र भित्र नेपाली जनताक‍‍ा मुटु कलेजोका खोजीमै छन् । कतै हजुर हामी पनि अप्रत्यक्ष रुपमै किन नहोस् उनीहरूको पृष्ठपोषक त भएका छैनौ ? सबैले सोचौं, कसैको झोले नबनौं ।