गैरआवासीयको सम्मान : नागरिकतासँगै नेपालमा ज्ञान र सीपको अधिकतम उपयोग होला ?

 भर्खरै सरकारले गैर आवासीय नेपालीहरूलाई नागरिकता प्रदान गर्यो । नेपालमा जन्मेर सार्क मुलुकबाहेक अरु देशमा अध्ययन गर्न वा कामका लागि गएर उतै स्थायी बसोवास गरेका नेपालीहरूले पुनः नेपालको नागरिकता पाउने भएका छन् । लामो समयदेखि गैर आवासीय नेपालीहरूले नेपालको नागरिकता पाउनुपर्छ भन्दै आवाज उठि रहेकोमा सरकारले कानुन बनाएर आर्थिक, सांस्कृतिक तथा सामाजिक अधिकारसहितको नागरिकता दिने भएको छ ।

त्यस्ता नेपालीहरूले राजनीतिक अधिकार भने पाउनेछैनन् । भारत, चीन तथा अन्य देशहरूले पनि गैर आवासीय नागरिकलाई सीमित अधिकारसहितको नागरिकता प्रदान गरेर उनीहरूको ज्ञान, सीप तथा पुँजीको उपयोग गर्ने नीति लिए । ती देशहरू ठूलो हदसम्म सफल पनि भएका छन् । नेपालले पनि त्यही अवधारणा अनुसार यो कानुन बनाएको हो । संसारका विभिन्न देशमा छरिएर रहेका गैर आवासीय नेपालीहरूले हामी नेपाललाई आफ्नै देशका रुपमा माया गर्छौं तर नेपालले हामीलाई सीमित सुविधासहितको नागरिकता दिन कन्जुस्याइँ गर्न नहुने बताउँदै आएका थिए । अब उनीहरूले नेपाल आउँदा, लगानी गर्दा, बसोवास गर्दा विदेशी नागरिकले पालन गर्नुपर्ने नियम पालन गर्नुपर्ने छैन ।

अहिलेसम्मको अवस्थालाई हेर्दा भने नेपालले गैर आवासीय नेपालीहरूको अति सीमित बाहेक व्यापकरूपमा ज्ञान, सीप र पुँजी उपयोग गर्न सकेको छैन । नागरिकता नदिइए पनि निश्चित सुविधा पाउँदै आएका एनआरएनहरुले केही थोरै सामाजिक क्षेत्र तथा केही सीमित उद्योगमा लगानी गरे पनि व्यापक रुपमा भएको छैन ।  अब राज्यले गैर आवासीय नेपालीलाई नागरिकको हैसियत त दियो उनीहरूले व्यापक रुपमा आफ्नो ज्ञान, सीप र पुँजी लगानी गरेर नेपाललाई समृद्ध बनाउन लाग्नु आवश्यक छ । नेपालले पनि बृहत् रुपमा योजना बनाएर उनीहरूको ज्ञान, सीप र पुँजी लगानी गर्ने वातावरण बनाउनु आवश्यक छ ।

यी कुरा एनआरएनएमा नेताहरू, भर्खरै नागरिकता लिनेहरू र राष्ट्रपति तथा प्रधानमन्त्रीले पनि बताएका छन्, प्रतिबद्धता जनाएका छन् तर अहिलेसम्मको अवस्था सामान्य आशा जाग्ने खालको पनि नभएकाले यी कुरा लेखिएको हो । गैर आवासीय नेपालीको ठूलो समूहले विदेशमा ज्ञान, सीप र आर्थिक रुपमा राम्रो प्रगति गरेको छ । त्यहाँ बस्ने नेपालीहरूले नेपाललाई अपार माया पनि गर्ने गरेका छन् तर नेपालमा कुनै परिवर्तन आउने गरी ज्ञान, सीप र पुँजी प्रयोग भएको छैन । नेपालले उनीहरूसँग भएको क्षमता लगानीबाट नाफा गरेर उतै फर्काउने वा यतै लगानी गर्ने त छँदै छ त्योभन्दा पनि उनीहरूले कुनै क्षेत्रमा हात हालेर परिवर्तनको विन्दु सुरु होस् भन्ने चाहन्छ । गैर आवासीय नेपालीहरूले विकसित देशको शासनपद्धति देखेका छन्, त्यहाँको उद्योग, व्यापार, व्यवस्थापन देखेका छन्, नजिकबाट हेरेका छन्, प्रतिस्पर्धा गरेका छन्  । त्यो ऊर्जालाई नेपालमा ल्याउन सके, अभ्यासमा उतार्न प्रयास गरे भने नेपालमा चलिरहेको परम्परागत कार्यशैली परिवर्तन हुन बेर लाग्दैन । बाध्य पनि हुनैपर्छ । अर्को, विकसित राष्ट्रको जस्तै व्यवस्था तथा लगानीको वातावरण छैन, यस्तोमा केही गर्न सकिन्न भन्दै नेपालको विकृत पूँजीवादमै खेलेर ठूलो लाभ लिन तम्सिने हो भने त्यसको कुनै अर्थ रहने छैन । 

विदेशमा बस्ने गैर आवासीय नेपालीहरूले नेपालको शासन व्यवस्था, राजनीतिक नेताहरूको व्यवहार, भ्रष्टाचार जस्ता कुराहरूमाथि सामाजिक सञ्जालबाट तीखा टिप्पणी गर्दै आएका छन् । परम्परागत ठूला दलका नेताहरूको व्यवहारप्रति खरो र आक्रोश पूर्ण भाव व्यक्त गरिरहेका हुन्छन् । यसलाई कतिपय नेताहरूले राम्रो मानेको देखिन्न । हुन त बाहिरी देशमा स्थायी रुपमा बसेर देशका क्रियाकलापमा प्रत्यक्ष संलग्न नभई केही घटनालाई लिएर तल्लो स्तरको टिप्पणी गर्दा लोकतन्त्रमै प्रतिकूल असर पर्ने बौद्धिक जगतको टिप्पणी पनि छ । अब राज्यले उनीहरूलाई नागरिकताद्वारा सम्मान गरेपछि फेसबुकमा तीखा र तल्लो स्तरका टिप्पणी मात्रै गर्ने कि आफ्नो ज्ञान, सीप र पुँजी लगाएर देशलाई बदल्न प्रयास गर्ने ? आमचासोको विषय बन्नेछ । हुन त नेपालमा सुशासन छैन, राजनीतिक जगतका नेताहरुले देशलाई व्यवस्थित गर्नेभन्दा सत्ताका लागि जे पनि गर्ने अवस्था छ । भ्रष्टाचार, तस्करी, कमिसन, घूस खोरी बढ्दै गएको छ तर परै बसेर फेसबुकमा टिप्पणी गर्दैमा यो अवस्थामा सुधार हुन सक्दैन । त्यसका लागि सम्मानित नेपाली नागरिक भएका एनआरएनहरुले इमानदारीसाथ कामै गर्नुपर्ने हुन्छ । 

पछिल्लो समय नेपालमा अत्यन्तै द्रुत रुपमा बढिरहेको दलाली करण, कमिसन तथा ठूलठूला घोटालामा अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रको पनि संलग्नता बढ्न थालेको छ । यसमा एनआरएन पनि थपिन सक्ने खतरा बढी छ । यता तिर लाग्नबाट रोक्न उनीहरूले नै नैतिक बल उपयोग गर्नुपर्ने हुन्छ । नेपाललाई विश्वमा चिनाउन तथा कतिपय अवस्थामा पर्यटन प्रबर्द्धनमा एआएनहरुले राम्रो भूमिका खेलेको देखिन्छ तर कतिपय देशका अवैतनिक वाणिज्य दूत बनेर सुविधा लिने, फूर्तिफार्ती गर्ने तर राष्ट्रको हितमा कुनै पनि काम गर्न नसक्ने वा चासै नदिएका अवस्था पनि छन् । अब यसो हुनु हुन्न । जिम्मेवार भएर लाग्नु आवश्यक छ । राष्ट्रले पनि गैरआवासीयहरुलाई नागरिकता दियौं, धेरै ठूलो गर्याे, अब नेपालको मुहार नै फेरिन्छ भन्ने मानसिकता बोक्नु हुन्न ।

गैरआवासीयको शक्तिलाई उपयोग गर्न देश गम्भीर भएर वातावरण बनाउन लाग्नु आवश्यक छ । देशमा लगानी त्यसै आउँदैन । नीतिनियम नै सरल र लगानीमैत्री नै भएर मात्रै पनि लगानी आउन सक्दैन । त्यसका लागि सुशासन अति जरुरी हुन्छ । भ्रष्टाचार, घूस खोरी बढिरहेको अवस्थामा उद्योग, व्यवसाय फस्टाउन सक्दैनन् । अर्को, अहिले दिनदिनै बढिरहेको दालाली, कमिसनखोरी तथा तस्करीको अवस्थामा पनि नियमसंगत उद्योग व्यापार गर्नेहरूले लगानी गर्न चाहँदैनन् । यही अवस्थामा रहमाउनेहरुका लागि यो अत्यन्तै लाभदायक हुन्छ तर शिष्ट र नियमसंगत उद्योग व्यापार गर्नेहरुका लागि यो अत्यन्तै प्रतिकूल अवस्था हो । सरकार यतातिर गम्भीर बन्नै पर्छ । अहिले त एनआरएनहरुले अरुले बनाएको बाटो हिँड्ने होइन नयाँ बाटो बनाएर अघि बढ्नैपर्ने भएको छ ।