सराय खेल्दै र नाच्दै गरियो दशैंलाई विदाई

मनिष अर्याल 

१२ कात्तिक, काठमाडौं । कोजाग्रत पुर्णिमाको दिनमा सराय खेल्दै र नाच्दै दशैंलाई बिदा गरिएको । पाल्पा बाहेक गुल्मी, अर्घाखॉची, प्यूठान साथै स्याङ्गजाको केही भागमा सराय नाच नाच्ने चलन छ । दशैंको अवसरमा युद्ध अभ्यास वा त्यसको अभिनय गरेर यो नाच नाचिन्छ । सराय खुडा, खुकुरी, भाला, तरबार जस्ता घरेलु हतियार प्रयोग गरेर नाचिने रमाइलो र साहसिक खेल हो । सरायलाई महोत्सव कै रुपमा लिने चलन छ । 

फरक, फरक स्थानमा सप्तमीदेखि कोजाग्रत पूर्णिमासम्म सराय खेल्ने र नाच्ने गरिन्छ । जिल्लाकै पूर्वी भेगका खालीवन, जव्गादी, सिलुवा, गेझा, गल्धा लगायतका गाविसमा फुलपाती दशैंघरमा लागि विर्सजन गर्ने सराय खेलिन्छ । अष्‍टमी, नवमी र दशमीको दिनमा तरवार ठोक्काउने, बली दिइएका पशुको टाउकोलाई वाख्वाई ह्वा गर्दै नचाउने, रमाईलो गरिन्छ । 

कोटघर, देवीको मन्दिरमा राखिएका हतियारलाई प्रदर्शन गर्दै पञ्चेबाजाको तालमा नाच्दै, खेल्दै, रमाउदै परिक्रमा गर्ने चलन रहेको चलन छ । अष्‍टमीको दिनमा बली दिने र देवी खुसी पार्न तरवार ठोक्काउने र नचाउने गर्दा हेर्नेले समेत रमाइलो मान्दै आनन्द लिन्छन् । अग्ला कोट, देवीका मठमन्दिरमा देवीको पूजाआजा र भजन–किर्तनसंगै सराय खेल्ने गरिन्छ । पञ्चेबाजाको तालमा खुकुरी, खुडा, तरवार नचाउने र खेल प्रदर्शन गरेका थिए । हतियार प्रयोग गरिने भएकोले यसलाई साहसी र रमाइलो खेलको रुपमा समेत लिने गर्छन् ।

घटस्थापनादेखि पुजा आजा गरिएको देवीको मन्दिरको फुलपाती टिका, अक्षता, डोलामा राखेर सराय नाच्दै, खेल्दै नजिकैको पोखरीमा लगि सेलाइने चलन छ । यसरी सेलाएपछि यस वर्षको दशैंलाई समेत विदा गरिने र एक वर्षका लागि पुनः हतियारलाई देवीको मन्दिरमा राखिन्छ ।