नयाँ पुस्ताले मादलको महत्व नबुझ्दा पूर्खौली पेसा सङ्कटमा

५ मंसिर, दाङ । घोराही उपमहानगरपालिका–१७ पचुर्खाका मादल व्यवसायी चित्रबहादुर वादी ६९ वर्षको भयो । रोल्पा कोटमा जन्मेका आफ्ना बुबाले मादल बनाएको देखेर आफूले पनि सिकेको उनले बताए । 

मादल, खैजडी, दमाहा र ढोलक पनि बनाउन सीपालु चित्रबहादुरले आठ  छोराछोरीलाई मादल बिक्री गरेर प्रप्त अन्न र पैसाले लालनपालन गर्दैआएको जानकारी दिए । “अरु पेसा केही थिएन बालिघरे प्रथामा मादल बनाउने गर्थँे, मादल बनाएर आएको अन्न(धान),पैसाले बाह्रैमहिना खान पुग्थ्यो,” उनले भने, ”अझै पनि बालिघरे प्रथा छ । मादलमर्मत गरेबापत वर्षमा पाँच/ छ पाथी धान दिने सर्तमा काम गर्दै आएको छु । पछिल्लो पुस्ताले मादलको महत्व नबुझ्दा बिक्री हुन पनि हुन छोडेको छ”

मादलको आकारअनुसार सानोलाई रु दुई हजार र ठूलोलाई रु पाँच हजारसम्ममा बिक्री हुन्छ  तर पछिल्लो पुस्ताले मादललाई महत्व नदिँदा बिक्री हुन छाडेको छ । यस वर्षको दसँै, तिहारमा एकवटा पनि नयाँ मादल बिक्री नभएको चित्रबहादुरले बताए ।  चार भाइ छोरामध्ये कान्छो छोराले मात्रै मादल बनाउने गरेको छ तर यसैमा मात्र सन्तुष्ट हुन नसकेर उसले रोलर पनि चलाउने गरेको छ । आफू पछिको पुस्ताले यो पेसाबाट आम्दानी नहुने र मेहनत धेरै गर्नुपर्ने भएकाले काम गर्न मन नगर्ने उनको भनाइ थियो ।

छोरा र नातिले यो पेसालाई सम्हाल्न नसक्दा आफूपछि यो पूर्खौली पेसा सङ्कटमा रहेको चित्रबहादुरको गुनासो थियो । “ बजारभन्दा गाउँमा मादल केही बिक्री हुन्छ, थारु समुदायको माघी र नेपालीको दशैं र तिहारमा मादल बढी बिक्री हुन्छ । पछिल्लो समय गाउँघरमा पनि दशैं, तिहारको बेला स्पिकर र डेक बजाउन थाले,” उनले भने, मनोरञ्जनको साधनको रूपमा पहिले मादल मात्र थियो ।  अहिलेका पुस्ता मादल बजाउन नजान्ने भएकाले यस्ता बाजाको संरक्षण हुन नसकेको हो ।”

घरको कोठा मादलले भरिएका छन् । खरको खरानी, भातको माड, आरनबाट निस्केको फलामको धुलो मिसाएर खरी बनाएर मादलमा लगाउने गरेको  भूमी वादीले बताए ।  बाह्रैमहिना मादल मर्मत गरिन्छ, नयाँ मादल बिक्री कम हँुदै गएको छ, पुरानो मादल मर्मत गरेर मात्र गुजारा चलेको उनको भनाइ थियो  ।

श्रीमान् चित्रबहादुरलाई मादल बनाउन भूमीले सघाउँदै आएको छ। नयाँ मादल बनाउन पनि आउँछ, पुरानो मर्मत गर्न पनि आउँछ, उनले भने । “मादल बनाउन प्रयोग हुने सामग्री दाङको पहाडी क्षेत्र बङ्गलाचुलीको चुरे पहाडबाट ल्याउने गरेको भूमीले उल्लेख गरे । 

मादल बनाउन खमारीको काठ, बाख्राको छाला र मादल बान्नका लागि लहरा चाहिन्छ  यो कच्चापदार्थ पनि महँङो हुँदै गएको छ । पछिल्लो समय आम्दानीभन्दा पनि हाम्रो मौलिक अस्तित्व जोगाउन मात्र मादल बनाउने गरेको उनले बताए ।  नयाँ किन्नेभन्दा पुरानो मादल मर्मत गर्नेको सङ्ख्या धेरै छ । एउटा मादल मर्मत गरेको रु एक हजारसम्म पर्छ । 

नयाँ पुस्ता आधुनिकतासँगै बाहिरी संस्कार, संस्कृतिप्रति आकर्षित हुँदा मौलिकता बचाउन गाह्रो भएको संस्कृतिविद गोविन्द आचार्यको भनाइ थियो । हिन्दी र अङ्ग्रेजी गीतमा युवा पुस्ता आकर्षक हुँदा लोक वाजा ओझेलमा परेको उनको भनाइ थियो । युवापुस्ताले विद्युतीय साउण्डसिस्टम बजाउने गरेकाले गाउने र बजाउने कला पनि कम हुँदै गएको छ । संस्कृति संरक्षणका लागि सरकारले कार्यविधि बनाएर काम गर्नुपर्नेमा उनले जोड दिए ।