आवश्यकताभन्दा बढी साथीहरू सम्बन्धका लागि हानिकारक

१२ मंसिर, काठमाडौं । वास्तवमा हामी खुसी साट्न होस् वा दुःख बाँढ्न, साथी खोजिरहेका हुन्छौं । यस्तो साथी, जसले हामीलाई विना स्वार्थ हार्दिकतापूर्वक साथ दिन्छ । सुखमा हामीसँगै रमाउँछ, दुःखमा हाम्रो दुःख साझेदार गरिदिन्छ । भनिन्छ, असल साथीहरु बनाउनुभएको छ भने तपाईं धेरै किसिमको संकटबाट मुक्त हुनुहुन्छ ।

मानसिक चिन्ता, तनाव हटाउनका लागि पनि साथीहरु आवश्यक हुन्छ भनिन्छ । व्यवसायिक हिसाबले सफलता हासिल गर्न पनि जुझारु साथीहरुको साथ चाहिन्छ । तपाईंको नितान्त एक्लोपन हटाउन होस् वा तपाईंको सुदूर भविष्य उज्वल बनाउन, साथीको साथ आवश्यक हुन्छ । के तपाईंसँग पनि यस्ता साथीहरु छन् ?

जिवनमा साथी भनेको सुख दुखको पाटो हो । साथी त्यो हो जसले हरेक यात्रालाई सहज बनाइदिन्छ । जहाँ आफूले चाहेको साथी मात्र होस । जुनसुकै अवस्थामा पनि हरेक दुखलाई सुखमा मोडिदिन्छ । मित्रता भनेको त्यसो मिठो सम्बन्ध हो, जसले जीवन चास्नी जस्तै गुलियो बनाइदिन्छ । जब हामी पढाई अथवा जागिरको शिलशिलामा घरबाट टाढा अन्य शहरमा जान्छौं, त्यहाँ हामीले नयाँ साथी बनाउँछौ र उनीहरु हाम्रो सुख र दुःखमा साथ दिने गहिरो मित्र बन्न पुग्छन् ।

एक अध्ययनले भनेको छ, राम्रो साथीसँगको सम्बन्धका लागी ३ देखि ६ साथी मात्रै राम्रा हुन्छन् । अध्ययनले अर्को कुरा नि भनेको छ कि बढी साथी सम्बन्धका लागि हानिकारक हुन्छन् । साथी, जीवनको हरेक मोडमा सम्झिने सम्बन्ध। चाहे तिमीलाई कुनै शुभ समाचार दिन मन छ या तिमीलाई अँगालो मारेर रुन । हरेक राम्रो र नराम्रो पलमा साथीहरू काममा आउँछन्। कसैको सामाजिक हैसियत उसको साथीहरूको संख्याबाट अनुमान गर्न सकिन्छ। 

मित्रता अनुसन्धानकर्ता रोबिन डनबरका अनुसार नजिकका साथीहरूका लागि सबैभन्दा अनुकूल नम्बर छ । यस्तै अन्य धेरै अनुसन्धानहरुमा नजिकका साथीहरुको वास्तविक संख्या ३ देखि ६ सम्म रहेको बताइएको छ । डनबरको अध्ययनले ३ भन्दा कम वा ६ भन्दा बढी नजिकका साथी हुनु सम्बन्धका लागि राम्रो नहुने देखाएको छ । ३ जना भन्दा कम साथी भएमा मानिस एक्लोपनको सिकार बन्न सक्छ । समय आउँदा कोही साथी उभिएर नभेट्न सक्छ।

एकै समयमा ६ जनाभन्दा बढी नजिकका साथीहरू भएमा सबैसँग सम्बन्ध बिग्रने खतरा हुन्छ किनभने घनिष्ठ मित्रता कायम राख्नको लागि आवश्यक पर्ने समर्पण, समय र सहवास धेरै मानिसमा बाँडिन्छ र व्यक्ति विशेषसँगको सम्बन्ध कमजोर हुन्छ ।  

एउटा पुरानो भनाइ छ, ‘जे सबैको हुन्छ, त्यो वास्तवमा कसैको हुँदैन ।’ यसको अर्थ सबैसँग मित्रताको बहाना गर्न वा सकेसम्म धेरै सम्बन्ध बनाउन मानिसले सम्बन्धको कदर गर्न सक्दैन । धेरै.. नतिजाको रूपमा, तिनीहरूको साथीहरूको संख्या धेरै देखिन्छ, तर वास्तविकतामा तिनीहरूको कुनै पनि व्यक्तिसँग साँच्चै बलियो मित्रता बन्धन हुँदैन । 

नजिकका साथीहरू वा असल साथीहरूको संख्या जति धेरै हुन्छ, राम्रो साथी बन्ने सम्भावना त्यति नै कम हुन्छ।  समाजशास्त्री डा. जेन यागरले मित्रता र सम्बन्धमा धेरै लोकप्रिय पुस्तकहरू लेखेका छन्। उनले आफ्नो पुस्तक ‘फ्रेन्डजेविटी’ मा बेस्ट फ्रेन्ड, नजिकको साथी र सामाजिक सम्बन्धबीचको भिन्नतालाई व्याख्या गरेका छन् । साथै, यी सम्बन्धहरूमा सही संख्या पनि अनुसन्धान गरिएको छ। 

डा. जेन यागरका अनुसार सामान्य परिस्थितिमा मानिसको एउटा मात्र मिल्ने साथी हुन सक्छ। केही अवस्थामा तिनीहरूको संख्या अधिकतम 2 छ। नजिकको मित्र सर्कलमा ६ जनासम्म साथी हुन सक्छन् भने असल साथी अर्थात् सामाजिक सम्बन्धमा मित्रताको हैसियत भएका सम्बन्धमा २५ वा सोभन्दा बढी हुन सक्छन् ।

साथी संख्याको हिसाबले तपाई मिठो स्थानमा हुनुहुन्छ ?

अनुसन्धान र अध्ययनका आधारमा ३.५ देखि ६ अंकलाई घनिष्ठ मित्रताको 'मिठो ठाउँ' भनेर वर्णन गरिएको छ। तर यदि तपाईका साथीहरूको संख्या यस स्थानबाट बाहिर जाँदैछ भने आत्तिनु पर्दैन। समाजशास्त्री डा. मोहन सिंह भन्छन्, साथीहरूको सही सङ्ख्याबारे पश्चिमा मुलुकमा धेरै अनुसन्धान भइसकेको छ । त्यहाँका मानिसहरू सामान्यतया आरक्षित रहन मन पराउँछन् र चाँडै कसैलाई खोल्दैनन्।

अर्कोतर्फ भारतमा ‘वसुधैव कुटुम्बकम’ अर्थात् विश्वलाई एउटा ठूलो परिवारको रूपमा हेर्ने अवधारणा आएको छ । यस्तो अवस्थामा भारतीयहरूको मित्रताको संख्यामा कुनै निश्चित क्याप लगाउन सकिँदैन। तर, यो अवस्था सामाजिक सम्बन्ध अर्थात असल साथीको हकमा छ । घनिष्ठ र उत्तम मित्रता सम्बन्धलाई राम्रोसँग कायम राख्न, यो निश्चित संख्या हुन आवश्यक छ।

हामीले विभिन्न प्रकारको मित्रताको सही संख्या वा मीठो स्थान सिकेका छौं। तर मिठो ठाउँ कायमै राखे पनि के फाइदा हुन्छ ? के फ्रेन्ड सर्कल मनोरञ्जनको माध्यम मात्र हो, समयको बर्बादी हो वा यसको कुनै प्रत्यक्ष फाइदा छ ?

यदि तपाइँको दिमागमा यस्तो प्रश्न उठिरहेको छ भने जवाफ छ कि मित्रताले सीधै आयु र स्वास्थ्य बढाउँछ। जर्नल ईपीएस द्वारा गरिएको एक अनुसन्धानले देखाउँछ कि घनिष्ठ मित्रताले स्वास्थ्यमा ३५ प्रकारका विभिन्न सकारात्मक प्रभाव पार्छ।

त्यसैले भनिन्छ नि साथी एउटा अनमोल उपहार हो, तपाईंले साथीसंग गरेको व्यवहारका कारण तपाईं आफु पनि खुशी हुनुहुन्छ । त्यसैले जीवनमा एउटा त्यस्तो साथी हुनु आवश्यक छ, जसले तपाईको जीवनलाई रंगिन बनाइदियोस् ।