सामाजिक सञ्जालका ‘ननसेन्स’ प्रतिक्रिया !

एकताका एमसीसी परियोजनाको सकारात्मक पक्षमा लेख्दा यो पंक्तिकारले निकै गाली खाएको थियो । ती साराका सारालाई हटाउन बाध्य भए । अमेरिकी सहायक परियोजना मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसन (एमसीसी) लागु भएको पनि वर्षदिन नाघ्यो । एमसीसीको विरोधमा ती माइतीघरदेखि सामाजिक सञ्जाल दुर्गन्ध बनाउनेहरू अहिले कहाँ गए ? सायद उनीहरू अहिले यही पंक्तिकारकै अक्षर सिक्दै होलान् ! भलै पंक्तिकारलाई यो परियोजनासँग कुनै लेनादेना छैन । अहिलेसम्म यसको कार्यालय पनि गएको छैन । 

कुनै बेला ‘मेरो मोबाइल’को नामबाट सुरु भएको एनसेलले हालसम्म तीनवटा कम्पनी परिवर्तन गरिसकेको छ । भर्खरै यसैको मुल कम्पनी आजियाटा नेपालबाट बाहिरिनु दुर्भाग्य भएको यही सामाजिक सञ्जालमा पोखेको थिए । तर, एकथरिले कर नतिर्ने कम्पनी गएकै राम्रो भन्दै तथानाम उल्टै पंक्तिकारलाई नै गाली गरे । ती सबैलाई ब्लक गरिदिए । 

नेपाल सरकारले नेपाली चाडपर्व मनाइरहेका बेला विश्व प्रसिद्ध सामाजिक सञ्जाल टिकटक बन्द गर्यो । यसको विरोधमा सामाजिक सञ्जाल र अदालतसम्म अभियान नै सुरु गरें । तर, एकथरि बुज्रुकदेखि उपबुज्रुकसम्मले हनहनी ज्वरो आउने गरि गाली बर्साए । ती अधिकांशलाई हटाउन बाध्य भए । एक जनाले सञ्जालमै सोध्यो, ‘दाई, तपाईँका फलोयर्स त बढेनन् नि ?’ मैले उत्तर दिए,‘भाई मलाई बोक्रा थुपार्नु छैन ।’

पछिल्ला दिनमा नेपाली सामाजिक सञ्जालमा उठेको अर्को विषय हो, धर्म । नेपाल जस्तो बहुधर्म र बहुजातिको अन्तरघुलन समाजमा धार्मिक अतिवादका मुद्दा नउठाउँ भन्ने दर्जन लेख लेखे । कयौंले गाली मात्र गरिरहे । अन्ततः ती असभ्य चरित्रहरूलाई बढार्न बाध्य भए ।         

भ्रम छर्ने र भ्रममा पर्नेको विगविगी !
अब लागौं, माथि उल्लेखित विषयमा उत्पन्न अर्धचेतन प्रतिक्रियाका उत्तरका बारेमा । धेरैलाई लाग्न सक्छ, सामाजिक सञ्जालमा हरेक प्रतिक्रिया आउँछन् । राम्रा नराम्रा । तर, यही प्रतिक्रियाले समाजको चित्र कोरिरहेको हुन्छ । हाम्रो चेतनास्तर नापिरहेको हुन्छ । अनि तपाईँको परिचय दिइरहेको हुन्छ । कि तपाईँले सम्बन्धित विषय बुझेको हुनुपर्छ र अरूलाई बुझाउन सक्नुपर्छ । कि बुझेको व्यक्तिबाट जानकारी लिन सक्नुपर्छ । जानकारी दिने व्यक्ति कुन व्यवसाय र पेशामा हो बुझेर उसले लेखेका विषयलाई गम्भीर ढंगले अपनाउनुपर्छ । तर, नबुझेको विषयमा तर्क वा हल्लाका भरमा टिप्पणी गर्न हुँदैन । यसले समाजको गति र देशको चेतनाको मार्गलाई गलत दिशामा लान्छ । 

विश्व प्रसिद्ध दर्शनशास्त्री सुकरातले भनेका थिए,‘धर्म भनेको ज्ञान हो, नकि कुनै व्यक्तिको धारणा ।’ अर्थात् तपाईँको धारणा वा विचार त्यो तपाईँकै सोच हो । तर, समाजको चेतना स्तरलाई सुकरातले धर्मको नामाकरण गरेका छन् । यो कुरा द्वापरयुगमा भगवान श्रीकृष्णले अर्जुनलाई उपदेश दिंदा पनि भनेका छन् । ‘धर्म भनेको विवेक हो ।’ ल कतिलाई द्वापरयुगका विषय कथा मात्र लाग्ला, तर इसापुर्व कालमा जन्मेका सुकरातले भनेका छन्, बाँच्नु मात्रले अर्थ राख्दैन, सच्चाईका साथ बाँच्नुले अर्थ राख्छ ।’ सुकरातका यस्ता नैतिकताका आदर्श विषय त्यो बेलाको समाजले नपचाएर उनलाई विष पिलाएर मारिएको थियो । धेरैपछि मात्र सुकरातको दर्शनशास्त्रलाई विश्वले बुझेको थियो । 

आजको नेपाली समाज इसापुर्व कालमै छ । विकसित मुलुकले प्रविधि बनाइदिए । तिनै प्रविधिलाई सदुपयोग गर्ने ढंग हामीमा छैन । कुनै सम्वत सुरु नहुँदैको त्यो कालखण्डको इसापुर्वको कालखण्डमा नेपाली समाज छ भन्नुको अर्थ हामी कति अर्धचेतमै रहेछौं भन्ने बुझ्न ढिलाई गर्न हुँदैन । 

हाम्रो समाजमा दुई प्रकारका व्यक्ति छन् । एकथरि छन्, जो केही न केही बुझेका छन्, उनीहरू भ्रम छर्न चाहन्छन् । अर्काथरि छन्, जो कहिल्यै बुझ्ने प्रयास नै गरेनन् । अर्थात्, पढेका वा नपढेका अहिले एकै श्रेणीमा छन् । 

एमसीसी परियोजना बारेमा जति नेपाल भित्र बहस भयो, त्यति कित्ताकाट गरेर पश्चिमा मुलुकहरूको विरोध गरियो । हो, यो परियोजनाका शर्तहरुमा पक्कै पनि सन्देह उत्पन्न गर्ने बुँदाहरु छन् । तर, नेपालको भुमि, नेपालको कानुन र नेपालकै साधन स्रोतमा नेपाली शासककै पकडमा संचालन हुने परियोजनालाई गलत रुपमा लागु गरियो भने क्षणभरमै तोड्न सकिने आधार हामीसँग सधैं सुरक्षित छ । यसलाई अतिरंजित गरेर विरोध मात्र गर्दा आज कयौं परियोजना नेपाल भित्रन सकेका छैनन् । 

लगानी बोर्डका एक जना अधिकारीले यो पंक्तिकारसँग भनेका थिए,‘विदेशका योजनालाई हचुवाका भरमा विरोध मात्र हुँदा दातृ निकायहरू नेपालमा लगानी भित्र्याउन इच्छुक नै छैनन् ।’ विदेशी योजना त कुरै छोडौं । क्यानडा र अमेरिका बस्ने एनआरएनए नेपालीले लगानी गरेर सुरु गर्न लागेको भैरहवा स्थित टाइगर प्यालेस होटलले अझै कानुनी मान्यता पाएको छैन । यो समुह नेपालका अड्डाहरु धाउँदा धाउँदा हैरान परेको छ । हाम्रो कानुन, कर्मचारी संयन्त्र र राज्य प्रणाली कति खराब छ भन्ने यो बलियो प्रमाण हो । जस्तो राज्यको अकर्मण्यता छ, त्यस्तै नागरिक स्तरमा बुझाई छ ! सवाल एमसीसी मात्र थिएन, विश्वका अमेरिकी पक्षधर आधा भन्दाबढी शक्तिशाली मुलुकहरु छन् । यीसँग जोडिएका योजना नेपाल भित्रन अहिलेसम्म सकेका छैनन् । 

उता, एनसेल संचालन गर्ने आजियाटा कम्पनी बाहिरिंदा न सरकारलाई जानकारी छ न सही सूचना जारी छ । आजियाटा बाहिरिंदा नेपालको अकर्मण्यता, सक्षमता, भद्रगोल प्रणाली, असुरक्षा र स्पष्ट सन्देश प्रवाह भएको छ ।  कर छलेको, घाटा देखाएर बाहिरिएको र नेपाल सरकारलाई थाहै नदिएर हिँड्नु हाम्रो कमजोरी होइन र ? सन २००५ बाट सुरु भएको एनसेलले हालसम्म तीनवटा कम्पनी परिवर्तन गर्नु नेपालको शासन व्यवस्था कति खराब भन्ने विश्वभर प्रचार भएन र ? सवाल एउटा गयो अर्को कम्पनीले जिम्मा लियो भन्ने होइन । सवाल हो, विदेशी लगानीको परिचालन, सुरक्षा र यसको कानुनी दायरामा राख्न नेपाल कति असफल देश भन्ने हो ।

अर्को छ, टिकटक । यो बारेमा पंक्तिकारले ‘पाँग्रेहरुलाई मन नपरेको टिकटक’ लेखमा स्पष्ट पारिसकेको छ । हेर्नुस, । अर्को छ धर्मका बारेमा । नेपाल बहुधार्मिक, बहुजाति र बहुसमुदायको एक समिश्रण भुगोल हो । यो जान्दा जान्दै धार्मिक अतिवादको अखडा बनाउनु समाजमा द्धन्द्ध सृजना गर्नु हो । यो विषयमा पनि धेरै लेखमा पंक्तिकारले स्पष्ट पारिसकेको छ ।                   

चेतनाशुन्यबाट कहिले बाहिर आउने ?
माथि उल्लेखित विषयले यो पंक्तिकारलाई कुनै लाभहानी हुने छैन । न पंक्तिकार टिकटकर हो, न एमसीसीको जागिरे न एनसेलको प्रयोगकर्ता । सवाल पंक्तिकारको स्वार्थमा होइन । यसले नेपाललाई दुरगामी पार्ने प्रभाव हो । सन १९४५ सम्म चलेको दोस्रो विश्वयुद्धले ध्वस्त जापानलाई पहिलो चरणमा अमेरिकाले नै विकासमा सघाएको थियो । आजको दक्षिण कोरियादेखि विश्वकै धनी स्वीजरल्याण्डसम्म सबैले शक्तिशाली मुलुककै आडबाट समृद्धि हासिल गरेका थिए । 

जुन मुलुक आन्तरिक द्धन्द्धमा फँसेर बाह्य मुलुकको विरोधमा मात्र उत्रिए, आज ती सबै मुलुकको कन्तविजोग अवस्था छ । सोमालियादेखि अफगानिस्तानसम्म यसका गतिला उदाहरण हुन् । नेपाल एक कृषि प्रधान देश भनिएको छ । तर, आज ८० प्रतिशत कृषिजन्य सामान बाहिरबाट ल्याउनुपर्ने अवस्था छ । दोस्रोमा पर्यटन क्षेत्र भनिएको छ । तर, आज तेस्रो मुलुकका पर्यटक नेपाल आउन डराइरहेका छन् । पछिल्लो विवरण अनुसार, नेपालमा पर्यटक संख्या बृद्धि भनिएपनि तेस्रो मुलुकका पर्यटक तुलनात्मक रुपमा घटेका छन् । भारतीय पर्यटक आएर के कति व्यापार हुन्छ यो त सबैले जानेकै विषय हो । पर्यटनको विकासका लागि मनोरञ्जन अनिवार्य शर्त हो । तर, आज नेपालमा मनोरञ्जन र सुरक्षाका हरेक तारहरु चुँडिँदै गएका छन् । धेरै पर्यटक आए भने होटललाई मात्र फाइदा हुने होइन । कृषकको तरकारीदेखि फलफुलसम्म, सवारी साधनको आम्दानीदेखि युवाहरूको रोजगारसम्मको वातावरण निर्माण हुनु हो ।

कुनै पनि कमजोर मुलुक बलियो नहुँदासम्म सही अडानमा शक्तिशाली मुलुकको भर पर्नुपर्ने हुन्छ । आज नेपाल सरकार विदेशीसँग भिख माग्दैछ । तर, योजना, सुरक्षा र गन्तव्य केही छैन । सरकारले गर्न लागेको लगानी सम्मेलनले कुनै उपलब्ध दिने संकेत छैन । किन की भएका विदेशी लगानीहरु नै धमाधम बाहिरिएका छन् । विदेशमा नेपालको भुमि असुरक्षाको केन्द्रविन्दु जसरी प्रचार भइरहेको छ । सरकार यसमा कुनै जिम्मेवार छैन । यही वातावरण रहेसम्म नेपालमा न विदेशी लगानी भित्रन्छ न स्वदेशमै भएका उद्यमीले ढुक्कसँग लगानी गर्न सक्छन् ।

अन्तमा, सरकारले सामाजिक सञ्जाल विधेयक अब लागु गर्दैछ । यो कानुन लागु हुने बित्तिकै सरकारले हाल चलिरहेका सामाजिक सञ्जाल पनि पुर्ण बन्द गर्ने अधिकार राख्छ । यो अवस्था आउनुमा तपाईंहरुकै घटिया प्रतिक्रियाका कारण हुन् । तपाईँले हेर्नुभएको छ, युरोप अमेरिका , जापान जस्ता विकसित देशका नागरिकले कहिल्यै कसैलाई सामाजिक संजालमा अपमान छेडडाड वा कुनै अपराध गर्दैनन् । उनीहरूले टिप्पणी पनि कति सभ्य तरिकाले गरेका हुन्छन् । एक पटक सरर ती देशका मानिसहरूले देखाएका चरित्र अध्ययन गर्नुस् । जुन देशमा आज असभ्य संस्कार झाँगिएको छ ती देशमै सबैभन्दा बढी बेरोजगार र दरिद्र अवस्था निम्तिएको छ । 

हामीलाई थाहा छ, नेताहरूको बेइमानले आज यो मुलुकमा बस्न सकिने अवस्था छैन । यही अवस्थालाई पनि हामी सभ्य ढंगले नेताहरूलाई आलोचना गर्न सक्छौं, अन्य व्यक्तिले लेखेका विषयमा विचार पोख्न सक्छौं र सही सुझाव पस्कन सक्छौं । तर, घृणा फैलाउने र अपमान हुने प्रतिक्रियाबाट नोक्सान तपाईँकै हुने हो । भोलि निःशुल्क रुपमा फेसबुकको मेसेन्जेरबाट परिवारसँग परदेशिएको तपाईको आवाज घरसम्म जोड्ने सम्पूर्ण तार काटिनेछ । तपाईँले साथीभाइसँगै सुख दुख बिसाउने यो सामाजिक सञ्जालका सबै ढोका बन्द हुनेछन् । 

तपाईँको हातमा स्मार्ट मोबाइल त हुनेछ, तर सरकारी सिण्डिकेटबाट ८० प्रतिशत अधिकार तपाईँमा हुने छैन । क्रमशः तपाईँ अफगानिस्तानका नागरिकको दर्जामा जसरी अन्धकारमा बिताउनुपर्नेछ । तपाईँका घृणित प्रतिक्रियाका कारण सरकार यी तमाम आधुनिक प्रविधि खोस्न अन्तिम तयारीमा जुटिसकेको छ । अब आउने विधेयक र कानुन त्यही आधारमा तयार गरिएको छ । यो सम्पूर्ण दुर्गतिको भागिदार केवल तपाईँकै नीच प्रतिक्रियाका उपज हुन् । आखिर शासकले खोजेको बन्द समाज र तपाईँका प्रतिक्रियाले निम्त्याएको अन्धविश्वासको चेतना नै नेपाल असफलका मुख्य कारण सावित हुँदैछन् । दोष सरकारको मात्र रहेन, मुख्य दोषी तपाईँका यी तमाम घृणाजन्य प्रतिक्रियाहरू हुन् ।